Norðanfari


Norðanfari - 26.05.1869, Blaðsíða 1

Norðanfari - 26.05.1869, Blaðsíða 1
8 ÁR M 2«.— IltKBAWAM. I blaíiinn rFæ?ireiandet“ nr. 251, sem dag- sett er 26 októb. 1868, er mebal annars sagt frá hvab gjörzt hafi á rfkisþingi Dana í tilliti Is- lands sjer í lagi um fjárhagsmál þess, og er þab tekib fyrst fram yfir höfuf), a& stjórnin sje í seinni tí& orfin rífari í útlátum sínum til ýmsra fyrirtækja en fyr haíi verif), en þó sje þetta tiltökuver&ast í frumvarpi hennar í hinu íslenzka fjárhagsmáli, þar scm talab sje um 50.000 rd. fast árgjald og auk þessa (10,000 rd ) á ári, er eptir 12 ár Iækka eigi smátt og smátt á ári. þaf) sjeu þó engir smámunir ab leggja í sölurnar um svo og svo mörg ár leig- urnar af millión, og um aldur og æfi, leig- urnar af millión ríkisdala, einungis fyrir þann heibur, ab inyndin af fiatta fiskinnm, sje f hinu danska ríkismerki, og sem tákni sam- bandif) vifi hina norzku nýlendu, sem mörgum þætti nú, ef til vill afi haganlegra hef&i farib, at) fylgt hefbi Noregi þá aftskilnafurinn varb, og einluim ef Noregur hcfti þá jafnfrarot tekif) aí) sjer 2 milliónurn fleira af hinum sameig- inlegu ríkisskuldum. Og ef af> ýmsir af Norf- mönnum heffm allt at> þessu öfundast yfir því, af) þetta ankaland (ísland) eigi heffi verib lát- ifi fylgja Noregi, þá sje nú svo komifi, af þeiro kunni ef til vill af) þykja, a& Dönum sje þetta samband fullkeypt; en nú megi sitja vi& þa& komi& sje, því þessu verfi eigi breytt. A& vísu sje nú land þetta miki& a& ví&áttu en af- skekkt og gæfalíti&, og me& þeim irmbúum er líti& láti sjer aunt um, a& nota hina fáu kosti þess. Land þetta sje nú einn hiuti af hinu litla talsvert minnka&a ríki Danmörku; hjer geti því ekki veri& a& tala um, a& afhenda þetta land frá sjer, sem sje fósturjörb forn- sögunnar, og einskonar geymslusta&ur á&kom- inna, ef a& einhverjum Ijeki hugur á því, og þannig sleppa hendinni af því, og láta þa& sjálft sjá fyrir sínum efasömu framförum, án þcss brófurlega afe rjetta því sína hjálparhönd, er geti komife þar á gó&ri stjórn og til þess a& halda þar vi& menntastofnunum. Um þetta sjeu allir ásarnt stjórninni og þjó&þinginu á- sáttir, a& ísland þá þa& loksins er gjört hlut- takandi í frelsinu, og ö&list sjálfstæ&a stjórn er þa& eigi heimting á, baifei vegna afstö&u sinnar og þjó&legra einkcnna, þa& ver&i því eigi komizt hjá, a& gjöra nú landib svo úr gar&i, me& þeim efntim cr samsvari vi&haldi þess og framförum, sem sje því sanngjarnara, er hin mikla fjarlægb frá sæti stjórnarinnar og hinn- ar miklu örbyrgfcar náttúrunnar, og þess vegna a& tiltölu miklu meir enn Danmörk og Noreg- ur, mátt þola vegna synda og heimskupara einveldisins. Spurningin er þá einungis um, hvert eigi heimanmundur þess, senr menn tala ura a& veita því, eigi sje a& tiltölu vi& efna- hag Ðanmerkur ofmikill og sanngjarnlega ver&i krafizt; og a& þessu mi&i eptirfyIgjandi at- hugasemdir. Saga hinna peningalegu vi&skipta Dan- merkur og íslands, sje bæ&i gömul og einhvcr hin lei&inlegasta í sta&in fyrir a& halda á- fram umræ&unum um sljóniarskipunarmáli& og fjárhagsmálib 1854, þá verzlunarfrelsi& var leyft á Islandi, var sem menn ekkert gæfu gaum hinum árt&andi málum um stjórnarskip- unina og fjárhaginn þar til 1861, a& nefud var sett í fjárhagsmálinu, er segja átti álit sitt og gjöra uppástungu um fjárskiptin. Nefnd þessi varfe aö eins ásátt urn þa&, a& öll naufe- syn væri til, a& fjárhagur íslands væri a&skil- inn frá fjárhag konungsríkisins, en meiningar hennar vorn mjög sundurleitar me& hva&a móti þetta skyldi ver&a Afc lei&söguma&ur hins yngda fslands Jón Sigur&sson færi fram á, a& byrjafe væri á þessuin reikninga vifcskiptum, árife 1262, eptir kristífæ&ing, þá er Island kom undirNor- eg. Og a& hinar opinberu íslcnzku eignir er sí&an hef&u verife seldar, yr&u eptir hans reikn- ingi endurgoldnar, og eptir sama Iilutfalli end- urgjald fyrir þa& sem ísland hef&i mátt lí&a af einokunarverzluninni, er eigi nemdi minna enn 50,000 rd. árlega; í stuttu máli, hjelt hann (Jón Sieur&sson) eplir reikningi sínum, a& Dan- mörk væri komin í skuld vi& Island um 3. milliónir dala; me& leigurnar af þessu fje er nemdu árlega 119,724 rd. 92 sk. skyldi hann þó láta sjer nægja, og auk þe68a væri hanu AKUREYRI 26. MAI 1869. svo veglyndur, a& hann árlega viidi grei&a af nefndri upphæfe 20,000 rd., til almenrira ríkis útgjalda. A& ö&ru leyti hef&i hinn hugvits- sami og rá&kæni reikningsrneistari ekkert haft tillit til alls þess, er Danmörk hef&i sí&an 1262 lagt af mörkum vi& Island. Uinir 4 mefc- nel'iidarmennirnir, voru á eitt mál sáttir um þa&, a& fallast ekki á þetla forneskju fornalda reikningsdæmi herra Jóns Sigur&ssonar, en eigi uin upphæ&ina á tillagi því sem fs'andi ætti a& veitast. Nutzhorn og Bjerring vildu, a& enduigjaldib fyrir hinar seldu konungseignir væri 12,000 rd., sem leigurnar al' konttngs- gótsinu heí&u numife, og þar ab auki fyrst um sirtn árlega 30,000 rd vi&bót, sem eptir 6 ár skyldi lækka um 2000 rd. á ári þar á móti stungu liinir 2 nefndarmennirnir Stepiiensen og Tseherning upp á 29,500 rd. föstn árgjaldi, og fyrst um sinn 12,000 rd , sem eptir 10 ár, átti a& lækka um 500 rd. á ári. Áriö 1865 hef&i stjórnin lagt fyrir alþingi frumvarp til fjárlaga, sem helzt laut a& því, a& hið árlega tillag skyldi ver&a 42,000 id um ári& í hin næstu 12 ár, en þafean af skyldi tiliagife ákvefib me& lögum. Nefndinni, sem alþing setti í þessu rnáli kotn heldur ekki sanian. Herra Jón Sig- ur&sson, sem einn var ( nefndinni, endurtók ekki sama reikninginn og hann á&ur hafíihaft frá 1262 tii 1861, heldur var nú me& meiri hluta ncfndarinnar, er fór þ'ví fram, a& tillag- i& væri árlega 60,000 rd fyrir 12 ár, en a& þeim li&num, skyldi tillagife vera ákve&ife me& lögum, en skyldi þó aldrei vera minna enn 50,000 rd. á ári. Minni hltitiim vildi þar á móti, a& tillagife einungis væri 50,000 rd. á ári ( 12 ár, en þa&an af eptir þcssum nýju lögum lækka, en þó aldrei ofan úr 37,000 td. Lík- legast ( ógáti vegna rangrar atkvæ&agrei&slu a&fer&ar, gáta þó þessar ólíku uppástungur eigi or&ib á einu ináli, heldur lýstu því yfir me& 14 atkvæ&um gegn 11, a& þær eigi gæti a&hyllzt frumvarp stjórnarinnar. Aptur þá al- þingi kom saman 1867, var eptir ósk þess a& eins lagt fram frumvarp til laga um stjórn- arskipunina, en ekkert í fjárhagsmálinu Stjórn- in hjelt a& lienni myndi aufsóitara a& úlkljá stjórnar8kipuriannáli&, sem hclzt til lengi licf&i dregist, væri af ríkisþinginu á^ur ákve&ifc um tillagife til fslands, er þa& mœtti eiga sem víst. Stjórnin lýsti því yfir vi& alþingi 1867, a& hún vildi kosta kapps um, a& tillagife yr&i 37,000 rd fast árgjald og a& auki 12,500 rd fyrst um sinn; en af því alþingi liali nú be&ife um 60,000 rd., og konungs l'ulltrúinn stiptamtmafe- ur Hilmar Finsen innilcga mæli fram me& því, a& hi& fasta árgjald sje a& minnsta kosti 50,000 rd. og fyrst utn sinn 10,000 rd , þá hafi stjórnin fallizt á uppáslungu þessa. t>(5 nú, „Fædrelandet“ sje á sinn iiátt samdóma stjórninni og ósk stiptarntmannsins, þá þykir því tillagib vera allt of hátt sett, og engan- veginn a& tiltölu vi& efnahag Danmerkur; þetta sje líka fjarstælt uppástungu minnihlutans á alþingi 1865, er a& eins fór fram á 37,000 500 rd. fast árgjald og 12,000 rd. fyrst um sinn, en nær kröfu herra Jóns Sigur&ssonar. Stiptamtmanni sje a& vísu eigi láandi, þótt hann vilji hafa tillagife sein mest, er sjái fram á a& framfarir íslands þurfi mikife fje; og eigi í lófa lagife, a& kotna fram æltunarverki hans. Aptur, eins og á&ur sje getifc, þegar haft er tillit til efnahags ríkisins, þá sje þa& mjög í- sjárvert, aö Ieggja um aldur og æfi. 50,000 rd. árlegann skalt á þa&, og bvert sem ísland þurfi þess vi& e&a ekki, Menn geti lieldur ekki gjört sjer þa& í hngarlund, a& íslendingar nokk- urn tíma sjálfviljugir hverfi frá þessari heimt- ing, og því sífcur, sem þeir hafa farifc því fram, a& fjefc væri borgafc me& konunglegum skuldabrjefum, eins og a& rílrissjófcur Dana, eigi væri fullve&ja fyrir upphæ&inni og a& hinn rá&kæni Dr. Vinthcr itafi ólilutdregife roælt fram me& heimting þessari. „Fædrelandet“ vir&ist þa& sanngjarnt, a& hi& fasta tillag sje.hærra, enn þaö sem nú árlega sje skotifc til Islands, a& me&reiknu&um eptirlaunum, er ailt til sain- ans vcl í lagt nemi árlega 30,000 rd , sem og svo fari mikifc nærri því, sem minnihlutinn á alþingi 1865 stakk npp á í lagafrumvarpi sínu. írafc sje því sí&ur saungjarnt, sem telja megi — 51 — víst, a& gufuskipsfer&a kostna&urinn mitlum Ðanmerkur og Islands jafnan hvfli á Ðanmörku, og hann sje þó 20,000 rd á ári og fyrirnær- vcrandi lí& 22,000 rd. Aptur á mót vir&ist „Fædrelandet“ þa& miklu tillækilegra, a& milli— bilstillagifc sje milrlu meira, svo sem 20,000 rd. enda 30,000 rd um árifc, sem eptir 10 ár fari lækkandi um JOOOrd á ári. Mefc þessu móti sje a& öllum líkinduin þörfum Isiands fullnægt um hin næstu ár, og a& þa& geti varifc tölu- ver&u til framfara sinna, þa& er a& segja yfir höfufc, þegar Islendinga iiinu ásamt, eigi skort- ir ástundun og framkvæmd, til að hafa þa& gagn af jör&unni og sjónum, sem unnt er, svo á einum 30 — 40 árum hljóti framfarirnar, verzlunin og velmegtmin, a& hafa ná& þeim vi&gangi, er menn æskja. En geti nú Isiand a& þessttm tíma li&num eigi komizt hjálpar- laust af, þá sje því engra framfara au&i&“. í „Fædrelandet® nr. 252, komst ritstjór- inn þannig a& or&i, a& þa& liafi ö&Iast upplýs- ingu um, a& það liafi verife annar Jón Sigur&s- son, en skjalavör&ur Jón Sigur&sson sem veriö hafi í l'járliagsnefndinni, þar á móti hafi liinn verið forseti alþingisins, liann hali því stýrt atkvæ&agrei&slunni, en af því ver&i þó eigi sjefc, hvert hann hafi verifc me& meiri hlutan- um, e&a rá&i& til uppástungunnar. Annars sje hi& gagnstæ&a þa& líklegasta. UM FJÁRHAG ÍSLANDS, EPTIR ALþlNGIS- MANN JÓN SIGURÐSSON R. AF DBR. (sjá „Fædrelandet* nr. 267—268). IIerrí\ rilsjóri! f>ar seny jeg leyfi mjer a& koma me& nokkrar athugasemdir gegn greinum y&ar frá 28. og 29. f. m. (Fædrelandet nr. 251 og 252), þá gjöri jeg þa& í trausti þess, a& þjer eigi varnifc ínjer svars f y&ar hei&ra&a bla&i, til þess í sem fæstum orfcum, a& skýra þann skilning, af hverjum jeg stundura eigi hcfi getafc or&a bundizt og mjer vir&i4 þjer hafa skofeafe heldur einstrengingslega. I þessum at- liugasemdum inínum, skal jeg ekkert niimiast á „har&a fiskinn* nje „ljónin“, og a& þessu leyti vona jeg a& okkur komi saman fyrst og fremst, Jeg vona a& eins fari um ýmigust þann á fornuin og sögulegum rannsóknum, sein þjer reynib til ab koma inn lijá lesendum bía&s y&ar, livafe þetta málefni snertir yfir liöfufe er- u& bvorki þjer nje neinn, sem getur byggt ástæfeur sínar á söguiegum rökum hræddir vi& a& hagnýta sjer þessar ástæ&ur; og þá sem me& einræ&isfullum or&um, anna&hvort vilja afbaka efca tra&ka þessum sögulega rjetti (e&a rjettindum), álítifc bæ&i þjer og afcrir yfir- gangsmenn og kúgara rjettarins. Vilji menn eigi gjöra sig seka í þessu, er eigi annafc fyr- ir, þó þa& geti orfcifc býsna leifcinlegt, en a& rannsaka hin sögulegu rjcttindi og hrinda þeitn me& ástæ&um Tiiraun sú, sem hinn frægi og iær&i lögfræ&ingtir J. E. Larsen gjörfei, á sín- um tíma í þessu efni uin rjettindi Islands, ætla jeg a& jeg sje nægilega búinn a& reka til baka, í mínum litla bæklingi, „um landsrjett- indi Is!ands“, Kaupmannah. 1855. En þaö snertir einkum hin sljórnarlegu atri&i og þa& er eiginlega árii 1262 eptir Krists burfc, sem hjer er um a& ræ&a. Hvafc fjárhagsásigkomulaginu vi&víkur, munuö þjer vi& nákvæmari yfirvegun ver&a þess varir, a& málefnifc er miklu óbrotnara, en þjer vir&ist a& liafa sko&afc þafc, þegar menn a& eins rannsaka a&alatri&in, og þa& er einnig harla epiirtektavert, sem þjer ef til vill ekki hafifc gefifc gætur a&, a& þa& er stjórnin sjálf á þessari öld (en eigi Islendingar), sem hefir vakifc máls á hinum sjerstaklegu fjárliagskring- um8tæ&um Islands. Um langan aldur var eins og kunnugt er, fjárhagur ríkisins í einni heild e&a sameiningu, nefndu sumir þa& hrærigraut, þar þa& var látifc heita svo, þyrfti ekki meö reikninga út af íyrir sig, þa& gæti eins og Noregur og önnur lönd hans Hátignar átt þeg- ar nau&syn kreffci, v(sa hjálp úr konungssjó&i (ríkissjó&num). Rentuk. 5. febrúar 1803, en me& hinu svokalla&a undirstö&u fjárhags frum- varpi 1825, gjör&i stjórnin alvarlega gangskör

x

Norðanfari

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Norðanfari
https://timarit.is/publication/88

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.