Norðanfari - 10.02.1870, Qupperneq 1

NOfiMMARI.
fj.
ÁGRIP AF BAUKRÆÐUM.
(Framh.) Ná var gengih á kvöldfund.
Skipabi forseti öllu er honum þátti þörf á, og
er hann hafbi komib öllu í lag, stáb hann
upp og mælti alvörufullum orbum: „Ilinn
hæstvirti konungsfulltrúi hefir beöib sjer hljdfs".
KonungsfuIItrúi var maöur vel á sig kominn,
fríbur sýnum, hár vexti og grannvaxinn, kvik-
ur á fæti og skjátlegur, Svo var hann sljett-
oröur og fagurmáll, aÖ öllum í hans sveit þótti
þá er liann talafei þab eitt satt er hann sagbi.
En ná er konungsfuiltrái stób upp, virtist
mönnum hann vera töluvert hærri og allur
miklu þreknari en áfur. Hugbu sumir, ab
gildleiki hans kæmi af konungsvaldi því er í
hann væri komib, en abrir, ab hann heffei tátn-
ab át af stjárnvizku þeirri, er hann heffei nú
safnab sainan scm glóbum elds yfir höfub
bændúm. Skaut ná mönnum skelk í bringu;
en konungsfulltrái tók til máls á þessa leife:
þ>ó mjer sje þab mjög í móti skapi, ab
minnast þeirra hluta er öbrum má verba til
kinnroba, þá get jeg þó eigi meb öllu leitt hjá
mjer ab benda ybur, háttvirtu þingmenn, fyrst
á blæ þann, er verib hefirá ræbum ybar í dag,
og síban almennt á abferb þá, er vib er höfð
í kappdeilunum vib konung eburDani; og skal
jeg gjöra þab meb svo hægum og vægileguin
orbum, er jeg ætla ab nokkrum manni sje
aubib. Engum getur dulizt, er heyrt hefir á
tölur y'brar, aö hverr sá þykist mestur mab-
urinn, er getur vefengt sem mest vaid kon-
ungs vors, og þyki mjer sárt til þess ab vita,
ab vinur minn, er jeg met svo mikils (Tómas
á GrírosstÖbum), hafi enda eigi svifizt ab fara
svo langt ab synja jafnvel konungi vorum þess
ab hann væri rjett hominn til ríkis á íslandi.
Vjer stærum oss þó af því ab vera nibjar
iunna fornu Islendinga, og er þab rjett í sjáifu
sjer; en eigi tölubu þeir svo sem nú tölum
vjer. Öllum ybur má vera þab minnisstætt af
sögum vorum, ab fyrrum var frægb og frami
forfebra vorra í því fólginn ab fara utan, sækja
á fund konunga, vera vib hirb þeirra og
gjörast þeim handgengnir; sá var þá mestur
mabur og mest virbur hjer á landi, er komst
í sem mesta kærleika vib konung og þá af
honum mesta sæmd og vingjafir. En ef ein-
hverr þiggur ná embætti af konungi, þá má
svo ab orbi kveba, sem hann sje jafnskjótt á-
litinn konungsþræll; ef liann fær heibursmerki,
þá er þab álitib sem brennimark; öll konungs-
þjónusta þykir nú óþjóblegur þræidómur, en
hverr sá cr þjóblegur frelsisvinur, er kastar
skugga á konungdómitin og gjöiir sem minnst
ór allri tign lians. p& er blámi landsins var
sein mestur, voru sem mestar utariferbir Is-
lendinga, allir höfbingjasynir sóttu á konungs-
fund, og erindi þeirra var ab ávinna sjer liylli
lians, og umtalsefni þeirra, er heim var komib,
var ab víbfrægja konung og þar meb sjálfa
sig. Jeg þykist eigi segja of mikib, þótt jeg
telji sem víst, ab höft ingjahlób forfebra vorra sje
farib ab þynnast í æbum vorum. þegar nú kon-
ungur vor hýbur oss 50,000 rd,, þá fara menn
ab fussa, ef þab heitir gjöf, jafnvel hversu
fögrum og bróburlegum orbum sem gefend-
urnir fara um oss. Ábur drápu mcnn eigi
hendi vib góbum sendingum, því ab þab var
hib sama þá, eptir áliti manna, sem ab drepa
hendi vib sóma sínuno; en ná — »,1U er öld-
AKUREYHI 10. FEBKÚAR 1810.
in önnur“ — rab eg ei meira segi“. — þab
er sem orbib konungsgjöf sje ná smánarorb
svo mikib, ab annabhvort fiýja menn undan
þessu orbi sem öbrutn eiturormi, svo sem mjer
fannst vinur minn gjöra, eöur snóa konungs-
gjöfinni óbar í rjettarkröfu, og finnst mönnum
ekkert ótilhlýfeilegt í þvf ab koma því svo fyrir,
sem konungur sje kominn í botnlansar skuldir
vib Island; menn viija af einskæru göfugiyndi
gefa honum upp fyrst og fremst um 40 mil-
jónir dala, þab eru leigur og leiguleigur, og
svo í annan stab hlífa honum vib ab borga
nema fertugasta hlut af sumum rjettarkröfun-
um, þab er af verzluninni, líklega af því ab
hinn einvaldi konungursje svo aum-
ur og fátækur. Svo ioksins þegar reikning-
urinn eptir allan þenna göfuglynda afslátt og ör-
látu uppgjafir er orbinn abeins 120 þásund dala
árgjald, þá eru menn þó eigi enn orbnir þreytt^
ir á örlætinu, menn slá enn af helmingnum í
„v i n á 11 u s k y n i “, vib konung, en þó eigi
virðingar. — þannig er öilu snóib öfugt. Is-
land verbur á rjeltarkröfupappírnum eitthvert hib
ifkasta land í víðri veröld, en hinn einvaldi
konu n g u r þess kominn í þaö þrot, að Danir
gæti cigi leyst hann át, ef þeir nyti eigi ab
göfugiyndis og liinnar mildiríku vægbar þess-
ara rjettarkröfumeistara. Jeg get því bent
bándanum á IIóli, er mjer fannst vera ab
spauga um mildi og náb Rana, á þcssa frá»
bæru mildi landa sinna. Svona gleyma menn
ná herfilega anda fornaldarinnar, er þeir hæla
sjer af, og sögu einveldisins, er þeir þykjast
fróbir f. Engu minni rjett þykjast menn þá
og hafa til þjóbfrelsis. þab var þó mikib
aö vinur minn fór eigi lengra í landsrjettinda-
sögunni en fram ab 1662; hán byrjar þá trói
jeg eigi síbar en 1262. En fyrir þann mun-
inn er liann fór skemra í tímanum. þvílengra
fór hann út í vefengingarnar. Hann gjörfei
þá fyrst þá hina miklu, jeg get sagt, þá
dæmalausu uppgötvun, ab einveldib hafi
aldrei kumízt hjer á ab lögum og vitnabi í
brjef konungs 24. marz 1662; en hann hefir
eigi gætt þess, ab í kongsbrjefi þessu stendur
ab fulltráar Islendinga ætti, auk þess)ab vinna
hollustueib, ab fá enn frernur ab vita „vilja
og áform konungsins hjá erindsrekum hans“.
þessi vilji og áform hans var einveldib, og
því getur enginn sagt, ab þab sje eigi á komib
ab lögum Ebur hafa fslendingar rengt
þab 9Íban fram á þenna dag? Eigi veit jeg
til þess. þessi vitnishurbur sögunnar stendur
óliaggabur meb öllu fyrir efunarsýki og reng-
ingarsótt fáeinna nýmælismanna í landsrjetti
vorum. þab er annars kynleg tilraun, ab vilja
gjöra alla stjórnarsögu vora á einveldistímun-
um ab einhverju Iagalausu ástandi;
þar sem þó enginn hcfir efazt um ab kon-
ungar vorir hafi veriö einvaldir frá sama tíma
hjer á Iandi sem í Ðanmörku. þessi tilraun
er svo fráleit, ab hán hrekur sig sjálf. þar
som nó hinn heiburlegi Grímstaöa bóndi vildi
vefengja ab hiti almennu ríkismál væri sameig-
Ieg Islaudi og Danmörku, og byggfei vefcng-
ing sína, ab mjer skildist, eingöngu á því, ab
hvorki hann ebur nokkurr annar mundi finna
þab lagbob í lagasafni voru, er legbi þessi mál
saman, þá er þetta engin sönnun, því fyrst
er þab, ab mörg brjef, og þab merkileg hrjef,
eru eigi í lagasafninu, einkum fram uni 1700;
— 11 —
M
eru fáein þeirra prentuÖ í safni Magnúsac
Ketilssonar, en flest eru áprentuö, og þab
einmitt þess konar skipunarbrjef, er hjer er
um ab ræða, svo sem þá íslenzk mál voru
lögb frá einni skrifstofu til annarar. í ann-
an stab er sjerhver sá skipun ebur rábstöfun
konungs jafngild, hvort sem hán finnst nú
heldur skrifleg ebur eigi, er hann hefir gjört í
stjórnaratfiöfnum sínum. Vjer iiöfum enda
nóg brjef til um þab, er hann fjekk þéirri eb-
ur þeirri stjórnardeild íslands mál til mebferö-
ar. En abalatribiÖ er aÖ öll yfirstjðrn ís-
ienzkra mála hefir á einveldistímunum og fyrr
verib í Kaupmannahöfn, og ab þab hefir ver-
ib og er enn alveg á valdi konungs í hverri
skrifstofu hann lætur þau vera, og hvern
hann lætur hafa þau á hendi, Nú skyldu
menn þó ætla, ab embættismenn í Kaup-
mannahöfn væri undir grundvailarlögunum,
og þá verba málin þab líka, er þeir hafa
meb höndum. HiÖ þribja er þab, ab hin al-
mennu ríkismál hljóta eptir ebli sínu ab vera
sameiginleg fyrir allt ríkib, jafnvel hversu mik-
inn sjerstakan landsrjett sem menn annars
þættust eiga til lianda Islandi, meban landiö á
hvorki konung nje lieldur stjórnarráb út af
fyrir sig. þelta er svo sjálfsagt, semhitt, ab
l8Íand er h l u t i D a n a v e I d i s . Jeg vel
þetta orö meb vilja, því ab í þessari grein
gjörir þab livorki íil nje frá, hvort Island er
liluti Danmerkur ebur Danaveldis Vinur rninn
á Grímsstööum hlýtur því naubugur viljugur
ab játa, ab grundvallarlögin n á i t i 1 Islands,
ab minnsta kosti í þeim efnum, er snertir hin
almennu ríkismál, og svo mikib veit jeg, ab
hvorki hann ebur abrir landar vorir hafa enn
talib þá samninga ó 1 ö g 1 e g a, er Danastjórn
hefir gjört vib abrar þjóbir um lausn frá 5
dala tollinum, og svo mundi og fara, efhenni
aubnaöist ab útvega oss hentugan samning um
fiskiveiöar ótlendra hjer vib land. Jeg vil því
eigi fá mjer til oröa þab er hann talabi um
konungseríbalögin 31. jálí 1853, fyrst liann
ætlábi eigi ab gjöra alvöru úr gamni meb ab
ganga undan konungi, enda kynni þab ab vera
áliagur, rneban svo stendur ab eigi er enn ót»
kljáb um rjettarkröfurnar, meb því ab óhægra
verbur oss aÖ sækja konung þann um skuld,
er vjer höfum rekib frá ríkjum. Jeg skal ab
síöustu játa, ab jeg hefi hvergi sjeb þab aug-
lýst enn, ab minnsta kosti í engu stjórn-
lagasafni, ab kenning Rdssós (Rousseau)
um j a f n li 1 i b a s a m n i n g milli konungs
og þegna væri nó síÖan 1848 almennt vibur-
kennd svo, ab slíkir samningar þætti áum-
ílýjanlegt skilyrbi fyrir fuilu gildi nýrra stjórn-
arlaga. Ab öbru Ieyti væri þab æskilegt, cf
Islendingar hefbi sjer þaÖ jafnan Iiugfast í
stjórnardeilum sínum vib Dani, ab þeir væri
að semja frlfe og sátt, en eigi ab setja ríg og
þvergirfeing milli þjóöanna, því ab þá mundi
betur fara en ná út Iítur fyrir.
Nú settist konungsfullrói nibnr, og var
liann þá hærri í sessi og glabari í bragbi en
ábur. Margan mann setti nú dreyrrauban og
þótti mál bænda koinib í óvænt efni; cn þeir
af bændum, er eigi voru vanir vib ab heyra
abrar kenningar en sínar og álitu allt hauga-
lygi nema þab er sprottib var npp í þeirra eig-
ln brjósti eöur í Nýjum Fjeiagsritum, urbusvo
reibir ab stólarnir nötruiu undir þeim, Jón