Norðanfari - 18.01.1870, Blaðsíða 1

M 1.3
NOtlMFARI.
e An.
ÁGRIP AF BAUKRÆÐUM. ,
Einhverju sinni voru margir menn komn-
ir á stafe þann á Norburlandi, er á Bauki heit-
ir. Slahur þessi var almennur samkomustah-
ur manna í fornöld, meilan frclsi bjó á landi
hjer. þá var þar góbur skytningur, háreistur
gildaskáli og gleísi mikil. En stafeur þessi
lagbist nibur litlu sífear en heitdagur Eyfirí)-
inga var afnuminn, og þótti mörgum, sem von
var, þa& hi& nrcsta mein. En ár þab er stofn-
a& var ti! undirbnningsfnnda um Iand allt
lindir þjóbfundinn , var staöurinn á Bauki, end-
urreistur, þótt fmiklu minnastíl væri Eti svosem
þjóbfreisisástin hefir sf&an kólnaí) og visnafe f
hjörtum manna, svo hefir staburinn á Batiki
blómgazt og hitnab, og má slíkt þykja undar-
Jegt, fyrir því afe uppgangur hans og hnignun
hefir jafnan ábur í sögu landsins veri& sam-
fara þrifum og vanþrifum þjó&frelsis fslend-
inga. — En nú var fjölmennt á Bauki, sem
fyrr segir, og var þangab komib flest stór-
menni fyrir nor&an land. Ætlu&u margir, ao
mannfundur þessi væri undanfari a& prent-
smi&jufundi þeim hinum mikla, er þá var í
vændum; en hitt var raunar, a& menn höf&u
komi& þar sarnan sjer til gó&rar skemtunar.
þ>ar mátti því sjá bolla á bor&i, glös í liönd-
um, reyk í lopti og margt anna& til nrann-
fagna&ar, er eigi væri rjett upp a& telja í
slíku har&æri sem nú er. Margt bar þar á
góma; ræddu sumir nm landsins gagn og
nau&synjar, þó voru þeir menn fæstir, er um
þa& efni tölu&u; a&rir tölu&u sín á milli um
fyrirmyndarbú og alþý&uskóla Húnvetninga,
og lofu&u Húnvctninga á hvert reipi, sem
vert var; þó vildi enginn ganga í íjelag þeirra,
heldur töldu menn einkaráb a& bí&a og sjá
livort fyrirtækin eigi færi á höfu&i&; því, sög&u
menn, ef allt steypist um koll, þá er einbcr
eka&i a& liafa gengi& í fjelagi&, en ef allt
lekst vel, þá þurfa þeir eigi tillaga vorra vi&;
cn enginn gá&i a&, hvers vegna hún Gunna sökk.
En þó voru þeir menn mikiu fíestir, cr báru
upp hverr fyrir ö&rum kveinstafi sína um „prís-
ana“, um sveitavandræ&i, málaferli og um stir&a
sambú& í sambýli vi& náungann, og hrutu þar
innan um ýmsar gamansögur. En svo voru
þeir mcnn varkárir, a& þá er þeir tölu&u eitthva&
misjafnt um kaupmennina e&ur a fc r a lands-
hof&ingja, drógu þeir jafnan augafc í pung,
svo enginn skyldi sjá hverr talafci, og lög&u
hönd fyrir eyrafc, svo enginn skyldi heyra hvafc
um var talafc.
En er þessu haf&i gengifc nm lirífc, stófc
Jón í Gili upp og mælti: Hei&ru&u lands-
menn! Vífca hefi jeg verifc staddur á mann-
fundum, cn þó hvergi þess, a& jeg hafi sjefc
svo marga ágætismenn samankomna, sem hjer
ei'u nú, þvf jeg leyfi mjer a& fullyrfca, a& ná-
lega cm hjer allir stórbændur úr Nor&Iend-
jngafjór&ungí, þú cr jeg undan skil þjó&mær-
nga vora, er nú sitja su&ur á alþingi til a&
vinna þjo& vorri sevarandi frelsi og sóma.
Nu bafa menn glatt sig Hjcl- Um stund og
tala& óbundifc, o? er þa& maklegt, a& menn
taki fagnandi í móti frelsi landsins. En ef
svo fer, scm mig uggir, afc frelsisbofc og fram-
lög Danastjórnar sje órífíeg, og þvf cigí enn
sopifc kálifc, þótt í ausuna sje komífc, þá þykír
mjer hlý&a, a& vjer blöndum gle&i gagni og
ræ&um hjer þjó&mál vor; megum vjer svo og
AKUREYRI 18. JAXÚAIl 1870.
bezt gagna landi voru og sjálfum oss, a& vjer
notum vel tímann og sleppum aidrei gó&u
tækifæri Nú er prentsmi&jufundur ínánd; nú
er tólfunum kastafc urn þjó&frelsi vort: gríp-
unr því stundina og tækifærifc, og vinnurn
jafnt í bag prentsmifcju og þjófc vorri. Vona
jeg yfcur, hei&ru&u landsmenn, vir&ist sem mjer,
a& þjó&ráfc sje og þjó&heili, a& vjer setjum
lijcr fjór&ungsþing, svo sem alþing Nor&lend-
inga, og látum prentsmi&ju vorri í tje ágrip
af ræfcum vorum. Og þótt jeg vilji fara sem
hógværustum or&um nm mannkosti y&ar og
miklu vizmuni, því a& vcra kann, afc einhverjum,
þeim er eigi er þegar or&inn rjó&ur af víninu,
spretti ro&i í kynnum vi& hólifc, þótt satt sje,
þá get jeg þó eigi minna sagt en a& hjer sje
vel skipafc mönnum á þing.
Gjör&u menn gó&an róm a& máli hans
Var sí&an þing sett og Jón í Gili kosinn til
forseta í einu hljó&i. Nú var stungifc upp á
a& kjúsa konungsfulltrúa, til þess a& málin
yr&i skofcu& á bá&a bóga; en me& því a& eng-
inn embættisma&ur var á fundinum, þá voru
menn í vandræ&um stórum a& fá nokkurn
nægilega konunghollan. þ>ð ur&u tveir í
kjöri: var annarr Markús í Mi&samtýni, er var
tíundi ma&ur í heinan karllegg frá Markúsi
presti í Mi&húsum, er túnafci hezt pistilinn til
mága sinna á ofanver&um dögum Júns bysk-
ups Arasonar; en liinn var Túmas á Gríms-
stö&um, er kominn var af Grími lo&inkinna og
þeim Hrafnistumönnum. Báfcir voru þeir ó&-
alsbændur, au&ugir a& fje og lær&ir á látínu.
Markús fjekk fleiri atkvæ&i, og varfc hann
konungsfulltrúi. Eigi er þess geti&, a& þeir
hafi þakkab fyrir hci&urinn nje liifc gó&a traust.
Var nú teki& tii umræ&u fjárliagsmálifc á þingi
Ðana, og ba& forseti menn a& segja álit sitt
um me&ferfc ríkisþingsmanna á því máli; lagfci
hann fram Fjeiagsritin nýju mönnum til hlifc-
sjúnar. Ilaf&i íslenzkur „matrús“ keypt þau
eptir vigt fyrir 8 sk. a& bókagy&ingi einum í
Höfn, og stongib þeim inn á brjóstifc á sjer
á&ur bann fór ót til Islands. þetta bjarga&i
ritunum, því a& áfcur en skipifc Ijet út, gekk
vinnuma&ur kaupmannsins a& hverjum háseta
og spur&i vendiiega afc, bvort þeir hef&i Fje-
lagsritin c&ur nokkra bókmenntafjelagsbók, þv!
a& slíkt góz mætti aldeilis ekki flytjast til
landsins. Hann haffci íslendinginn sterklega
gruna&an, og fór því um liann höndum Iiátt
og lágt og fann bókina. þ>ar lief&i veslings
Islendingurinn líklega látifc líf sitt, ef stýri-
ma&ur og hinir skipverjar lieffci eigi komifc þv£
vitifyrir vinnumanninn, a&bók á brjósti væri Ilall-
grímssáhnar, og væri enda gott afc sú búk væri
me& í forinni. Vinnuma&nrinn slú þá upp á
gaman og mælti: „Heyr&u mörlandi! þa& er
barasta af því, sjá&u, a& eins og mikifc af 6-
nefndnm skorkvikindum er í rúmunum hjá
ykkur, þannig kviknar og úvœra í hinum nýju
búkum landa þinna, ncfnilega mölurinn; en á
mefcan mölurinn þannig myndast í bókununn
skrí&ur hann út úr þeim, hvar vi& ormur kem-
ur í korni& hjá okkur; einasta þess vegna
viljum vifc ekki taka bækurnar. J e g og hann
húsbúndi minn — hann h ú s b ó n d i minn og
jeg, jæja, þa& er þa& sama — luifum ætí&
veri& heppnir í því lilliti*. En er Fjelagsritin
komu til íslands, keypti Jón í Gili þau fyrir
8 rd., Ijet sí&an binda þau í rautt safían, cg
keypti a& Finna Völundarsyni fyrir spesíu og
pott af brennivíni, ab smelta gullrósum í alla
skur&i og glufur.
Fyrstur manna tók Jón a& Kífsá til máls.
Jón var framur ma&ur og drjúgur, mikill mála-
garpur og ákafama&ur; hann haf&i róm gjall-
anda en þó ráman. Hann mælti: Skjótt er
a& segja álit sitt um þetta mál. Stjórnin lagfci
fyrir þing Dana frumvarp um tillagifc til Is-
lands, en þingifc gjör&i svo gott sem ekkert úr
tillaginu og neita&i öllum rjetti vorum; en fór
í þess stafc út í allt a&ra sálma, er því kom
alls ekki vi&. f>a& er au&sætt a& þinginu kem-
ur ekkert vi& stjórnarskipun vor; þa& er og
óþolandi a& þingifc skuli neita rjettarkröfum
vorum, er allir vita a& standa á óyggjandi
rjettargrundvelli. þá er þafc fráleit ofdirfska
af ríkisdagsmönnum a& vekja upp aptur þann
draug, a& grundvaliarlögin sje hjer gildandi.
þjer muni& a& prófessor Larsen kom me&
þessa kenning, en nafni minn Sigur&sson ban-
a&i þeirri kenningu, og gekk hún til grafar en
eigi til hvíldar me& prúfessornum, sem nú sýn-
ir sig. J e g álít því a& ekki þnrfi lengi a&
velkja þetta mái, heldur sting jeg upp á a&
vísa því frá sem annari vitleysu og heiberum
rangindum. Nú spunnust nokkrar umræ&ur
út úr því hvort vísa skyldi málinu frá sakir
vitleysu og ranginda þess; en fyrir umtölur
forseta og fulltingi konungsfulltrúa og annara
gú&ra manna var þeirri uppástungu hrundib
me& miklum atkvæ&afjölda. Jðn vildl verja
mál sitt lýritti, en fjekk eigi; sag&i hann þá,
en fremnr lágt: gott er a& vera á alþingi, þar
er forseti fús á a& vísa frá e&ur e y & a öllum
stjúrnbútamálum.
Nú stófc upp Jún á Hóli og nuelti. Satt
mun j>a& vera, a& þingmenn Ðana hafi neitafc
oss um allan rjett, þó sí&ur um landsrjettindi
e&ur stjórnfrelsi, heldur en um fjárheimtur all-
ar ; því ef einhverjum gó&um þingmanni þeirra
varfc þa& á, a& segja eigi þegar í upphafi ræ&u
sinnar, a& vjer ættum enga heimting á fje e&-
ur frelsi, svo sem voru þeir Nýhólm og Plóg,
þá fengu þeir jafnskjótt skömm í hattinn. En
þetta mun vera kynfylgja Ðana, og skulum
vjcr því eigi reifcast þeim. Ðanir hafa lengi
haft or& á sjer fyrir gó&semi e&ur mildi, og
mun þa& eigi ástæ&ulaust, og víst er um þa&,
a& verr liafa Engiendingar fariö me& íra, en
Danir me& oss, a& jeg eigi nefni nie&ferfc
þeirra á Indum, og þó eru Englar taldir hin-
ir frjálslyndustu og stjórnvísustu menn í þess-
ari álfu heims af alþingismönnum vorum og
ö&rum stjórnvitringum. Nú þykir mjer eigi
úlíklegt, a& mildi Ðana og gú&mennsku sje
svo varifc, a& þeir sje miklu fúsari á a& gefa
en gjalda, e&ur me& ö&rum or&um, a& þeim
sje meir lagin gæzka en rjettsýni. Fáir menn
eru svo vel ger&ir, a& þeim sje allt jafnvel
gefifc, og svo kann vera um heilar þjó&ir sem
einstaka menn. Ef nú svo er, sem mig ugg-
ir, a& Ðönum sje orfcifc næsta tamt, „at Iade
Naade gaae for Ret“ er þeir svo kalla, þá
er eigi kyn, þútt torveit verfci a& kenna þcim
reikningsrekstnr lierra Júns Sigur&ssonar í Nýj-
um Fjelagsritum e&ur koma þeira í skilning
um kröfuuppliæfc Kroyers ens tölvísa í Nor&-
anfara. Látum oss því eigi yr&ast út nr orfc-
1) }>essi talshiíttnr þý&ir eptir orfctmnni; afc boita miMi
fromur eu lagarjetti; eu í gófcri íslenzku: afc vægja diimi.