Norðanfari - 15.08.1864, Blaðsíða 1

M 16.-19'.
PRBAPARI.
Ágiist.
í mestliíintim mánu&i, roru afc amtsins tii-
lrlutnn, prentabir rcikningar opinbcrra sjói’a og
stiptana í Norfeur- og Austuraintinu fyrir árifc
t863, ilt úr hverjum dregife er eptirfylgjandi
^grip- Jafnframt ska! þess getife, afe misprent-
ast befir í tjefeum reikningum á bls. 3. 1. 2
afc ofan 1862 lcs 1863 bls. 5. I. 3. a. n. 22
les 27, bls. 16 1. 8 a. o. 1963 les 18C3, bls.
17 1- 17 a. o. Norfcur les Sufcur.
sem afc mcstu er dregifc út lír reikningum yfir
tekjur og útgjöid opinberra sjófca og stiptana
f Norfcur- og Austurumdæminu árifc 18g§ og
dagseltir eru 30.—4.—64.
1. Möfcrufells spítali á nd í fasteign 911 lindr.
sera virt er til 2,695 rd ; í konungiegum
skuldabrjefum 9,379 rd. 70sk.; á vöxturn
móti vefei 1225 rd.; í peningaleyfum 234rd.
31 sk., efeur í allt 10,829 rd. 5 sk.
2. Möferuvallaklausturs kirkja á nú : í konung-
legum skuldabrjefum 2,470 rd. 30 sk.; í
peningaieyfum 119 rd. 62 sk ; í láni hjá
Akureyrarkirkjn 1000 rd og lijá Munka-
þvcrárkirkju 144rd. 27 sk ; í allt 3,734rd.
1 3 ak.
3 Munkaþverárklausturs kirkja er í skuld vife
jarfeabókarsjófinn um 553 rd. 72.sk.
4. Flateyjar kirkja á nú í peningaleyfum 32 rd.
53 sk., en er í skuld vife jarfeabókarsjóf inn
um 396 rd. 74 sk.
5. Búnafearsjófenrinn á nú: í konunglegum
skuldabrjefum 1580 rd. og í peningaleyf-
nm 181 rd. 84 sk.; í alit 1761 rd. 84 sk.
g. Jökuisárbrtíin á nú: í konunglegum skulda-
brjefum 900 rd.; í peningaley fum 93 rd.
49 sk., alls 993 rd. 49 sk.
7 Gjafasjófeur Guítorms prófasts þorsteins-
sonar á nú: í konunglegum skuldabrjcfum
800 rd
g. Gjafasjófcur Pjeturs sýslumanns þorsteins-
sonar á nú: í konunglegum skuldabrjefum
1472 rd. 79 sk.; og í peningaleyfum 113 rd.
48 sk., alis 1586 rd. 31 sk.
9. Legat Jóns Sigurfessonar á nú f fasteign
134 bndr, metifc til peninga 4,200 rd í kon-
unglegum skuldabrjefum 1450 rd.
10. Gjöf hins sama á nú: í fasteign 33? hndr.
mctife til peninga á 9952 rd.
11. Styrktarsjófcurinn efea fátækra hyrzlan á
Akureyri á nú: f konungleguin skulda-
brjefum 1,026 rd. 33 sk.; og í peuinga-
leyfum 38 rd. 79 sk„ í allt 1065 rd. 16 sk.
12. Jafnafcarsjóburinn er í skuld vife jarfeabókar-
sjófeinn um 583 rd. 73 sk.
Eru þá eignir hinna opinheru stiptana og
sjófea samtals í fasteign 259J hundrafcs, og
þafc mctife til pcninga á 7,8902 rd.; en eigur
f skulda- vefebrjefum og peningum saintals
22,220 rd. 13 sk.
Röksemdir iyrir þeira eignarrjetti, sem forca
dámkirkjan a Holum haföi til gömlu prent-
smiðjunnar Jar.
þegar sá stórhugafci og fiamkvæmdarsami
þiskup Jón Aráson sem var ólærfeur f Latínu-
ináli, sat afc stóli á Hólum, fjekk íiann, hjer-
umbil árifc 1528, af Jóni nokkrum Matthías-
syni í Svíaríki, sem var æffcur, bæbi í því
máli og prentyfcju, afe yfirgefa þetta sitt nefnda
föfcurland, og fara út hingafc mefe prcntsmiiju,
sem hann átti, hvorefc sífcan var árifc 1530
efcur 1531, seit nifcurá Hólum, mefe tilkostnafei
biskups, 0g undir hans eigin forsjá, hvar í
henni var prentafcur, fyrir tilhlutan biskups,
bæklingur nokkur lianda prcstum, einmitt um
sömu mundir efcur hjerumbil áiifc 1534 —,
þá ncfndur biskup vígfcí þennann Jón Mat-
th<asson til prests afc Breifcabólstafc f Vestur-
hópi, og þessi flutti þangab prentsmifcju sína.
Eptir biskup Jón Arason, settist afc stóli
á Hólum, árifc 1552, sá fyrsti evangeliski
biskup þai>, Olafur Hjaltason, og Ijet hann Jón
prest Matthía8son, prenta árifc 15G2, Fræfca
kver, Handbók fyrir presta og Sálmabók.
þegar sá nafnfrægi Gufcbrandur þorláks-
son, var árifc 1571, orfcinn biskup á Ilólum,
vildi hann fyrir hvorn mun stofnsetja duglega
prentsmifcju í Norfcurlandi, lærfcum og leikniiinn-
um tii fræfcingar í andlegum efmirn, kcypti þess-
vegna þá gömlu prentsmifcju Jóns prests
Mattbíassonar, afc sögn, fyrir 100 rdli Spesies,
af syni háns Jóni ab nafni, seni haffci rmmifc
nokkufc í prentyfcju af föfcur sínum, ogljethann
sífcan sigia rnefc nægi'egum fararefnum íil
Kaupmannaiiafnar, svo hann gæti orfcife þar
fuilnuma í því handverki, og fjekk mefc honum
tilbaka, fyrir fulitingi síns tinfasta vinar,
Páls Mattliíassonar biskti{is á Sjálandi, bæfci
vandafcann prentstíl, og önnur þvílík venjuleg
áhöid, sem þar til þurftu. Árifc 1574 haffci
bigkup Gufcbrandur prentsmifcjuna albúna bæfci
af hinum eldri og yngri áhöldum til hennar,
og setti þá áfurnefndann Jón Jónson fyrir
liana, cinnig útvegafci árifc 1578 hjá konungi
Frifcriki öfrum, jörfcina Núpufell í Eyafirfci
handa honnm, og eptirmönnum hans í því
starfi, til ábýlis og alls ágófea; haffei hann
þar og prentverkife um tíma; en af því hann
tá, hvílíka óhægfe af því leiddi, afc hafa
þafc svo langt frá sjer, ljet hann flytja þafc
heim afc Hólum, og hugfci sjálí'ur afc því,
mefcan hann liffci; sparafci hann ei heldur
neitt til þess, afc öll áhöld og verkfæri prent-
smifcjunnar væru liin vöndufcuslu, og afc ailt
sem prentafc var, væri velj og prýfcilega úr
garfi gjört. Ilókbindara fjekk iiann einnig frá
Hamborg nseb ölluin áhöldum, og Ijet liann
kenna landsmönnum afc binda bækur. þær
bækur og þeir ritlingar, sem biskup Gufcbrandur
ljet prenta, eru óyggjanlega fleiri, heldur enn
menn nú liafa glöggva vitneskju um; þó hafa
uppgötvast á seinni tífcum smærri og stærri
bækur 85 afc tölu, er útkomu frá prentsmifcju
hans, mefcal livorra er útgáfa heilagrar ritningar,
vifc hverja lokifc var sumarifc 1584, mefc því-
líkri vandvirkni í öllu tilliti, afc sífcan hefir
verifc mjög dáfcst afc henrii. Eins og biskupi
Gufcbrandi var sjerlega umhugafc um, afc láta
prenta sem mest af völdum andlegum bókum,
svo gufcsorfc gæti útbreifcst hjer á iandi, eins
var honum og afc sínu lciti ekki sífur um þafc
hugafc, ab þessu yrfci framhaldifc eptir sinn
dag; þessvegna gjörfei hann fyrst þá þarafelútandi
ráfestöfun í sínu fyrra testamentisbrjefi frá 1587,
sem Iesa má í hans kopíubók, afc prentsmifcjan
mefc öllum áhöldum hennai, skyldi tilheyra dóm-
kirkjunni á Ilólum, gufcsoifci til eflingar, þó mefc
því skilyrfci, afc yrfei hún ekki gagnlega notufe,
skyldi sínum eríingjum standa frítt fyrir, afe
taka hana til sín, ef einhver þeirra heffei
manndóm til, afc vcita henni forstöfcu; og sífc-
an í sínu algjörfea testamentisbrjefi, sem hann
innsiglafci þann 12. eeptember. 1611, en und-
iiskrifafci loks þann 14. desember 1612, ít-
rekafci hann þá ráfcstöfun sína, mefc þcim orfe-
um: „þafc allt prentverki og bókbands verk-
færum tilheyrir, vil jeg Páll taki til sín, ef
hann heíir vilja og manndóm því uppi afc
halda, en sje þafc ekki, þá blífi þafc lijer (o:
vifc Hóladómkirkju) vel geymt og forvarafc,
ef skje mætti, þeir eptir mig koma, vildu láta
nokkufc prenta, Gufci til lofs, en gófcum mönn-
unt til gagns“, hvarum samanbera má alþingis
bókina fyrir árifc 1648 Páll sýsiiimafcur
Gufcbrandsson, er testatnentis ráfestöfunin meinti
til, dó 10. nóvember 1622, efeur 5 árum á
undan föfcur sínnm biskupi Gufcbrandi, erand-
afcist 20. jtílí 1627, svo dómkirkjan varfc
skýlaust eigandi prentverksins Biskup Gufc-
brandur fjeil í karar sjúkdóm, þremtir árum
áfeur, en hann öfelafeist eptirþreifea hvfld eína,
og ljet strax þá, öldungis hælta vife prent-
störfin, læsa prenthdsununi,’ en leggja nifeur til
geymslu í Hóladómkirkju, öll preutsmifejunnar
áhöld, velvöndufc og hyrt þarámefeal stílinn
mefc sínum 4 letrum, hvarum sá hálserfci stipt-
prófastur Arngrímur Jónsson, sem sjónarvottur
þarafc, bar ljósast vitni, í sinni líkræfcit eptir
biskup Gufcbrand, prentafcri í Hamborg árifc
1630 á blafcs. 32. I þau rúm 5 ár, sem
biskup Gufcbrandur liffci eptir fráfall sonar
síns Páls, gjörfei hann enga breytingu á hinni
urogetnu grein síns testamentisbrjeís, prent-
smifejunni vifevíkjandi, svo flestir metkismenn
skildu þá hans ákvörfcun og tiiætlun þannig:
afc prentsmifcjan skildi vera Hóladómkirkjueign,
31
mm.
og hagnýtast eem svo, af þeim eptirkomandi
biskupum, livafe ljóslega má einnig ráfca af
þarafelúrandi orfeum hinris áfeurveinefnda, bisk-
tipi Gufebiandi mjög handgengna stiptprófasts,
sem í Dr. Finns biskups Jónssonar kirkju-
sngu 3. B. bls 382, nefeanmálsgiein a, tilgreind
eru, og mcfcal annara fleiri, verfea afe afeaiinn-
takinu ti!, þeirrar paniandrcginnar meiriingar:
Bafe Gnfebrandur biskup hafi þá hann Ijet leggja
ö!l prentsmifejunnar áhöld og stíla tii geyraslu
í dómkirkjunni, eptir afe hann var algjöricga
lagstur í sfnum banvæna sjúkdómi, mefe þeim
hætti byrt þann sinn vilja afe prentsmifejunnar
vopn, mefe hverjum hann haffci lietjulcga bur-
ist, skyldu upphefjasl í kirkjunni, ákvörfeufc
til hennar heilögu nytja og æfestum Gufei and-
heitt heigufe“. þegar dóttirsonur og eptirmafeur
biskups Gufebrandar, þoi lákur biskup Skdlason
tók bisktipsvígslu árife 1628 , fjekk hann brjef
konungs Christjans hins fjórfea, dagselt 12. maí
sarna árs, hvort efe stafefesti: „afc liann mætli
halda prentsmifejunni, sem tilheyri Hóiadóm-
kirkju í krapti testamentisbrjefs herra Gufe-
brandar þorlákssonar, og hagnýta liana, eins
og hans áfeurnefndi formafeur gjört hafi“;
samanberist Dr. Finns biskups Jónssouai kirkju-
saga, 3. B. bls. 67.
En þarefe einhvcrjir af erfingjnm biskups
Gufebrandar viidu samt á bak eplir eigna sjer
prentsmifejuna, efeur, í hifc minnsla rjett tii, að
hagnýta sjer hana, þá lagfei biskup þorlákur
Skdlason á alþingi árife 1648, þetla málefni,
um rjetlan skiining á teslamentisgrein biskups
Gufebrandar frá árinu 1611, prentsmifcjunni vife-
víkjandi undir úrskurfcar atkvæfei Ijensmanns-
ins Jens Sofrenssonar lögmannanna, og lögrjet -
unnar, en Ijekk þafe svar: „afe prentverkið
skuli brukast og geymast at lioúum og liam eptir-
mönnunt, á dómkirkjunni, en um borgun til erf-
ingja fyrir þafe, segjast þeir ekki kunna til afc
leggja, ulan erfingjarnir kunni sig mcfc IÖgleg-
urn skjölum og bcvísingum þar til afc Ieifea“^
Sjáist lögþingisbókin fyrir áiife 1648. þoriákur
biskup Skdlason fylgfei mcrkilegu dæmi mófcur-
föfcur síns biskups GtFbrandar, og ijet um sína
tífc prenta margar gufesorfcabækur, þar á mefeal
heilaga ritningu, einnig Ijenafei cnn konungur
Christján fjórfá prentaranum jörfcina Núpufell
í Evjafirfci til alls ágófea, og sendi höfufes-
manninum Pros Mundt brjef þar um, dagsett
22. aprflis 1635. Sonui þorlaks biskups, Gísli
biskup, sem sat afc stóli afc Hólum frá 1657
til 1684, hagnýtti líka inefc kostgæfni prent-
smifcjuria, eins og iians fafcir og afi þessa, gjöit
höfíu, og ijet prenta nokkrar andiegar bækur.
En haustifc eplir andlát biskups Gísla þor-
lákssonar, reis upp brófcir Iians Mag. þóifcur
þorláksson bískup í Skálholti, mefc eignartiikall
til prentsmifcjunnar, og kvafc hana vcra afc
nokkru leyti eign sína og arf eptir föfcur sinn,
cn hitt dr henni, sem sjer heffci ekki í arf
hiotnast, væri hann bdinn afc kaupa af sam-
erfingjum sínum, iivafc alit hann brjefiega fram-
færfci fyrir konung Christjan hinn funmla; en af
svari konungsins er aufcsært, bæfci afc þagafc hafi
verifc urn ráfcstöfun biskups Gufcbrandar á prent-
smifcjunni í testamenntisbi jefi sínu, og nm
heiinar Uonunglegu stafcfestingu, einnig alþingis-
úrskurfcin, prentsmifcjunni vifcvíkandi, hvorra
hjer afc framan er getifc; cn þar á ntóti verife
látib í vefcri vaka, afc su gamla prentsmifcja, sem
biskup Gufebrandur eptirskildi vifc dómkirkjuna
hafl verife oifcin dtslitinn, og biskup þovlákur þar
fyrir hlotifc afc dtvega sjer afera nýja; þessa
prentsmifeju bafc Mag. þórfcur biskup, konungin
leyfa sjer afc rnega kaupa af sínum sarnerf-
ingjunt, afc því leyti htin ekki sje sín erffca-
eign, flytja sífcan í Skálholt, og hagnýta þar
mefc sama einkarjetti, sem henni áfcur fylgt
hafi, hvafc allt konungur eptirljet honum mefc
brjefi sínu frá 14. febrúar 1685.
þegar biskup Mag. þórfeur þorláksson reifc
sumarifc 1685 norfcur afc Hólum, til erinda í
málaferlum Mag. Jóns biskups Vigl'dssonar,
Ijct hann flytja þai an í sömu ferfc prentsmifcj-
una mefc öllum hcnnar áhöldum eitthvafc á
leifeina, og seinna um sumarifc sufcur í Skál-
holt, hvar hún var afc hans tilhlutan, mcfc ærn-
um tilkostnafci nifcursett, og í henni prentafcar