Norðanfari - 20.10.1864, Blaðsíða 1

\OKiiA\rvm
M ð4.-35. Dktober.
Bókafregu.
í vetur, sern leib, gaf landi vor, herra
guíifrsebíngur Magnús Eiríksson í Kaupmanna-
höfn, út stúra búk, sem ritub er á danska
tungu, og sem nú er verib a% þýba á sænsku
af presti einum í Stokkholmi, Ekdahl ab nafni-
Titill bókarinnar er þannig: „Er Joliani.es
Evangeliet et apostolisk og ægte Evangelium,
og er dcts Lære om Guds Menneafcevorden en
sand og ehristilig Lære? En religiös-dogmatisk
historisk-kritisk Undersögelse"
í bók þessari leibir höfundurinn rnörg og öflng
rök ab því, ab gubspjall þab í Nýa testament-
inu, sem eignab er postulanum Jóhannesi, sje
eigi ritab af honnm, og ab ýnrsir trúarlærdóm-
ar í gubspjalli þessu, sjeu ekki óyggjandi. —
Vjer erum eigi gubfræbingur, og viljum eigi
ab sinni leggja ncinn dóm á innihald bókarinnar,
en liitt viljum vjer fullyrba, ab lnrn er skil-
merkilcga ritub, og mjög ljós og aubskilin
hverjum skynsömum manni, þóttólærbur sje, ef
liann á annab borb skilur málib,
Vera má ab suraum, sem heyra bókar
þessarar getib, virbist í fljótu bragbi sem þar
muni vera tekib nógu djupt í árinni, ab rífa
nibur eitt af hinum heldri ritum f ritningunni.
En þegar þess er gætt, ab eigi einn einasti af
kleiluim vorum ebnr kennifebrum befir orbib
til ab rita móti bókinni, síban hún kom út,
og svo liins, ab prestur af bræbra þjób vorri,
sem er sömn trúar og vjer, hefir oríib til ab
þýba hana og breiba bana út mebal landa
sinna, þá hljóta menn ab taka þetta sem vott
um þab, ab margir af gubfræbingunum fallist
á skobun höfundarins, ebnr ab minsta kosti
sjái sjer ekki fafrt ab hrekja liana meb rökum.
þab er algiid regla hjá oss prótestöntum,
(gagnstætt því sem er hjá katólskum), ab
byggja trú sína á eigin rann9Ókn, en láta sjer
eklci nægja meb sögusögn kennendanna.
Samkvæmt þessari reglu viljum vjer skora á
alla, sem föng baía á, og annt er um trúarefni
sín, ab lesa þessa bók landa vors, herra
Magnúsar Eiríkssonar. 5
Spá h onu-arí urinn.
• í ybar seinasta brjefi til mín, hafib þjer
háttvirti vin sagt mjer frá því ab einhvern-
tíma hafib þjer verib ab líta í „Skýrslur um
Jandshagi á Islandi" annars bindis 3 hepti og
á bls. 267 lesib um eignir Ilöskuldstabakirkju
þessi orb „líka á kirkjan tiltölu í hvalreka
cptir Spákonuarfia. þessi orbatiltæki þóttu
ybur óskiljanleg og einhernveginn snubbótt
segist því hafa farib ab blaba í skræbum nokkr-
um af máldagasafni, sem þjer lengi hafib átt,
og fundib þar hina autoriserubu máldaga Ilösk-
uldstaba kirkju, og segib þjer máldaga Aub-
unnar biskups frá 1318, vera þannig liljóbandi:
„Höskuidstaba kirkja: á allt heimaland IIóls-
Iand allt, þverá hálfa, Sljettudal frá Kalda-
læk til niarks vib Njálstabamenn, Spákonu-
arfur er frá vör hinni fornu og ve3tur til
Deildarhamars, því næst milli Eossár og
Laxár, þá inn frá Raubuskribu, til Hrafns-
ár þá frá Gellisvík, á móte vib Finnstabi;
fyrir Finnstöbum er fimmdeilt, og hverfa 3
hlutir til Spákonu-arl’s, enn 2 lil Finnstaba,
fyrir Árbakka er Spákonuarfur ab öllum hluta
enn ekki milli Finnstaba og Árbakka, þá næst
frá þorlaugardys í roibja Selvík, í Spákonu-
arfi á staburinn á Höskuldstöbum fimmtnngi
minna enn helming“.
Ab sögn ybar finnst þessi klausa í hin-
um öbrum máldögum kirkjunnar orbrjett, og
livorki aukin nje tönufe eba breytt utan livab
Peturs biskups máldagi frá 1394, skal eigna
Höskuldstöbum fjórbungi minna enn helming.
þjer þykist nú ekki finna af máldögunum
minnstu átyllu fyrir því ab hjer sje' me'mtur
Hvalrcki heldur «nn eitthvab annab, svo sem
þangs eba þaranytjar, Söl, skelfiskur o. s. frv.
þ>jer hugsib jafnvel, ab orb máldaganna gætu
allt eins vel iilýtt uppá lands sem [fjörunytjar,
og er jeg ybur samdóma í öllu þessu, ekki ab
síbur þykist þjer sannspurt hafa. ab Höskuld-
staba- og fleiri kirkjur, hafi drjúgann arb haft
af IlvalreUum í þessu skyni og ab lyktum
óskib þjer fræbslu af mjer nm hinn optnefnda
Spákonu-arf, og aínytjar hans, fyrir hverj-
um ab, vera megi einhver skýrari heimild enn
sú sem máldagarnir veita, þetta vil jeg veita
ybur ab því leyti mjer er frainast unnt, og
láta mjer vera annt um ab lierma sem sann-
ast og rjettast frá öllu er jeg fer meb.
þab sýnist óhugsanói, ab Beneficiarius Hösk-
uldstabakirkju, og fjelagar hans, sem eru
eigendur bændakirknanna á Spákonufelli, þing-
eyrum, Holtastöbum, Svínavatni og Márstöbum
(sú kirkja er af feld) ,hefbu farib þeirri óhæfu á
fiot ab hrífa til sín hvalreka undan 19 jörb-
um á Skaga og Skagaströnd sumpart ab öllu
sumpart ab mestu leyti, ef þeir hefbu ekki
fengib sjer annab vopn í hendur til ab skeifa
meb eigendur rekanna, enn þetta er kálfskinns-
skjal nokkurt almennt kallab „þingeyraklaustnrs
rekaskrá", sá jeg hana í ungdæmi, og fannst
mikib um, því bæbi er skinnib þykkt, letrib
sem á skínnbókasðgnm, enn hvab hún var nú
sumstabar orfin máb, og yfir höfub svo elli-
leg og svipmikil, ab jeg gat ekki efast um,
ab í lienni geynrdist óhrekjanlegt sönnunarafi,
liaibi jeg Hka heyrt gamallt fólk segja ab gildi
skjala væri mikib undir því komib, ab þau
væri gömul móleit og dáiítib rotin, og ab ganga
gegn Kálfsskinnsskjali, sem svona væri til reykai
vottabi þverhöfbaskap og fásinnu. Á þessum
árum var jcg námfús á flest annab enn lær-
dómskver mitt, og lærbi því heila kafla úr
skrá þessari, og rankar vib meiri hluta af inni-
haldi hennar.
Fyrsti þáttur rckaskráarinnar hljóbar um
raka þingeyraklausturs og kirkju á Ströndum,
hinn annar byrjar meb þeim orbum : „þetta
er hlutskipti í Víkum austan fram á Skaga“,
þá kemur kafli, er svo byrjar: „Svo skal skipta
spákonuarfi“, eru þau skipti löng og mjög
margfiókin, eignar hann þar Ilöskuldstöbum,
Gunnsteinsstöbum, {lingeyrum, Múkum og f>ór-
arni, Mýramönnum, Márstöbum, Svínavatni og
Spákonulelli, hjer á eptir kemur klausa sem
byrjar svo: „Spákonuarfur cr milli varar hinnar
fornn o. s. frv. öldungis samhljóba máldögun-
um enn hvar getib er fimmdeilingarinnar fyrir
Finnstöbum er vibbætt þessum orbum:
„þess minnti Karl ábóta, ab svo væri
skipt þá hvalur kotn þar. Eigi Ijest Eyólfur
Einarsson glöggt vita hvor þar voru skipti,
vcra livab hann þá er þab sögbu, ab þribj-
43
úugnr í reka fylgdi landi enn tveir hlutir Spá-
konu-arfi“. Loksins er greinin árjettub meb þeim
orbum: „Svo hvab Eyólfur Einarsson sjer
segja þórarinn þorfinnsson um Spákonu-arf.
Strax hjer eptir keniur grein svo byrjandi:
„f þrjá stabi skal fyrst skipta“, eru þessi
skipti hinum fióknari og margar persónur nefnd-
ar, þab er líldegt hjer sje verib ab ræ?a iim
Spákonuarfskiptin, þó hvorki sje hann nefndur
nje á þab minnst hverju skipt er.
Nú koma nokkrir kafiar um landamerki
ýmsra jarba á Skaga og í Nesjum hvorra
margar nú eru í eybi, hvalskipti ncfnast þar
líka vib og vib millum þeirra jarba, og erallt
slíkt nú úr elt; þar eptir kemur svolátandi kafli:
„í helming skal skipta Spákonu-arfi, eigu þar
annan lut Hösluildstabamenn og Spákonufells-
inenn, þá skal enn skipta í tvo stabi, cigu þá
Munkar annan lut, þá skal enn skipta í tvo stabi,
eigu þeir frá Svínavatni og af Holtastöbum
annan lut ab helmingi hvorir, enn annan eiga
Márstabamenn hálfan enn Múkar og þeir úr
Hvammi hálfan, ab helmingi hvorir“.
Meira enn þctta urn Spákonuarf skal ekki
finnast í rekaskránni og reynast mun þab óaf-
bakab, mun ybur þykja þab lítib aubga fá-
tækt máldaganna, og sannlega cr þab ofur-
bágt, ab vib allan Spákonu-arfsins skiptagraut,
skuli aldrei vera hvalur nefndur á nafn, utan
hvab Karl ábóta minnti til hvalskipta á Finn-
stöbum, enn heyrib mt vinur minn, hvab kirkju-
verjararnir (jeg ætla ab kalla þá Spákonuarfa)
hafa unnib í uppfyllingu tímans meb þessuin
vænu „tampílum“ II!
Hvalrekar geta átt sjer s'igu sem hvab
annab, og vii jeg nú segja þann hluta hennar
sem jeg þekki og hefir átt sjer stab, innan þeirra
vebanda sem máldagar hafa dregib í kring
Spákonuarfinn, byrjast hún á sögn þeirri jeg
heyrbi ungur, ab á Kálfshamri helbi rekib
hval, síbla á næstlibinni öld, eigandi jarbar-
innar Jón Arnbjörnsson á Stórugiljá, scndi
rábsmann sinn þorstein nokkurn Illugason, tij
ab standa fyrir skurbi og útsölu hvalsins, var
í minnum haft þab fúky:bi hans, þá nokkrir
prestar komu á hvalfjöruna: „hvaba hcl........
prestager er þetta“, einn af prestuni þeim
heyrbi jeg sagt ab verib hefbi Benidikt Árna-
son á Hofi, enn ekki heyrbi jeg nefndan prest
frá Höskuldstöbum, og ckkert þras skal liafa
risib af þeim bval.
Skömmu eptir næstlibinn aldamót rak á
Hróastöbum skíbisfisk þann rnenn nefndu „Geir-
reibi“ eigandi og ábúandi jarbarinnar Árni
Pjctursson hagnýtti sjer þann hval óátalib.
Nálægt því tímabili, eba hjer um bil 1807,
fannst daubur hvalur í ís undir Króksbjargi,
jarbeigandinn Jón bóndi Sveinsson á Strjúgi,
mebhöndlabi hann umtalslaust sem sína eign, var
vinnumabur klausturhaldarans á lúngcyrum,
þar einn mebal skurbarmanna.
Nokkru seinna rak reibarkálf á Björgum,
sjera Ólafur Thómasson á Blöndudalshólum
kastabi eign sinni á hann, og engin ákærb
hann fyrir.
Vorib 1817, hygg jeg fyrst hafa stofnast
flokk, Spákonuarfa, í þeirri nrynd sem hann
hefir síban byrzt, enda fengu þeir foringjann
hygginn og áræbismikinn, þetta vor rákust ab
Svibningslandi, undan hafís þjett upp ab fjöru
/