Norðanfari - 10.02.1870, Blaðsíða 2

— 12 —
ab Kífsá rjeí) sjer eigi lengi; hann spratt svo
liart á fætur, ah stdllinn gekk nibur úr gúlfinu,
en sjálfur tókst hann á lopt fullar 3 álnir;
var þá allskamt til rjáfurs. þetta sá forseti;
vissi liann af hyggjuviti sínu af> Jún mundi
eigi kunna sjer hóf fremur en Klaufi forfcum,
og mundi því spilla málstab bænda, ef hann
taiafci; gaf hann því Magnúsi frá Saurum, er
almúgi kallafei Saura-Manga, bendingu meb
höf&iriu, sem Seifur forfum daga, ab hann
skyldi hvína, svo Jón næbi eigi ab mæla. Mangi
haf&i nef svo hvast og hart sem moldvörpueyra,
og er hann þeytti nefib, hvein þab svo hátt,
sem þá er rnargir herlúhrar gjulla í einu. Er
mikil saga frá honum, þótt hjer sje at> eins á
fátt drepib. Mangi var fæddur í þá tífe er
Jörgen hundadaga-konungur fór um Norfcur-
land. Segja hreppstjórar svo frá, ab Mangi
væri fæddur á dritskeri einu fyrir norban Is-
land ; en eigi er sú sögn áreibanleg, fyrir þá
sök af> því var spáb fyrir honum í æsku, ab
hann mundi vcrba einn hinn mesti vandræfa-
gripur landsins, En er Mangi þroskabist,
gjörbist hann „raufur víkingur“, fyrir því var
hann kallabur Magnús rauti. I þann tíma var
lítib um frelsishugmyndir á landi voru, stökk
því Magnús af landi burt og kom fram í Ðan-
mörku. Hann vissi ab Danir höfbu mikinn á-
trúnab á Ueimdalli og Gjallarhorni, leitabist
liann því vib ab telja þeim trú um ab hann
væri Heimdallur endurborinn. þetta tókst hon-
um miklu fremur en von var vib svo djúpsæa
menn og hyggna sem Danir eru kallaðir af
flestum þjóbum. En þó fór svo, ab þá er
Danir urbu þess vísari ab hann vareigikom-
inn meb sína fágætu íþrótt sunnan af þýzka-
landi, þótti þeim óbara skömm til hennar koma
Nú varb Manga eigi lengur vært í Sælundi,
hrökk hann þá yfir á Jótland, og hafbist vib
á Jótlandsheibum, lifbi hann þar opt vib lít-
inn kost, sem Magnús sálarháski frændi hans
í útlegb sinni á Hveravöllum. Mangi hafbi í
Sælundi lesib mjög æfintýri Ingimanns, og var
nýbúinn ab kaupa sjer fyrir eintóma kopar-
skildinga æfintýri þeirra Andersens og Carit
Etlars. Einhverju sinni sofnabi Mangi út frá
æfintýrunum. þá dreymdi hann þann draum,
ab hann þóttist sjá eina konungsdóttur svo
fagra, ab hann hafbi aldrei sjeb því líka. Varb
Mangi svo töfrabur af þessari draumsýn, ab
hann spratt á fætur, fjell svo fram og tilbab
hana ; en hún vildi eigi þýbast hann. Veitti
Mangi henni þá eptirför og elti hana subur allt
Jótland og langt subur á þjóbverjaland. Hefir
Mangi svo sagt, ab hann vissi ógjörla hvort
hann gekk leib þessa í svefni ebur vöku ; en
þab kvebst hann munab hafa fyrst glögglega
til sín, er hann var staddur I rjóbri einu f
skógi þeim er Myrkvibnr heitir — en margt
cr myrkvibur á þvísa landi —; sólin stób beint
yfir höfbi honnm og skein ákaflega heitt. þá
varb honum litib vib og sá hann hvar undur-
njóli stób í mibju rjóbrinu, furbustór og fagur-
gulur. þangab skreib hann fremur en gekk
og lagbist undir njólann, Nú tók Manga ab
svengja, en hafbi ekki matar; þá tók hann
þab til bragbs ab hann beit njólann sem dýr og
hætti eigi fyrr en hann hafíi uppetib undur
njólann. Síban rann sætur blundur á Manga;
dreymdi hann þá aptur þann draum, ab hann
þóttist vera orbinn spámabur og þab þeim mun
meiri spámabur en Jónas, erhonum þótti ver-
ib hafa mestur spámabur meb Gybingum, sem
hann var honum meiri í því ab hafa etib sinn
njóla, en njóli Jónasar visnabi sem kunnugt
er. Nú varb Mangi glabur vib þessa hugsun,
sló á lærib og rak upp skellihlátur. I þvíbili
varb honum litib á hendurnar á sjer, sá hann
þá ab þær höfbu brugbib lit og voru nú ortn-
ar margular. þessara litbrigba getur í drápu
þeirri, er eitt af höfubskáldum Islendinga orkti
um hann, og er þetta stef í: „gulnubu raubar
hendur“, þetta tók Mangi sem óbrigðula jarb-
teikn þess, ab nu væri hann orbinn spámabur
í blób og merg. Fannst honum nú sem ó-
venjulegur kraptur Iegbi um sig allan fram í
hvern fingur og ofan í hverja tá ; skaut hann
þá fótum undir sig og tók á rás norbur allt
þýzkaland og kom um sólarupprás á búgarb
Marteins byskups í Sælundi. Vildi þá svo vel
til, ab byskup stób útáhlabi, hafbi hann ver-
ib ab skyggnazt um hvort hjörbin lægi kyr á
bólinu og hefði eigi farib í völlinn. En sem
byskup sá Manga, fornkunningja sinn og alda-
vin, heilsabi hann honum og spurbi tíbinda.
Mangi kvabst kunna ab segja honum stór tíb-
indi og gób: „Var jeg ábur raubur víkingur,
segir hann, nú em jeg orbinn gulur spámab-
ur, munu af mjer spretta mörg gul blóm í
kristinakri Norburlanda þjóba“. Byskup tautabi
fyrir munni sjer: „bara þab yrbi eigi gulir
dílar, er hann brennir í hinum fagurgræna
akri“ ; en meb því ab byskup var manna kurt-
eysastur, mælti hann vib Manga: „þá er bezt
jeg gefi þjer hjerna grútarbiflíuna, þab er trúi
jeg allgób útgáfa“, og rjetti honum bókina.
Mangi tók vib bókinni, gekk norbur fyrir bæ
og lagbist nibur undir salerni einu, er hann
ætlabi ab vera mundi kapella byskups, hugbi
hann sjer vænast til andagiftar á þeim stab.
En er hann tók ab lesa, sofnabi hann fast og
hafbi stríba draumóra. Segja svo vitrir menn
ab hann hafi aldrei vaknab síban, heldur tal-
ab jafnan af spádómsanda sínum í draumi og
þá bezt er milli svefns og vöku. þóttist hann
vera mestur spámabur, er komib hefbi í þenna
heim, og væri til þess kjörinn ab birta mönn-
um þann lærdóm, ab gubspjall Jóhannesar ætti
eigi ab vera í heilagri ritningu. En þab eitt
bar til þessa lærdóms Manga, ab þá er hann
sofnabi undir salerninu, lá gubspjallib opib und-
ir vitum hans, en var meb öllu ólæsilegt orbib
þá er hann stób upp. Er þab álit náttúru-
fróbra manna erlendis, ab Manga muni hafa
óglatt orbib eptir njólaátið mikla og af gufu
þeirri er lagbi í nasir honum undan salernini),
og fyrir því og sakir andreminu Manga hafi
gubspjallið gjörspillt orbib. Eru um allt þetta
orbnar miklar og hálærbar ritdeilur meb dönsk-
um lærdómsmönnnm, er nærri má geta, meb
því ab tilefnib er komib bæbi frá þjóbverjum
og'Dönum. En þau ein missmíbi hafa ólærb-
ir menn fundib á Manga, ab liann varb miklu
gerari eptir en ábur. Gjörbist hann nú hinn
nýtasti mabur í veizlnm öllum og hugljúfi hvers
manns vib mat. Ferbabist hann því stundum,
er honum leiddust grautarnir í Ðanmörku, til
Islands og sat þar ab kjötáti. Fyrir því var
hann staddur á Batiki, er fyrr segir.
Nú er þar til ab taka, er fyrr var frá
horfib, ab „hvein í nefi hvössu„ Manga, svo óg-
urlega ab Jóni að Kífsá fjellust orb og hend-
ur og settist nibur. En er hljób gafst stób
Tómasá Grímsstöðum upp. (Framh. síbar).
Nú á seinni árum heyrist daglega sú um-
kvörtun, ab sveitarþyngslin sje injög ab auk-
ast og þarafleibandi vandræbi í hreppunum, og
þetta er því mibur allt of satt mjög víba, en
þó er þab ekki nærri alls stabar, því jeg þekki
nokkrar sveitir, hvar sveitarþyrigsli hafa mjög
Iítib aukist nú um nokkur undanfarin ár; en
aptur á hib gagnstæba sjer stab í mörgum
hrcppum þar sem jeg þekki til, ab sveitar-
þyngslin hafa aukist svo á hinum seinustu
10—12 árum að úr hófi keyrir, t. a, m. þeg-
ar efnubustu bændurnir mega greiba hjer um
frá 50 til 80 rd. árlega til fátækra; cn aptur
á móti í sumum hreppum þar sem sveitar-
vandræbin hafa lítib aukist, þurfa hinir efn-
ubustu ekki ab borga meira en svo sem 20— j
30 rd. og sumstabar enn nú minna.
þab er aubvitab, ab ómögulegt er ab koma
í veg fyrir ab sveitarþyngsli verbi, því alla
jafna skapast nýir og nýir þurfamenn, mcb
mörgu móli, og af mörgum atvikum, sem jeg
hvorki vil nje get rakib hjer til hlýtar, en
mjer liggur vib ab spyrja: Er ekki hægt ab
koma meiri jöfnubi á aukaútsvör bænda til fá-
tækra en verib hefir? Ekki er þab hjer meb
meining mín, ab hreppstjórar, eba þeir eb
starfa ab því í hreppunum, ab jafna nibur
aukaútsvörum bænda til fálækra, láti þab
koma ósanngjarnlega niðqr. því þab mun alls
slabar vera gjört meb þeirri samvizkusemi og
nærgætni sem unnt er, heldur er þab tilgang-
ur minn ab leitast vib, ab vekja athuga manna
á þvf, hve ójafnt aukaútsvarib til fátækra
kemur nibur á hreppana eptir efnahag þeirra
og kringuinstæbum. (
Jeg ætla þá ab taka til dæmis tvo hreppa
-sem jeg þekki:
í öbrum þeirra eru tæpt 100 búendur;
þar eru um 40 sveitarómagar, og 16—18 af
þessum búendum, sem þurfa sveitarstyrk til i
ab geta haldib lífinu í sjer og sínum, og hjer
um 20 sem rajög lítið ebur ekkert gcta gold-
ib, svo mestöll sveitarþyngslin, hvíla þá á svo
sem 60 bændum. I hinum hroppnum eru ná-
lægt 70 búenda; af þeim eru eitthvað 15 sem
ekkert geta borgab, og 6 er þiggja styrk af
hreppnum, frá 16 til 18 eru þar sveitarómag-
ar. í þessum hreppnum hvíla þá sveitar-
þyngslin á 48—49 bændum; þar á ofan er
ástandib í þessum hrepp tulsvert betra en í
hinum. Hjer af getur mabur sjeb, hve ójafnt
þurfamanna framfærsla kemur nibur á hrepp-
unum; þar sem í fyrra hreppnum eru 60 er
þiggja af sveit, og 60 þeir, sem mega for-
sorga þá, er í hinum síbari ab eins 24 þurfa-
menn, en 48 þeir er veita þeim forsorgun.
þab virbist og ab vera harla órjettlátt, ab einn
bóndi skuli verba fyrir hjer um 30 rd. fjárút-
látum, og þab ab tilhlutun hins opinbera, (því
opinberar stofnanir eru fátækrasjóðirnir) fram
yfir jafn efnaban nágranna sinn, er býr hinu
megin vib fjall, háls cba á, er optast abskilja
hreppana hjer á landi, einmitt fyrir þab, ab
honum hefir hlotnast bústabur þarna hvar
sveitarþyngslin voru eba urbu mikil. þctta
getur orbib, og er enda opt, orsök til óánægju
hjá allmörgum meb hin fjarska háu fátækra-
útsvör, er hljóta ab leggjast á þá fáu efnubu
bændur sem enn eru eptir í þessum vand-
ræba hreppum, eptir þeirri tilhögnn sem nú er.
011 opinher gjöld hjer á landi, eptir þvíerjeg
framast veit, eru lögb á menn meb langtum
meiri jöfnubi enn aukaútsvörin til fátækra, og
hví skyldu þau ein koma svo ójafnt nibur?
Til þess ab koma í veg fyrir þenna d-
jöfnub. þyrfti alveg ab breyta þeirri tilhögun
sem nú er á stjórn fátækrasjóbanna, og koma
henni f annab eba nýtt horf. Landib allt ætti
ab hafa einn fátækrasjób, og allir Iandsmenn
er aukaútBvar ber ab greiba til fátækra, ættu
þá ab greiba þau eptir jöfnu hlutfalli í þenna
sjóð, en aptur yrbi miðlab úr honum til þurfa-
mannanna, þar sem fátækratíundirnar ásatnt
leigum af föstum eignum hreppanna, hrykkju
ekki til þurfamanna frainfærisins. En á hverj-
um stjórn þessa sjóbar ætti ab hvíla, á ekki
vib ab jeg ræbi um ab sinni; þab heyrir und-
ir verkahring alþingis, sem og ab ákveba ept-
ir hvaða reglum niburjöfnun aukaútsvarsins á
landsmenn ætti ab gjörast svo jöfnuburinn
gæti orbib sem mestur.
þegar alþingi nú í næsta sinn kemur sam-
I