Norðanfari - 20.10.1864, Blaðsíða 2

48
2 reyWhvalir, voni þeir lagíiir banasárnm, og
sírax sent eptir kiausturhaidaranurn á f>ing-
eyrnm, sem kom fljótt sem kunni svo paii fór
nú ah ganga frá manai til raanns, ab þetta happ
kæmi ekkert klausturjiirhinni Vih, þab vœri Spá-
konuarfur tilheyrandi áburuefndum kirkjmn, a!=
þýbu þótti naftiib nístárlegt, enda var þab hcnni
óþekkt, enn Spákonuarfar vorh bæbí fúsir og
failnir til ab leiba mönnum fyrir sjónit', ab þessi
vjetíindi kirknanna væru byggÖ á máldögum
þeim sem hefí'u jafnt gildi og konunglegrar
h.átignar lagaboh, þeim er fundu jarbir sínar
sviptar aliri bvalreka von „fór ekki ab verba
um sel“, enn ailir gáfu sig fangna undir liiybni
þessarar lrúar.
Ilvort idutabeigandi amtmanni og um-
bobsmann-i þingeyrakiausturs hefir nokkub eba
ekkert farib í miiii þessa hyaii sncrtandi, mun
flesturn hulinn heigidómur; þab hefbi heidur
ckki verib um þeirra ráö ab jafna þetta meb
sjer góblátlega.
þessi sigurvinning hefir þar.nig ekki kost-
ah Spákonuarfa eitt mótmæiisorb, nje einn
drojia hieks, má því nærri geta, ah þeir hafi
ætiab sjer ab hæíta til í annab skipti ef færi
byíist, og þab skebi vorib 1826, þá reybar-
hval festi í hafís framundan Ilofsiandi á Skaga-
strönd, raun hann víst hafa veriö utan nótlaga;
fátækur prestur hafbi þá nýtckib viö staíinum
í hrörlegu síar.di enn kirkjan var iíkari vind-
hjalli enn musteri Ðrottins, þeíta happ virtist
mörgum sem heinlínis sent presti til styrktar,
og kirkjunni til vibrjettingar, sóknarmenn sam-
glöddust honum, og dryfu ab hvabanæva meb
mali um axlir, enn skálmir í höndum, ailir
vildu duga presti sínum, ekki þótti samt ó-
hnlt um áhiaup Spákonu-arfa, fór prestur ab
svipast cptir vörnum, og fann skjöld nokk-
urn gamian og traustlegann sem ekki mundi
aubskær íyrir ,,hiiggum smámennis“, á rönd
hanns var lotraS: ,,Hver mabur á Rcka allan
fyre lande nema meB lögum sje frá komeb“,
svona týjabur stób hann fþá foringjar kirkna
geystust ab garbi, kröfbust þeir hvalsins. enn
prestur vildi ekki lausann láta, sióst brátt til
einvígis í orbum (ef svo skal kalla þá tveir
crn annarsvegar) varb atlaga hin snarpasta,
heiltu komiimenn fimlega vopnum sínum, (nefnil.
ináidögunum og rekaskránni) stób prestnr fast
fyrir sem Rússar í bardaganum vibEylau 1807,
lá vib þeir mundu frá hverfa, tóku menn þá
hví!d, hófst ömiur at!aga, <rib hana mædd-
ist preatur, daprabist homim skjaldaiburíurinn
fór hann þá ab hopa undan og berast um
völlinn, líkt Ljóti fyrir Agli, komumenn sóttu
því fastar, og neyttu kænlcga vopna sinna,
var þá „ieikit sárt vib bleikann“ unz prestur
hneig af mæbi og leysti sig af hólmi meb %
hvaisins, lib hans allt gekk á mála meb komu-
mönnnm þótti hann vangoldínn þá til greibslu
kom, og miiglubu margir enn ITreggvibar skáld
brosti ab og mælti fyrir nnmni sjer svo margir
licyrbu:
,.Nebsta scss í nitllieims bæ,
nýstir heljar falnum,
hafib þib fyrir ykkar æ!
útlátin á ‘hvalnum“.
„HIóu menn nú a!!mjöc“, enn ,Spákonuarfar
áttu sigri ab hrósa, þó misjafnt mæltist fyrir.
Nú leib til þess vorib 1857, fjcll þá Spá-
konuörfum „foitt flesk í ketil“, þrengdi þá
hafís svo ab 4 reybarhvölum fyrir Harastaba-
torfu löndum, ab eigandi jarbanna Jón bóndi
á Iíáagcrbi, næsta bæ þar vib, gat meb styrk
landseta sinna og heimamanna, komist ab þeim
og sært þá til ólífis, slapp einn þeirra, svo á
sig kominn út undir ísinn og misstist, hinir
abrir voru upp komnir og til lands á skjpum
íluttir, unz beinagrindunum varb ab landi þok- j
ab; hjer fór nú á Iíka Ieib og fyrr á ITofi,
„Hópurinn stiliir ab hinn óbi“ og ekki voru
hvalirnir fyrr látnir enn Spákonuarfs oddvitar
voru þar komnir og hrífa af bónda naubug-
um alia stjórn, eign og afskipti hvalanna; sagt
er ab einn þeirra hafi orbib svo frekur ab víta
drápsmenn fyrir þab þeir slepptu þeim særba
hva!, og þótt varba ábyrgb þeirra til skababóía.
Má af s!íku rnarka ofiæti Spákonuarfa sem ab
iíkindum hafa ekki átt spannarlangan garnar-
stúf af hvölum þessum, því síður þá aila. Áb
Jón Ijet ekki sverb dómstóianna ríba ab þeim
„gorbiska hnúti‘< sem þannig heíir verib ribinn
um rjett landeigenda, og aidrei mun öbruvísi
lcystur verba, má ekki eigna fávizku hans nje
fáíækt öliu heldur aidurdúms sljóieika, og
rannsóknar sko.rt á þeim reikningum er hjer
til hcyra.
þess verbur Hka ab geía, ab um sama
tíma og þeir umtölubu hvaiir unnust, voru 3
jafnstórir Iivalir unnir fyrir Höfbahóia Iandi,
stób þar allt eins á, en faktorarnir á Hólanesi
og Skagaströnd, og cigandi Spákonufeí!s, töldu
þá veibi sína, á hvab stjórnin (hvcrrar af-
skipta hjer um var ósfeab) fjeilst, ab miklú
Ieyti, eigandi Spákonufclis, naut því veibi-
rjettarins á öbrum sfabnum, cn rekarjettar á
hinum, hvar sömu kringumstæbur áltu sjer
stab, mæltu þab nokkrar „skæbar tnngur“ ab -
annabbvort mundi vera rangt.
Seinasta frægbarvcrk Spákonu-aifa er
unnib undir Króksbjargi næstlibib vor.j 1863,
köliubu menn þar þó eirina óhultast vígi fyrir
atiögu þeirra, ekki svo íyrir þab, þó þar megi
ab eins einn veg ab ganga eins og hins, ab
hvorki máidagar nje rekaskráin vísa til Raubu-
skribu í Króksbjargi, svo þó skjöl þessi bentu
til hvalreka á svæbi, milli Raubuskribu og
Hrafnsár, sem ekki er nú tilfellib, þá mundi
torsótt ab fá löggilda sönnun um þab hvar
liún sje, þá bjargib sjáift sfnir hvergi þekkj-
anleg merki hennar, og menn geta alit cins
vel hugsab sjer hana einhvcrn tfma mögulega,
í bökkum fyrir neban Brekknabæi og Hof,
jafnvel fyrir innan Hofsá.
Seinast nefnt vor rak dauban hval á
fjöruna undir Króksbjargi, bóndinn í Króki,
sendi brabbob til landsdrottins Jóns bónda á
Höllustöbum, en fjekk sjer menn og byrjabi
skurb, en „Atli sveik hann Börk“, þegar Jón
kom voru Spákonu-arfar þar fyrir víghúnir,
höíbu svipt bónda völdum, en lib al!t gengib
þeim til handa. Jón sá engan sinn kost vib
slíka „OfjarIa“, sneri því frá vib svo húib, og
þábi ekki þá góbviid ab fá hval til kaups,
sagt er hann hafi látib falla þung orb, cr ráfa
mátti af, ab hann mundi á sínum tíma hasla
Spákonu-örfum völl vib Lögbcrg; skömmu
síbar spurtist ab hann treystist ekki sjáifur
til ab „Ösla þar leirhlcytuna í kvib“, og ab fá
menn til ab troba þar „marvaban*, mundi,
olla því, ab „hlyti klingja dalanna dyngja á
dúkinn grá, og haliast pyngju opib á“; meb
peniúga spauga menn ekki.í þessari tíb, og er
Jón ásamt hinum úr sögunni um Ieib og hval-
reka þætti mínum cr lokib.
Ybur mun þykja jeg vera æcí margorbur,
cn jeg þóttist því ab eins geta follnægt ósk
ybar, ab jeg lýsti innilialdi rckaskráarinnar
nákvæmlega, og svo þar á cptir tjábi afnotkun
hvairekanna, innan þeirra takmarka, sem mál-
dagarnir benda tii, og má af öllu framan-
skrifubu draga cptirfylgjandi athuganir:
1. ab máidagar Höskuldstabakirkju, muni
ekki geta veitt iienni nein rekarjettindi í tak-
mörkum Spákonu-arfs.
2. ab þó rekaskráin sje tekin mob til
styrktar máldögunum, þá bæti ekki „brókin
um fyrir bolfÖtunum“. Fornskjal þetta geng-

ur ekki foti framar cn máldagarnir hvab reka-
rjettindin snertir, er full af inótsögnum inn-
byrbis, hún er árib 1645 ritub af samantínd-
um skrám gömium og forrotnubum, ab því
leyti „lesib varb og rábib“, ab vitni sjálfra
ritaranna; hjer vib hætist ab hún hefir veriö
lögb á metaskáiir yfirdómsins og „Ijett fund-
in“.
3. ab þeir kirfcna verjar, sem þóttust eiga
hjer drýgstan hlut ab máii, munu fyrir hjer
um bil 50 árum hafa fundib upp á því, ab
hagnýla þcssi áhöid til þess ab ná undir
kirkjurnar hvalrekumim, ab þetta lieppnabist
fyrsta sinni 1817 mætti hafa skeb svo aub-
vekllega, þegar oddvit' þeirra hafbi í Iiendi
sjer bæbi rjcttindi umbobssjóbsins og þing-
eyrakirkju, cn amtmenn þá, ekki jafn eptir-
iitssamir eeni nú.
4. Bcri mafur livaireka frásögn mfna,
saman vib þær merkilegu og yfrib fræbandi
ástæbur liins ísicnzka yíirdóms, i því svo-
nefnda „Stapa hvaimáli“, (sjá þjóbólfs 15 ár
nr. 14—15 bls. 155—5 56), og ííti meb fram
til úrslita þess vib hjerabsrjettinn, sýnist iiggja
í augnm uppi ab kirknaverjararnir, iiaíi eng-
an cignarrjett iiaft ti! þeirra 7 hvala, scm þeir
ú áburgreindu tímabiii, liafa undir sig dregib,
Skyldi rní ekki sá tími fara í hönd, ab
cigcndur liinna fyrr áminnstuyl9 jarba færu
ab rísa upp af lungunY; væibarblundi, og
álta sig hetur í hiutunum, og ætla má þab
stjórnsemi og árvekni hins góbkunna höfb-
ingja Norburlands, ab lítaíjmiini (hann eptir
rjettindum þeirra fjögra umbobseigna, sem hjer
eiga hlut ab máli, hvort scm nú hin hán stipts-
yfirvöld, láta sig nokkru varba, hvort Hofs-
kirkja á Skagaströnd nýtur Hvalreka síns eba
abrar kirkjur. út í frá.
Vera má ytur þyki jeg anda svöhim gusti
ab Spákonu-arfinum, og víst mundi abnjút-
cndum hans, ef þetla iæsu, þykja skemtun
mín ekki vinveittari en Ulfi aubga þútti kvöld-
vöku saga Haraldar konungs, enn þab eina
liggur hjer til bóta, ab innvortis mebvitundin
segir mjer, ab hvorki bafi öfund, óvild, hlut—
drægni, þrætu-æsingar-Iyst, eba abrar jafn ó-
hreinar livatir, stýrt penna rriínmn, heldtir ást
til þess er, jeg eptir mæiir þekkingar minnar,
nieinti sannast og rjcttast.
R. X.
f’iktguugisr.
Sýslumaburinn í Húnavatnssýslu lierra
kammerráb Chr. Christjánsen, skorabi á oss
niunnlega, þá er hann var hjcr scinast á ferb,
ab vjcr leibrjettum sögn vora í Norbanfara
1863 nr. 7—8 bls. 14, þar sem vjer höfum
talib auka póstferbina í hvers árs janúarm. til
Skagafjarbar og Húnavatnssýslna, seni óþarfa,
af þeim ásíæbum, ab skýrsiur þaban settu eins
ab vera komnar til amtsins og prófaslsins í
tíma án sjeriegs kostnabar, sem úr jpingevjar-
sýslu og Múiasýslum; hvar þó sje allt öbru
máli ab gegna, því hiutabeigandi embættis-
menn í Múlasý-Tum og þingeyjarsýslu, sendi
skýritir sínar meb austanpósti, er tíbast lcggi
af stab frá Eskjufirbi eba Ketilstöbum lijcr um
16.—20. janúarm. hvers árs; þar á móti
norbanpósturinn, þá hann kemur ab sunnan
fyrri vetrarferb sína, fari sem optast um Húna-
vatns- og Skagafjarbarsýsiur í livers árs nó-
vember eba desemhei mánubum, cri skýrslurn-
ar verbi eigi samdar og sendar fyrri en eptir
iivevt nýár; og .þab sje þess vegna, sem amt-
mabur sendi janúarmánabar-póstinn í vcstur-
sýslur amtsins, til þess ab sækja skýrslur hlut-
abeigandi embættismanna; því menn hafi svo
opt rekib sig á þab, ábur þessi póstferb komst