Norðanfari - 15.04.1868, Blaðsíða 2

— 14 —
allt þaí taliS sem tekiS liefir veriS af 'dSram
▼örum, sem menn hefSi getaS án verib, þá
mundi inatvaran varla verSa eins og 10 á
rnóti 20.
(framhaid síSar.)
UM ENDURG.TALD FYRIR JARDABÆTUR.
þegar vjer fyrir alvöru gefum gætur aS
hinu bilskaparlega ástandi voru, sjáumvjer aö
því er í mörgu ábótavant, enda hafa margir
orbiö til a& rita og ræba nm galla þess, og
þab má víst me& sanni segja, a& margir ágæt-
ir menn hafa leitast vi& af) sýna frammá þann
veg, sem til heilla og hagsælda leiMr. Vjer
Islendingar getum nó af> vísu ekki boriS af oss
af> vjer höfum danfheyrzt vif) röddum þeim,
sem hingaS til hafa hvatt oss til atorku og
starfsemi, en vjer gctum líka sagt meb sönnu,
ab vjer höfum átt og eigum enn í stríbi vib
ýmsa erfibieika, sem eptir ebii sínu hljóta a&
verba, almcnnum framkvæmdum tii fyrirstö&u,
sje ekki leytast vi& ab útrýma þeim ab svo
miklu ieyti mðgulegt er. Efnaskortur og óblí&a
náttúrunnar eru þeir erfiMeikar, sem bágt er
a& koma í veg fyrir e&ur útrýma meb öllu, svo
a& þcir hafi ekki aptrandi áhrif á framtakssemi
vora, þó viljaogábuga skorti ekki til a& starfa;
saint ætlum vjer ab mikið mætti a&gjöra, svo
þessara erfibleika gætti minna, meb þvf a&
menn sameinu&u betur krapta sfna en hingað
til heGr vibgengist og a& stjórnin hluta&ist til
á hagkvæman liátt a& bæta úr þessum vankvæb-
um vorum, me& því ab gefa oss nýtt lagaboð
sem skuldbindi alla búendur tii a& gjöra jarba-
bætur og sömulei&is heimili leigulibum rjett til
ab krefjast borgunar fyrir jar&abætur. þegar
vjer lílum á venju þá sem almennt er vibhöfb
byggingu jar&a hjá oss, sjest bráblega ab lítil
von er til þess, a& mikið sje starfað a& kost-
nabarsömum jar&abótum á leigujörbum, þegar
hvorki cr von á einskildingsvir&i í endurgjalds
Bkyni nje stöbugri ábub, sízt á bændaeignum.
Stö&ug ábúb, sem optastnær er fáanleg á kirkna-
klaustra og ö&rum þjób-cignuiu, virbist oss vera
mjög holi og ákjósanleg; en af því a& kringum-
stæburnar hindra þab, a& lífstfbarábúb geti feng-
ist á hverri jörbu, vir&ist sanngjarnt a& veru-
Ieg endurbót hverrar jar&ar sje borgub leigu-
liba f peningum ab svo miklu leyti semjör&in
ejálf, fyrir stö&uga ábúb, ekki borgar hana.
þab er gamalt og gilt sannmæli, a& verbur
sje verkama&urinn launanna, og vir&ist oss þett-
ab eiga sjerlega vel vib sameign landsdrottna
og leiguli&a; því eins og vjer getum ekki annab,
en álitib þa& eitt af hinum mikilvægustu vel-
fer&aratri&um Iandsins, a& meb sem mestum og
jöfnustum áhuga sje nú þegar af alþýbu snúist
ab jar&abótum, eins álítum vjer ómögulegt a&
þesu geti or&ib framgengt me& nokkrum krapti,
nema landsdiottnum sje gjört a& skyldu me& nýju
lagabobi ab endurgjaida leigulibum sínum sann-
gjarnlega kostnab þann, sem Iei&ir af endur-
bót hinna leig&u jar&a.
þaö ernú sjálfsagt, ab þær jar&bætur, sem
skyldi endurgjalda, eiga a& vera vel af hendi
leystar og horfa jörbinni til sannra og véru-
legra bóta; en til þess ab leiguli&ar þyrftu ekki
a& vera í vafa um hvert þessi e&a hin jar&a-
bót yrbi álitin nytsöm og hyggilega unnin, álít-
um vjer naubsynlegt, a& þriggja manna nefnd
væri kosin í hverjum hreppi, er ákvæ&i hva&
og hvernig hentugast væri ab vinna a& jar&a-
bótum á hverri jör& scm óskab væri, nefndar-
menn þessir ættu ab kjósast eptir sömu regl-
utn og hreppstjórar.
Rjett vir&ist ab telja allar þær endurbætur
sem miða til a& auka ávöxt jar&arinnar, var&-
veita gæ&i hennar og minnka kostnab afnotanna,
til þeirra jarbabóta sem endurgjaldast ættu af
landsdroltni; þar undlr heyra: allskonar gar&a-
hle&sla hvert heldur túngarba, vatnsveitiugagar&a
eba vörzlugar&a. þufnasljetlun, skur&agröptur til
a& þurka votengi veita vatnT á tún og engi
meb fleiru. Hlö&u byggingar og maturtagar&a
mætti einnig tclja mebal jarbabóta.
Nefnd sú, sem kosin væii í hreppi hverjum
til a& ákve&a hvab vinna skuli a& jar&abótum,
ætti a& vera tekin í eib; abalstarfi hennar skyldi
vera mat allra jar&abóta og ætti matib einkum
ab byggjast á því hversu mörg dagsverk allt
vcrkib væri me& sanngjarnri hli&sjón af reikn-
ingi leiguii&ans; þá ætti og nefndin ab a&gæta
hvert verkib er vel e&ur illa af hendi leyst,
því a&alreglan vir&ist oss ætti a& vera sú, ab
vöndubustu verk ynnu til fulls endurgjalds, en
því minna, sem verkib væri mi&ur unnib; hro&a-
verk ættu öldungis ekkcrt a& borgast. þóknun
fyrir starfa sinn ættu nefndarmenn ab fá eins
og fyrir úttektir jarba, sein borgist ab jöfnum
höndum af landsdrottni og leiguli&a. Ætib ætti
eigandi e&ur utnbo&smabur ab vera vibstaddur
þegar ákve&nar væru jarbabætur á sjnlfseignar
e&a umbobsjörbum hans, svo honum gefist kost-
ur á ab láta meiningu sína í Ijósi og ncfndin
gcti, eptir því sem hcnni þykir bezt vib eiga,
haft htibsjón af tillögum hans; sömulei&is ætti
hann a& vera vi&staddur í livert sinn sem skoba
og meta skal bætur á jörbum hans ; ef eigandi
eba umbo&sma&ur ekki nota&i sjer þenna rjett,
gæti hann misst rjett til cptirmáis þótt hann
eptirá yrbi óánægbur meb matsgjör&ina. Sam-
þykki annarhvor hlutabcigenda ekki sko&unar
e&a matsgjörbina, vir&ist mega fara meb þa&
eins og úttektir jarba.
þegar jar&abætur væru metnar til endur-
gjalds, vir&ist oss sanngjarnt ab sjerílagi væri
haft tillit tii liversu langan ábú&arrjett hver hef&i
á þeirri jör&, sem hann helir endurbætt, og
hvab liann gjörir; því þab liggur í augum uppi
a& sá, sem hefir langan ábúbarrjettá jör&unni,
getur betur stabib vib ab bæta hana án þess
ab fá fullt endurgjald en sá, sera hefir hann
stuttan, því jör&in endurgjeldur sjálf jar&abót-
ina aö því skapi raeir, sem ábúbartíminn er
rýmri; svo er og líka mikill munur á hva&
starfab er, því þar sem sumar jarbabætur borga
sig máskje Btrax á fyrsta ári, svo sem hæg-
gjör&ar en arbmiklar vatnsveitingar, þá fer til
dæmis túngar&alilcbsia ckki a& borga sig a&
mun fyrr en eptir mörg ár, og getur þá svo
fallib, a& sá njóti arbsins af þessari endurbót,
sem minnst starfaði a& henni, en hinn eba hinir,
sem mest höf&u starfab, hafi a&eins fyrirhöfn-
ina en ekki annab. Oss virbist því, a& þab
ætti ab vera eitt af störfum nefndarinnar, a&
gjöra hæfilegan mismun á slíku.
Vjer höfum á&ur minst á þa&, a& aliir á-
búendur jar&a, hvort heldur eru leigulibar e&ur
eigcndur, ættu a& skyldast til a& vinna ákvebn-
ar jarbabætur ár hvert á ábúbarjörbum sínum,
og vir&ist oss þá a& þær jar&abætur ckki mættu
vera minni en svo, a& nemdi jr0 liluta þess
er jörbin þykir sanngjarnlega metin til eptir-
gjalds í landskuld og leigum; hinsvegar ættu
hinir sönnu eigendur jar&anna, hvertheldur eru
bændur e&a hi& opinbera, ab endurgjalda leigu-
libum jar&abætur þessar ár hvert me& vissum
hluta eptirgjaldsins, ab því skapi meir ebur
minna, sem jarbirnar eru bygg&ar um lengri
ebur skemri tíma, þannig: a& liafi leiguli&i a&-
eins 5 ára byggingu e&ur minna, fær liann
endurgoidna T*0 hluti jar&abótakotna&arins; liafi
liann 10 ára byggingu fær liann j0 hluti; 15
ára byggingu TT„ hluti, 20 ára byggingu Tn0 hluti;
25 ára byggingu Tsö hluti eba helming alls
kostna&ar, og svo eins úr því me&an hann býr
á jör&inní. þegar landsdrottinn á þenna hátt
hcfir kostab 25 dölum uppá leigujör& sína í
jarðabótum, þá virðist sjálfsagt a& hann hafi
logheimild til a& færa landskuldina upp um 1
rd. eba vanalega lagalcigu af þessu fje.
Nú gjörum vjer rá& fyrir, a& þeir, sem
hafa krapt og áhuga, kunni a& vinna meira a&
jar&abótum en þær lögákve&nu, þá ættu þeir a&
niega láta vir&a þær til endurgjalds á hverjum
5 ára fresti, og jar&areigandi vera skyldugur
a& endurgjalda hontim þær, eptir sömu hlutföll-
um vib ábú&artímann, eins og hinar lögskip-
u&u, og eptir sama mælikvar&a mætti hann þá
setja upp landskuldina. Á hverjum 5 ára fresti
ættu landsdrottinn og leiguiibi ab gjöra upp
jariabótareikninga sína, sje þarámóti bygging-
artíminn styttri en 5 ár, er sjálfsagt ab gjöra
þarf upp reikningana, þegar leigulibi víkur frá
jör&inni.
Skyld ætti matsnefndin í hverjum hrepp
ab vera ab senda amtmanni skýrslu á hverjum
5 ára fresti yfir aliar iinnar jarfabætur á hverri
jörb ( sveitinni, og ætti hann ab sjá um, að
prentab sje greinilegt yfirlit yfir þær, á kost-
na& búna&arsjóbs aintsins.
þab álítum vjer sjálfsagt, a& forsómun
þeirra skylduvcrka, sem hjer ræ&ir um, sæti
tilhlí&ilegum fjárútlátiim, eptir því, sem amt-
ma&ur ákvæ&i, og ættu siíkar sektir a& ganga
í búna&arsjób amtsins. þareb vjer nú álítum
málefni þetta næsta mikilsvert og sannarlegt
velfer&arrnái fyrir land og lý&. þá viljum vjer
a& lyktum taka fram þau atri&i er oss vir&ist
a& þörf væri á ab taka til greina ef send væri
til alþingis bænasrká i þessa átt:
1. A& öllum ábúendum jarba, hvort heldur
eru leiguli&ar e&a sjálfseignarbændur, ver&i
gjört ab skyldu meb nýju lagabo&i, að
vinna ár hvert svo nliklar jarbabætur á
ábúbarjörbum sínum, sera nemi TT0 hluta
þess, er jörbin þykir sanngjarnlega metin
til eptirgjalds f landskuld og leigum, en
hinir sönnu eigendur jarbanna, endurgjaldi
leigulibum jar&abætur þessar ár hvert
meb vissum hluta eptirgjaldsins, eptir þvf
meir e&ur minna, sem jar&irnar eru byggd-
ar til lengri e&ur skemri tíma þannig: a&
hafi leiguli&i a&eins 5 ára byggingu e&a
minna, fái hann endurgoldna T?„ hluti af
jar&abóta kostna&inum; hafi hann 10, ára
byggingu þá T*0 hluti; hafi hann 15 ára
byggingu þá ttö ; 20 ára byggingu T6„;
25 ára byggingn TSB e&a helming alls til-
kostna&ar og svo eins úr því me&an hann
býr á jörbinní. þegar jar&eigandi hefir
kostab á þenna hátt 25 dölum til jar&a-
bóta, mætti hann færa landskuidina upp
um 1 rd. c&a vanalega lagaleigu af þessu
fje.
2. Geti og vilji leiguli&i gjöra meiri jar&a-
bætur en þær, lögákve&nu, mætti bann láta
vir&a þær jar&abætur á hvcrjum 5 ára
fresti og sjc þá jar&areigandi skyldur til
ab endurgjalda honuin þær eptir sömu hlut-
föllum vi& ábú&arrjettinn eins og hinar
lögskipu&u, og eptir sama mælikvar&a mætti
hann þá líka setja upp landskuldina.
3. Ei&svarin þriggja manna nefnd sje kosin í
hreppi hverjum, sem rá&i hverjar jar&a-
bætur unnar eru á jör&u hverri og meti
þær sí&an tii endnrgjalds, þegar þess ver&-
ur krafist.
4. Til jar&abóta sjeti taldar allar þær endur-
bætur, sem a& meira e&ur minna leyti auka
ávöxt jar&arinnar, e&a var&veita bana frá
skemdum, svo sem allskonar gar&ahle&sla,
túnasljettun, skur&agröptur og svo fram-
vegis.
þessar fáu athugasemdir vorar bi&jum
vjer liinn hei&ra&a útgefanda Nor&anfara a&
taka ( blað sitt, og vonum vjer þó hugmyndin