Norðanfari - 21.02.1870, Blaðsíða 1

KOIMNMRI
9. AR.
ÁGRIP AF BAUKRÆÐUM.
(Framh). Tómas mælti: Nú höfum vjer
Iilýtt á hina snjðllu ræíu konnngsfulltrúa, og
munum vjer allir Ijúka upp einum munni um
þaí) aö eigi er ofsögum sagt af mrelsku hans,
þvf vera munu þeir menn meí) oss, þótt mikl-
ir sje og vei a& sjer um þjó&mál og lands-
rjettindi, ab þeim mun þykja sannleikur í hverju
or&i hans; er og mönnum slíkt eigi láandi, þar
eb viö hina miklu málsnild hins háttvirta kon-
ungsfulltrúa, er þó er sjer ein ærin til a& sigra
menn, bætist konungsvaldib, er meí) töframagni
sínu vinnur alla þá menn, er því hafa svo
lengi vanizt sem vjer höfum, þótt vjer ann-
ars kynnutn eigi a& vera svo dau&ir úr öllum
íeíium þá er vift a&ra menn er um aí) etja.
því fur&a&i mig sannarlega á því er hinn hátt-
virti konungsfulltrúi, er mig aí> vísu langar til,
en treystist þó eigi tii afe gjöra mig svo djarf-
an, afe kalla hann vin minn, setti þá málsvörn
sína í broddi fylkingar, afe höffeingjablófe fefera
vorra væri farife afe þynnast í æfeum vorum,
fyrir þá sökafe vjer sæktumst nú eptir í
orfeum vorum afe rýra konungsvaldife hjer á
landi. Jeg ætla þó liitt aufesætt afe höífeing-
skapur feira vorra hafi eigi sífeur lýst sjer í
þvf hugrekki, en hverri annari hrcysti hugans
Og fölskvaleysi hjartans, afe þora afe segja sann-
leikann mefe stiltum og gætnum orfeum vife hvern
er var máli afe skipta, en þó helzt vife þann
er mafeur haffei mætur á, og aldrei draga hann
á tálar mefe uppgerfc, smjaferi efeur hræsni. En
þafe vitum vjer allir, afe vife hirfe einvaldskon-
unga hafa sífear eigi getafe þrifizt aferir en
smjafeurshöffeingjar, fyrir því afe lestir og of-
dramb, kúgun og ofríki þola eigi sannan held-
ur afe cins falskan höRingskap. Vjer vitum
og allir, afe hjá ánaufeugri þjófe kemur hug-
lcysi í stafe hugdirffear, lítilmennska í stafe
höffelngskapar, varmennska fyrir drengskap,
þvogi, smjafeur og ósannindi fyrir skynseini,
hreinskilni og sannindi, e?ur f cinu orfei, þræll
fyrir frjálsan mann Afe vísu Iiöfum vjer ís-
lendingar reynt lítife af öllu þessu, fyrir því
afe vjer höfum átt margan mildan einvalds-
konnng og verife svo langt burtu frá hinum
lakari; en þrátt fyrir þafe, þykist jcg þó geta
skilife þafe á orfeum konungsfulltrúa, afe hann
á vife þcnna sífearnefnda höffeingskap f ræfeu
sinni, þótt hann, 'annafehvort af mælsku efeur
af fákunnáttu, þykist finna hann hjá feferura
vorum f fornum sögum. En svo tncnn villist
cigi & slíku, þá vil jeg geta noltkurra dæma
úr konungasögum vorum orfeum mínum til
sönnunar, Hákon Afealsteinsfóstri var gófeur
konungur og ástsæll; cn þó vildu þrændur
eigi þafe gjöra fyrir hans orfe, afe leggja nifeur
blótskap en taka kristni. llaffei Ásbjörn af
Mefealliúsum fulla cinurfe til afe svara þvfkon-
ungserindi, og er þetta nifeurlag ræfeu lians, cr
jeg vil til færa, svo niönnum lífei þafe sífeur úr
liuga: j)Nú er þat vili várr ok samþykki
bóndanna, at lialda þau lög, er þú settir oss
lifcr á Frostuþfngi ok vfer játufeum þfer. Vilj—
um vfer allir þfer fylgja ok þík til konúngs
halda mefean einhverr várr er lífg bóndanna,
þeirra er hfer eru nu á þínginu, cf þú kon-
úngr vilt nokkut lióf vife hafa at beifea oss
þess eins, er v&r megum veita þör ok oss sö
cigi ógeranda. En ef þu vilt þetta mál taka
mefe svá mikilli frekju at deila afii ok ofríki
AKUREYHI 21. FEBR(]AR 1870.
vife os8, þá höfu vör bændr gjört ráfe várt,
at skiljast allir vife þik ok taka oss annan höffe-
íngja, þann er oss haldi til þess at vör mun-
im í freisi hafa þann átrúnafe er oss er at
skapi“. Líkt fórust Ölmófei hinum gamia orfe,
er Ólafr konúngr Tryggvason vildi naufega
liörfeum til afe taka kristni ; hann mælti þess-
um orfeum: rMefe því, konúngr, at þú ætlar
at pynda oss frændr til slfkra hluta, at brjóta
lög vár ok brjóta oss undir þik mefe nokkurri
naufeúng, þá munu vfer í móti standa mefe öliu
afli, ok fái þeir sigr er aufeit verfer“. þá er
ölafr konungr helgi baufe bændum á Valdresi
kristni, þá „æptu þcir á móti ok bá?u iiann
þegja“. Kunnugt má og mönnum vera, afe
þetta voru eigi orfein tóm, heldur fóru Norfe-
menti mefe her á hendur Hákoni jarli, og ráku
Ólaf helga fyrst af löndum, og feldu hann sífe-
an frá ríkjum, Ber menn þóktnst ósjálfráfeir
fyrir ríki hans“. Sami var hugur Norfemanna
vife Magnús konung gófea, er bann gjörfei upp-
tækar eignir þeirra, er fjeilu á Styklastöfeum
í bændalifei. J>á mæltu þeir sfn á milli: „Hvat
mun konúngr þessi fyiir ætla, er hann brýlr
lög á oss, þau er setti Ilákon konúngr binn
gófei ? Man hann eigi þat, at vör höfum jafn-
an eigi þolat vanrjettit. Man iiann liafa farar
föfeur síns, efer annarra liöffeíngja, þeirra er
vjer höfum af lífi tekit, þá er oss leiddistofsi
þeirra ok !ögieysa“. {>á er Haraldur konung-
ur harferáfei liaffei svikifc af lífi Einar þamba-
skelfi, þá varfc bann svo mjög óþokkafcur af
því verki, segir Snorri Sturluson, „at þat eina
skorti á at lendir menn ok bændr veittu eigi
konúngi atferfe olc lieldu bardaga vife hann, at
engi var forgöngumafer til at reisa merki fyr-
ir bóndaiierinum“. Öllum þeim, er einbverju
sinni lesife hafa ræfeu þorgnýs lögmanns á Upp-
salaþingi vife Ólaf konung sænska, hlýtur afe
vera hún minnisstæfe, sem og hitt hvernig Sví- t
ar fengu stiltan ofsa konungs afe lyktum. |>ó
get jeg eigi stillt mig um afe tilgreina nifeur-
iagsorfe ræfeunnar, og eru þau þessi: „Mefe
því át þú vilt eigi hafa þat, er vör mælum,
munu ver veita þör atgöngu ok drepa þik,
ok þola þör eigi ófrife ok ólög ; hafa svá gjört
hinir fyrri íorcldrar várir; þeir steyptu fim
konúngum í eina keldu á Múlaþíngi, er áfer
höffeu uppfyllzt ofmetriafear, sem þú vife oss.
Seg nú skjótt hvern kost þú vilt upp laka“.
Mörg dæmi ma tti telja fleiri til, en jeg læt
þessi nægja. En af Islendingum sjálfum er
þafe afe segja, afe þeir voru vissulega eigi sífe-
ur höffeingjadjaifir en Norfemenn. Sagt er
svo frá, afe þati skáldin Gizurr svarti og Ottar
8varti hafa verife „máldjarfir menn“ og stafeife
opt frammi fyrir Ólafi konungi sænska, og
þókti hann þó eigi viferæfcisgófcur mafeur. Alla
einurfe sína haffei Ilallfrefeur vandræfeaskáld vife
Olaf konung Tryggvason. Tala þorfeu þeir
þóroddur Snorrason og Steinn Skaptason vife
Ólaf konunghelga, svo og þeir Sighvalur skáld
og þórarinn Nefjúlfsson, þótt hann væri eigi
nema kaupmafeur. þorfcu og íslendingar, afe
ráfei Einars þvcræings, afe synja Ólafi kon-
ungi um Grimsey, og effcan þá er hann beidd-
ist þegngildis og nefgildis af Isiendingum og
afe þeir tæki vife lögum þeim er hann haffei
sett f Noregi, þá var þafe „allra samþykki afe
neita skattgjöfum og öiium álögum þeim er
krafizt var“. Flestum mun kunnugt um ber-
— 15 —
M S.-Sí.
söglisvísur Sigiivatar skáids tii Magnúsar kon-
ungs gófca, og nífe íslendinga um Harald konung
Gormsson og brita hans fyrir eigi mikla sök.‘
þá mun og menn grilla tii þess, afe Halldór
Snorrason þorfei afe tala mæltu máii vife Harald
harferáía og eigi sífeur hitt afe ganga bjá hou-
um cptir sínu._ þó jeg teii eigi fram fieiri
dæmi, þá er þafe eigi af því afe fleiri sje eigi
tíl, svo sem dæmí Grautar-Halla, Gunnlaugs
ormstungu og fleiri manna, lieldur af hinu, afe
fleiri dæma gjörist eigi þörf til afe sýna, afe
Islendingar Ijetu hvorki hug, frelsisást nje
drengskap fyrir ótta eakir nje hetdur af ást-
semd vife konunga á fyrri tímum. En um þafe
er konungsfulltrúi sagfei, afe embættismenn væri
kailafeir þræiar og heifeursmetki brennimark,
þá er mikill skáldadiktur í þessum orfeum han*.
Enginn befir kallafe riddarakross Jóns Sigurís-
sonar því nafni, þótt bann kæmi mefe bann út
hingafe í konungserindi um sumarife 1859 ; en
satt afe segja, mun alþýfea engan gaum afe gefa
og láta sig engu skipta, hvort heldur cmbætt-
ismenn fá slíka krossa efeur eigi. En í liinu
mun hæft, afe alþýfea gruni marga, og vera má
of marga, embættismenn sína um gæzku, en
eigi befijegbeyrt nokkurn embættismann kall-
afean konungsþræl nema ef vera skyldi þá eina,
er henni þykja berir afe því afe fylgja stjóm-
inni í ölium raálum fram og aptur, upp og
nifeur. En „eigi er þafe dæmalaust herra“, að
sama hugsun og orfeatiltæki finnist í fornum
sögum, Sendimenn Hákonar jarls til Orrns
lyrgju á Býnesi eru kallafeir þrælar. Ásbjörn
Selsbani kallafei og ármenn Ólafs helga á Jaferi
konungsþræla. Eigi var þórir hundur orfe-
mjúkari cn svo, þá er Ásbjörn tjáfei honum afe
hann lieffci lofafc því Olafi konungi afc gjörast
ármafcur hans, afe hann mælti: „þessi för er
bæfei þín skörnm ok frænda þinna, ef þat tkal
framgengt verfea, at þú gjörist konúngsþtæll**.
Steinn Skaptason fúr þeim orfeum vifc þorgeir
ármann Ólafs konungs í Orkadal; Bf>ótt ek
sfe at engu sjálfráfer fyrir konúngi, þá skal
ek eigi svá fyrir þrælum Iians ; brá hann sverfei
ok drap slfean ármanninn“. Enginn taki nú
orfe mín svo, sem mjer þyki ókurteysleg orö
fögur efcur tiitækileg, því víst er um þafc, afc
þá mennt getum vjer einnig lært af fornmönn-
um, þó cinkum af Islendingum, afe kunna afc
stilla vel orfeum vorum, og þafe svo afc vjer
livorki aufevirfeum sjáifa oss af ráng6iiúinni
aufemýkt efeur lftilmennsku, nje beldur drögutn
skýlu efeur þoku yfir sannindi máis þess, er
vjer viljum fram koma. Enn hins vegar finnst
mjer þafe eigi tiltökumál, þótt almúgamenn sje
eigi svo stilltir afc þeim kunni eigi afe renna
í skap, efcur eigi svo vel meuntir afe þeir rati
jafnan liife gullvæga mefealhóf, og þafe því
fremur sem menn geta nú vegifc meí) orfcum
eitium en eigi mefe vopnum.
Hinn háttvirti konungsfalltrúi gat þess í
skopi, afe landsrjettindasaga Islands byrjati ár-
ife 1262, og mun þafc svo talife ; en afe mfn-
um skilningi byrjar hún miklu fyrr. Freisis-
andi og landsrjettarhugtnyndir forfefera vorra
ern öllu eldri en gamli sáttmáli, þótt hann
gamall sje. Ve:t jeg þó, afe mörgum þykir
sem andi sá og bngmyndir sje nú úreltar meö
öllu og geti bvergi átt sjer stafe í sifeufcum
beimi, heldur hafi þær áfeur kviknafe og dáife
í Ytnisholdi hinna fornu skrælingja —þv