Norðanfari - 19.11.1869, Blaðsíða 3

skildu, sem nefnd var sctt í Kaupmannahöfn
árib 1861, til ab segja álit sitt um fjárhags-
abskilnab Islands og Danmerkur, og nefnd
þessi var skipub 2. Islendingum. Meiri hluti
nefndar þessarar fór næsta laust yfir vifeskipti
Islands og ríkissjófesins, en cinn nefndarmanna
sýndi fram á meb nægum rökum, ab svo mik-
ib fje heflr runnib inn í ríkissjób Dana frá Is-
landi, ab þab er næsta vægilega í farib, þótt
Islendingar heimti 119,724 rd. árgjald úr rík-
issjóbi Dana, og ber þó þess ab geta, ab hann
hefir alls eigi allt talib, t a. m tolla þá, sem
guldust af verzluninni fyrir 1602, og eptir-
gjaldib eptir brcnnisteinsnámana því nær í 2.
aldir. Vjer skulum nú reyna til, ab sýna fram
á ab þetta gjald er hib minnsta scm orbib
getur, ab Island eigi í rauninni tilkall til, frá
hverri hlib sem svo reikningavibskipti Islands
og ríkissjóbsins eru skobub, og þó cigi taka
abrar greinir, en taldar voru til í fjárhags-
nefndinni 1861, en ab eins skoba þær vib-
skiptagreinir, frá nokkub annari hlib, og sem
vjer ætlum ab eigi vib fyllsta rjctt ab stybjast.
‘ I hinum forna sáttmála játubu Islending-
ar einungis ab gjalda konungi skatt,_ þab er
ab se°ja 10 álnir hver bóndi, er þingfarar-
kaupi átti ab lúka, og þab þó móti þeim rjett-
indum, er sáttmálinn ákvebur í 2—6. grein,
og vjer h'ófum ábur um getib ; en engin önn-
ur gjöld lofubu landsmenn ab greiba fram yfir
þab, er þörf var á til landsins eigin stjórnar.
jvar' sem í 3. grein sáttmálans er ákvebib, ab
C skip skuli ganga af Noregi tii Islands, þá er
þab ab álíta sem rjettindi áskilin Islandi, en
veitir enga heiinild til ab leggja skatta eba
Bkyl sY?an 0g til þess er einveldib hófst, varb
engin breyting á skattgjöldnm Islendinga til
konungs, og þeir játubust ur.dir engin gjöld
til Noregs nje síbur Danmerkur, nje heldur
til sameiginlegra. ríkisþarfa, önnnr en ábur er
sagt um skattinn, scm Og allajafna var greidd-
nr kotaungi; einungis játubu landsmenn kon-
ungi þegngildi (1271) móti ýmsum rjettindum.
Á 14- og 15 öld voru þó ýms gjöld og kvab-
ir lögb á íslenzku vevzlunina, er landsmenn
ab eins libu, og cnn fremur voru á 15. öld
ejöríiar upptækar eiguir ymsra rikra manna i
landinu, sem alit gekk í sjób danmerkur og
Norees.
Á 16. Öld tók konungnr og undir sig liln-
ar svoköllubu konungsjarbir, sem smámsaman
hafa yerib seldar, og hefir verb þeirra, sem
inn hcfrr komib í ríkissjóbinn frá 1674 t.l 1.
apríl 1866 numib 175,037 rd. 65 sk. talib
dal fyrir dal - eigi til þess ab auka þar meb
ríkissjób Danmerkur, heldur til þess, ab veija
þeim Islandi til þarfa á annan hátt en ábur
var, beint eptir ordínanzíu Kristjans konu"S®
3 sbr. heitorb konungs í brjefum hans 1542
og 1550; enda var Island þá engum skyldum
bundib til sameiginlegs ríkissjóbs, fremur en
ábur er sagt nm skattinn. Enn frernur voru
á 16 öld teknir ýmsir gripir og peningar frá
dómkirkjunni í Skálholti og á Hólum, frá ýms-
um klansturkirkjum og öbrum kirkjum, og get-
ur verb þeirra ekki minna metizt, en 50,000
rd. virbi í Silfurreikningi
Taka konungs á þessum fjármunum verb-
ur ab skobast á sama hátt og ábur er á vik-
ib um konungsjarbirnar, ab þeim bær. ab verja
landinu í hag, en ab þeir ekki hafi att ab renna
inn í ríkissjób Darimerkur endurg|aldslaust,
þar eb Island hvorki þá nje síban átti sam-
eiginlegan sjób meb Ðanmörku og Noregr, held-
ur átti eignir sjer og hafbi landsreikninga sjer
I „íslenzkra lagaskila og rjettinda8, hafa tollar
I þeir, er þannig guldust af hinni íslenzku verzl-
un frá 1602 til 1786 beinlínis inn í liinn
danska ríkissjób numib 2,143,172 rd. talib dal
fyrir dal.
Sá hagur, sem danskir menn hafa haft
af hinni íslenzku verzlun hjer ab auki, verbur
eigi reiknabur, nje sá skabi, er Islendingar
hafa haft af einokuninni og þetta hefir stjórn-
in sjálf játab, t. a. m. í fjárhagsáætluninni
1850—51, þar sem hún segir, ab „þab sje
jafnómögulegt ab reikna í tölum þann skaba,
sem Island hefir af þeirri tilhögun á verzlun-
inni, sein nú er höfb, eins og ábata þann
sem verzlunaratjettin í Ðanrnörku og einkum í
Kaupmannahöfn hefir af henni8.
Á öllum þessum áruin og til mibju næst-
libinnar aldar hefir Ðanmörk ekki látib einn
skilding af Iiendi rakna til Islands þarfa, svo
kunnugt sje.
Seint á næstlibinni öld og í byrjun þess-
arar aldar voru seld góss stólanna í Skálholti
og á Ilólum, er þangab til höffcu annazt bysk-
upa landsins, dórnkirkjurnar og skólana, álti
þetta afc vera Islandi í hag. mefc því koung-
ur iofafci í brjefum sínuin 29. apríl 1785 og
2. maí 1804, ab hinn danski ríkissjóbur, sem
andvirbi eignanna runnu inn í, skyldi aptur á
móti annast gjöld þau, er áfcur lágu á stólun-
um. Peningar þeir, er runnu inn í hinn danska
ríkissjób fyrir Skálholts- og Hóla-stólsjarbir,
voru 131,188 rd. 4 sk. , og nábu alls eigi út-
gjöld þau er gengu til skóla landsins, og bysk-
ups hvorki ábur, og því síbur eptir ab skól-
arnir voru sameinafcir, þeirri upphæb, ersvar-
afci vöxtum af tjebum höfubstól, en þegar
eignir stólanna voru seldar, og andvirbi þeirra
tekib inn í hinn danska ríkissjób, voru afgjöld
þeirra 122,680 álnir, sem gjöra, aiiiiin á
24 sk.................................. 30,670 rd
auk reka stólanna er gáfu árlega
af sjer...................................... 200 —
og heimastabanna, er meb því, sem
þeim heyrbi til, eigi heffcu verib
leigbir nú árlega fyrir minna en . . 320 —
þetta er samtals 31,190 rd.
(Framh síbar).
UM GREIÐASÖLU.
Niburl sjá Norbar.f. nr. 39—40).
Til þess ab geta tekib þátt í naubsynjum
heilagra og stundab gestristnina, ab bobi post-
ulans, virbist naubsynlegt ab fylgja bobi sama
postula í því, ab eyba ekki tíbinni til óþarfa,
og veita þeim ekki, sem nenna ekki ab vinna
fyrir sjer; og ab þab sje greibasalan ein — en
ekkert annab — er vjer gctum brúkab til ab
hindra ónaubsynlegt ferbalag, og afstýra þess
skablegu afleibingum, sem hjer ab framan er
minnst á og öllum má vera fullljóst. Jeg
neita því ekki, ab annar vegur sje til mót
þeirri skafcsemi er hjer ræbir um ; þab er, ab
allir húsbændur tækju sjer fyrir reglu, ab halda
hjúum sínum lieima á öllutn helgum tímum,
sem þau ekki ganga í kirkju, vib hússandakt
sakiausar skemmtanir og þab annab, sem getur
eflt framfarir þeirra í því sem er sómasam-
legt; en á virkum dögum, vifc atorku og ybju-
semi. Ab allir húsbændur, æbri og lægri stjett-
ar, hvert þeir hafa yfir miklu cbur litlu ab
þá voru og ýms höpt lögb á verziun lands-
ins og tekjur konungs af verzluninni urbu
tölúverbar; t. a m. sekkjagjaldib 1516; toliur
frá Englendinguin og Brimurum ; afgjaldib, er
Kaupmannahafnar Borgarráb skyldi gjalda 1547
fyrir verzlun á Islandi, og 1552 fyrir verzlun
á Vestmannaeyjum, o. s. frv. þar vib bættist
hagnafcur sá, er konungur Iiafbi af hrennisteins-
námum landsins,
En í hyrjun 17 aidar hófst hin danska
einokun á verzluninni, sem vib lijelzt til 1786,
ab verzlunin var leyst vib alla danskaþegna;
einokun þessi var gjörb eingöngu Danmörku
til hags, sbr. einokunarlögin 20. apríl 1602,
og tollar þeir eba skattar, er hvíldu á verzl-
uninni runnu inn í ríkissjóbinn, án þess þó ab
Islendingar hefbu játazt undir nokkra skatta
til hans, hvorki af verzlun nje öbru, og án
þess ab’konungalögin 14 nóvemberm. 1665
er þau nábu hjer gilói, geti álitist ab hafa
heimilab tolla þessa eba skatta af Islands hálfu,
þar eb Islendingum, er þeir sóru hinum ein-
valda konungi hollustueií>» var hcitið aö njóta
rába, væru samtaka í því ab rcka tafarlaust
til heimilis síns ebur sveitar sinnar hvern þann
sem fer flakkandi, og kosti sjálfir alls kapps
um, ab eyba ekki tímanum til ónaubsynlegra
ferba. En um þetta er valla ab tala. Andi
ljettúbarinnar og skeytingarieysisins er orbin
svo drottnandi yfir þjófcinni, ab sumum hjú-
um vorum mundi þykja skert frelsi sitt, ef
þau fengju ekki ab rába sjer sjálf á helgum
dögum; °g húsbændur, sem sjálfir eru orbnir
blindir, af nautn munabarins og sofnabir á
kodda andvaraleysisins, mundu seint vakna þó
farib væri ab íta vib þeim til fjelagsskapar í
þessu lilliti. Alit öbru máli er ab gegna meb
greibasöluna ; því auk þcss ab niargir merkis-
menn cru húnir ab fá sannfæringu fyrir nyt-
semi hennar, cru þeir nokkrir, scm fylgja veit-
inga vananum eins og skuldbindandi reglu, og
yríiu því fcgnir ab grcibasala kæmist á. Og
þeir sem jafnvel hata greibasöiuna, verba a&
abhillast hana; því eins og þeir hljóta ab
kaupa af grcibasöiumönnum, taka þeir og borg-
un fyrir veitingar sínar, og verba þannig ó-
sjálfrátt greibasölumenn.
þó þab er lijer ræbir um, sje svo mikils-
vert ab um þab sje vert ab rita enfremnr, læt
jeg lijer vib stabar neina ab sinni; en leyfi
mjer ab skoraáybur heibrubu landar ! ab þjer
meb alvarlegum samtökum gangib á móti öllu
ónaubsynlegu og skablegu ferbaiagi manna, sem
meb margvíslegum hætti, er bóib ab leiba yfir
oss eyind og ógæfu, fjeskort og forsmán, sem
allskyns lcstir á þessum tímum eiga ab meira
ebur minna leyti rót sína í og hafa ab meira
ebur niinna leyti ab stybjast vib, sem er búib
ab leiba oss á grafarbarminn og lirindir oss
þegar fyrir dómstólinn undir þessum áhyrgfc-
armiklu kringumstæbum ef vjer ekki snúum til
baka. Köstum ekki lengur braubi barnanna
fyrir luindana. Brúkum ekki lengur efni vor
til ab uppfylla meb græbgi munabargjarnra
umhleypingja og letingja sem nenna ekki ab
vinna fyrir sjer, veitum þeim ekki meir enn
naubsyn krefur, og þab fyrir fulla horgun,
Látum ekki ástæbulausar villukenningar liindra
oss frá ab vibhafa greibasölu ; en brúkum liana
samkvæmt bofcum skynseminnar ; látum sóma-
tilfinning vora stjórna oss í þessu sem öfcru,
svo þarf ekki ab óttast fyrir, ab vjer brjót-
um bob kristinudómsins ebur hurtrýmum kristi-
legum kærleika.
Jeg leyfi mjer einnig ab segja í nafni allra
greibasöiumanna: gangib fram hjá heimiltim
vorum þib urclileypingar sem hafib gjört ykkur
ab atvinnuvegi ab fara manna í milli til ab
framfæra líf ykkar á annara sveita, sem hrifs—
ib braubib frá munni fátæklinganna og gjörib
þá öbrum ab byrbi. Gangib fram hjá heimii-
um vorum þjer munabarseggir, sem hafib leitt
þjóbina í villu meb ykkur, og sökkt henni og
ykkur í óhærilegar skuldir, eymd ogógæfu og
svívirfcilcga lcsti fyrir ofnautn munafcarins.
Athæfi ykkarerorbin opinber forsmán, og fyr-
irlytning allra. þib hatib ekki annars ab vænta
frá oss en þess sem iífsnaubsyn ykkar krefur
og þab mót fullu endurgjaidi. En þjer vinir
og vandamenn vorir 1 verib oss velkomnir gest-
ir, ekki einungis þegar þjer farib meb naub-
synja erindi, heldur og þegar þjer viljib sara-
fundi vora til hæfilegrar skemmtunar. Sá
greibi er vjer kunnnm ab bjóba ybur er ybur
velkominn, og fyrir þab sem er frambobib girn-
umst vjer ekki laun. Verib oss einnig vel-
komnir gestir þjer ókunnu menn sem þarfnist
hluttekningar vorrar í kjörum ybar ; þó vjer
höfum aldrei þekkt ybur og þjer aldrei þekkt
oss, álýtum vjer oss ybur náunga, skuidbundna
ab láta ybur þab í tje er þjer þarfnist og vjer
megnum ab veita
Ab lyktum óska jeg ybur til heiila greiba-
söiumenn ! ab þjer brúkib þetta lofiega og ept-
irbreitnisverba fyrirtæki ybar samkvæmt bob-
um skynseminnar og samvizku ybar ; svo aö
þjer náib tilgangi ybar meb ab koma í veg
fyrir marga lesti, synd og svívirbing, cn efla
krapta ybar til þess sein mibar ybur til frara-
fara svo þjer getib stabib sómasamiega í stöbu
ybar,
Húnvetningur.
Tilvonandi greibasölumabur.
þAIŒARÁVGRP
(Ur hrjefi dagsettu 26. júní 1869).
„Vegna þeirra almcnnu báginda,sem hafa
verib manna á milii á þessu vori, og hvab
erfitt hefir gcngib ab fá matbjörg, sem hefbi
orbib til stærstu nauba, og eigi einungis þab,
hcldur og víst ab þab hefbi kostab margan