Norðanfari - 18.01.1870, Blaðsíða 2

um einfómum; lofum Ðönum a& kalla þa&
mildi, er vjer köllum rjett; böldum oss að
mergi málsins eBur tillags upphæbinni, og þá
er munurinn í sannleika eigi mikill. þeir ætla
aö Iáta oss hafa 50 þúsundir, en vjer viljum
hcifa 60, og úr því herra Jón hefir farib ofan
úr 120 ofan í 60 þúsundir og alþingi meö
honum, ætli þá sje nokkur beinhörii rjetíar—
krafa af vorri hálfu gegn því ah Danir þoki
tillaginu niiur um einar* 10 þúsundir ? En
nú höfum vjer þab oe á móti Dönum, a?) þeir
vilja eigi láta oss hafa skuldabrjef fyrir til-
laginu. En þar rekst mildin Dana aptur í bága
vib oss ; aÖ gefa út s k u I d a b r j e f fyrir
náhargjöf, þaS væri hvab á móti öfcru ;
þab yrbi og Döntim til hins mesta óbagræiis
og óhæginda, til ab geta framlialdib þeirri sömu
gæKku vib oss sem þeir hafa fyrir svo Inngu
uppbyrjab. Jeg þykist nú ai) vfsu sjá þab
út úr yitir, ab þjer viljib endiiega hafa skulda-
brjef, en viljib eigi láta y&ur nægja nábarfyr-
irheit Ðana. En segib mjer, hvab gjöri þjer
vib Dani hjer á landi? láti þjer ybur eigi
nægja þeirra nábarfyrirheit í 364 daga ár
hvert? Er þab eigi svo, ai) þjer bíbjife, marg-
bifejibþá um Ián aila þessa daga, ab þjer lifib
á þessum nábarfyrirheitum þeirra og þykist
góbu bættir, ef þjer getib einn dag í árinu
verií) skuldlausir? Eður haldi þjer, ab Ðan-
ir sje eig! svo gæzkuríkir og ríklundabir heim
aí> sækja sem þeir eru hjer í búbunum? Mjer
skilst, svo sem Danir rouni eigi hafa meira á-
lit á oss itjer en lieima, þótt þeir sjái oss í
eaumana fyrir framan „diskinn*, ebur rjetti
oss „btífeit“ um leið og þeir hjálpa oss fram
fyrir Iiann ; og nanmast getur það verib holt
fyrir roildi Ðana, að lifa í svo ómildu lopts-
lagi sem hjer er norðanlands. En slepp-
uni þessu; jeg vil fara og skoða þetta mál,
sem alþingismenn vorir suður í Reykjavík ,
f r á h 1 i í> þjóðviljans ogfrá sjónarmibi
hins þjóðlega. þó verð jeg fyrst ab gjöra dá-
litla athugasemd, og hún er sú, að jeg hlýtað
álíta ab fyrst vjer eigi sjáum þjóbviljann í
sjálíu brjósti þjófearinnar, þá muni hann sýna
sig bezt í þeim athöfnum og því háttalagi, er
kemur optast í ljós hjá öllum þorra manna; eins
hitt, a& hi& þjófelega sje sjerhvah það sem er
almennt í fari voru en þó jafnframt einkenn-
ir oss frá öðrum þjóbum. Ilvaí) er nú ein-
kenniiegra hjá oss en gjafabragur forsteins
sál. Húnvetnings, er sagði jafnan er hann vildi
fá eitthvað : „gef þú mjer, jeg skal gefa þjer“?
hvab er tíbara en a& taka eigi „handskript" ?
hva& er almennara en a& bi&ja kaupmennina
um ián eg vera í skuldum hjá þeira? þa&
vill þá svo vel til, a& það er jafnþjó&legt fyr-
ir oss a& þiggja gjafir, hjáip og lán af Dön-
um — en, gá&u nú vel a&, borga þó aflt me&
gó&ri rentu — sem þa& er þjó&legt fyrir Dani
a& vera gjöfulir og ná&ugir. En ætli oss sje
eigi skyldara, ef mönnum sýnist þa& rá&, a&
draga fyrr þenna bjálka úr auga þjó&ar vorrar,
en flísina úr auga bræ&ra vorra.
Nú þagna&i Jón á Hóli og settist niíur;
en konungsfulltrúi var á tveim áttum, hvort
hann skyldi upp standa og svara e&ur eigí, af
því a& hann var í vafa um hvort ræ&a Jóns
var fremur me& efcur móti Dönum ; rjefc hann
þó af a& halda kyrru fyrir og seig djúptnifc-
ur í stólinn, gaut hann augunum vandræ&a-
lega nm alla stofuna, svo sem hann vildi mæla
hve há og djúp væri áhrif af ræ&u Jóns,
greip svo um lei& tveim hÖndum um nef sjer,
rjett sem hann ætlaíi sjer þó a& hafa eitthva&
fast til a& halda sjer vi& í sinni vandasömu
stö&u efcur setu og sínum vafasömu hugsun-
um, En Jón forseti renndi lotningarfnllu anga
a& konungsfulltrúa, en kipraH liitt augafc er
frá sneri og glotti hálfu andlitinu framan í
nafna sinn, þcssu næst stófc npp Tótnas á
Grímstöfcnm. Hann var vel a& sjer gjörr um
allt og manna frófcastur um flesta hluti. Held-
ur haffci honum sárnafc me& sjálfum sjer, a&
hann var eigi kjörinn til konungsfulltrúa, þótt
hann Ijeti eigi á bera. Hug&i hann nú a&
velgja konungsfulltrúa undir uggum, og tók
því á fró&Ieik sínuro og mælsku. En því er
mifcur, handrit þa& er til er af ræ&u hans
átti a& sendast bókmenntafjelaginu íslenzka í
Höfn, og er því sem önnur handrit er þang-
a& koma „ví&a roii& og fúi&, ólæsilegt og vant-
ar í“. Tómas mælti: þegar ræ&a er um me&-
ferb Dana á stjórnarmáli og fjármáli voru, þá
finnst mjer roiklu meira skipta, hversu mikils
stjórnfrelsis þeir vilja unna oss, en hins hversu
stö&ugt fjártillag þa& kann a& ver&a, er þeir
vilja Iáta af hendi rakna vib oss. þa& er
sannfæring mín, og þa& verfcur a& vera sann-
færing aíira þeirra manna, er hugsa til a& fá
stjórnarhót e&ur sjálfeforræ&i, ab landib geti
tekib framforum og þjó&in ná& þrifum, því a&
ö&rum kosti væri allar hugsanir manna um
þjó&frelsi hjer eintómir draumórar, og ræ&ur
manna á alþingi og ritgjör&ir Jóns Sigur&s-
sonar í Nýjum Fjelagsritum einbert bull og
markleysa, jafnvel hi& háskalegasta tál og
villa. Jeg tek þa& því sem gefiö, a& oss
gefi farifc fram, og þá er þafc víst, a& á oss
mun rætast sú almenna reynsla allra þjófca,
a& framför vor verfcur því meiri og því skjót-
ari, sem vjer fáum þjó&frelsifc fyrr og betra.
þar af mun og leifca a& vir&ing vor á sjálf-
uiri oss vex ab því skapi sem oss vex fiskur
um hrygg; mun því eílaust svo fara, og þab
ef til vill á&ur Iangt lí&ur frá frelsisdegi vorum,
ab vjer viljum gjarna sieppa tillaginu. f>ví fyrst
er þa&, a& jafnan munu Danir gjalda tillagifc
me& eptiriölum og sem aöra ölmusu, hvort sem
þa& ver&ur bundifc í skuldabrjefum e&ur látifc
vera lausara, og þar a& auki munu þeir skilja
undir sig, hvcrnig því ver&i varifc. Annafc
hitt, a& vjer munum eigi -geta til lengdar kom-
izt hjá a& snara einhverjum skerf á konungs-
bor&, þótt lítill sje, svo sem í notum skatts-
ins, og þá ver&ur ekkert gjald handhægra en
tillagifc, ekkert náttúrlegra en a& konungar
vorir njóti þess fjár er gengib er frá oss inn
í konungsgarb. þrifcja er þa&, a& vjer getum
eigi kvartafc undan því ástandi, a& leggja a&
eins þab fje á konungsborb, er forfe&ur vorir
unnu sjer inn og vjer höfum leyst út, en vera
svo frarnvegis lausir vi& allt tiilag af þeim
ar&i, er vjer og ni&jar vorir ávinna sjer, Hi&
fjór&a er a& lyktum þa&, a& oss sæmir alls
ekki sem þjó&, hversu litla og fátæka sem
vjer viljum gjöra oss, a&líta á fjárvifcskiptamál
vort vi& Dani me& kramara e&ur ni&ursetn-
ings auguro, heldur me& þeim augum, er liti&
er á ríkismál efcur enda slík mál þjófca á milli,
og í því efni höfum vjer dæmi nærri oss, þar
sem eru Hertogadæmin. Jeg tek þetta fram
einungis til þess a& geta sýnt y&ur ljósara en
ella, hver áhrif fjárkröfur vorar hafa haft og
hljóta a& hafa á þjó&frelsismál vort, en eigi í
því skyni a& sýna, hvernig jeg álít rjett a&
heimta innstæ&u vora hjá Dönum, því a& siíkt
væri a& slá út í a&ra sálma, Hvcrr sá er les
me& nokkurri gauragæfni ræ&urnar á ríkisdeg-
inum, hann getur lesib þá hugsun aptur og
aptur út úr ræ&um rá&gjafans: útvegib mjer
fje&, 6O,000rd., þingmenn gó&ir, því a& þa& er
eiginlega fje& er íslendingar vilja fá, og fái
jeg eigi fje&, er stjórnarmálib fállib, en fái jeg
þa&, þá hefi jeg krapt í kögglum, þá leggjeg
máli& fyrst fram á aiþingi, og íslendingar
munu ver&a Iei&itamir er þeir sjá fje&, en svo
kemur til y&varra kasta a& fjalla um málifc,
er þjer geti& bezt sje& á þý&ingu þeirri er jeg
legg í fjór&u grein í frumvarpi mínu. þessi
tvíbenda málsins, a& fá b æ ð i fje og frelsi,
og þessi höltrun rá&gjafans gaf þingmönnum
hentugt tækifæri til a& rí&a hann ofan, og þa&
svo greinilega, a& framsöguma&urinn á lands-
þinginu bau&st til a& lyktum, a& gjörast páfi
til þess a& leysa hann af öllum syndum fyrir-
rennara hans. Hvernig sem vjer reynum a&
fegra þetta mál í v o r u m augum, svo sem
me& því ab kalla reikningskröfur vorar rjettar-
kröfur, sein og efiaust má til sanns vegar færa
a& sumu leyti, þá verfcur þó æfinlega sjerleg-
um vandkvæ&um bundib, a& bi&ja, og þó
vjer köllum þafc a& heimta jafnframt sem
mest fje og sem raest frelsi: í einu
orbi, fjeb er h n ú t u r i n n, er hnýtir oss
á klafa danskrar ná&ar; því fastara sein vjer
rífcum oss hann á bendur, því fastara vefjum
vjer oss a& fótuin járnvifcjur stjórnniálaband-
anna vi& Ðana þing. E&ur me& ö&ruin orfc-
um, því minna fje scm vjer heimtum, því
meira sjálfsforræ&i fáum vjer.
Me& þessum athugasemdum vil jeg nú
snúa mjer a& stjórnarmálinu sjálfu. Hje> er
sannlega um au&ugan garfc a& gresja, og skyldi
einhverr ætla sjer afc tína öll þaa hin sögulegu
villiber er þarliafa spiottifcá þinginu, þá lieffci
hann eigi minna afc gjöra en sá er telja vildi
eyjar allar á Brei&afirfci. þetta er a& vísu varla
tiltökumál, og jeg segi þa& eigi í því skyni.
En svo vill vel til, a& hinir ska&vænlegu vilii—
ávextir eru, a& ætlun minni, runnir af einni
villirót og hún er sú, a& grimdvallarlög Ðana
sje gild fyrir Island, efcur þó a& minnsta kosti
nái lít Islands. þetta er villivi&ur sá, er vjer
eigum a& uppræta me& öllu afii, ogþvíviljeg
leggja minn Iitla skerf fram, og skal jeg þá
titgreina þær ástæfcur einar, er jeg veit eigi til
a& á&ur sje til tíndar. Ef vjer þá fyrst at-
htigum hva& nú útheimtist til þess aÖ frjáls-
Ieg stjómarlög sje gild, eptir þjó&rjettarreglum
þeim er vifcurkendar hafa verifc alsta&ar nú
sí&an 1848 a& minnsta kosti, þá er þa&
samningur efcur samkomulag um
sljórnarskipunina milli konungs og þegna, sem
tveggja jafnborinna máisafcila ; kjósa þá þegn-
arnir fullræfcismenn efcur fulltrúa fyrir sína
hönd til a& semja vifc fulltrúa konungs efcur
hans menn, þessa samkomulags hefir kon-
ungurleita& vi& Eydani og Jóta 1849, og samn-
ingur sá er grundvallarlögin, en vi& oss 1851
og 1867, en ekki samkomulag er á komib sem
kunnugt er. þótt 5 konungkjörnir Islending-
ar væri á rlkisþingi Dana 1849, þá er slíkt
þý&ingarlaust, því a& þeir voru alls ekki full-
trúar Islendinga, og höf&u því ekkert umbob
af þeirra hálfu til a& semja. Jeg veit a& vísu
a& stjúrninni dettur nú eigi í hug a& segja, a&
grundvallarlögín eje öll gildandi hjer á landi,
sem margir hafa þó misskilifc þannig, heldur
eingöngu, a& þau gildi hjer um hin sameigin—
legu ríkismál. En hvernig eiga þau a& gilda'
fremur um hin sameiginlegu rlkismál en önn-
ur mál, og hver eru þau? þau eru talin þassi
í frumvarpi stjórnarinnar 1867 : „ríkiserf&irn-
ar, rjettur konungs til a& hafa stjórn á hendh
í Ö&rum löndum, trúarbrögb konungs, fulltí&a-
aldur hans, vi&taka vi& stjórninni, ríkisstjórn
í forföllum konungs, ef konungslaust er, kon-
ungsmatan, lífeyri konungsættarinnar, vi&-
skiptamál vi& önnur lönd, landvarnar og sjó-
varnar li&, ríkisráfcifc, rjettindi innhorinna manna,
konungsstefcji, ríkisskuldir og ríkiseignir, póst-
göngur milli Danmerkur og fslands“. Hvernig
geta þessi mál verifc sameiginleg ? þa& væri
sannarlega frófciegt a& heyra af vörum hins
hæstvirta konungsfniltrúa hver lög þau væri,,
er leg&i þessi mál saman. (Framh* s.).