Norðanfari - 21.02.1870, Page 2

16 —
'svo ka!!a þeir fornaldarmenn Norburlanda eí- |
ur forfefcur sína —. Jeg skal fyrirgefa miinn- I
um slíka vitleysu, þeim er eigi Iiafa lesib aSra
mannkynssögu en Kofofcs sál., og eigi annaö
um landsrjettindi en einhvern danskrn þvætt-
ing og opptuggu af þýzkum draumdraspeking-
um eí)ur harSstjórnarvinum, svo sem þeim v.
Hailer, Stahl og Savigny eíiur öíirum lakari
Jressir menn þekkja enga fornöld og í raun
rjettri enga sögu og engan landsrjett nema
harhræhi og hnefarjett Ijensaldarinnar og al-
veldiskonunganna, og hafa því enga hugmynd
um, aí> meb fyrsta voru allar norrœnar og suí>-
rænar þjóbir frjálsar, en hafa týnt allar frelsi
sínu fyrr eöur síhar, nema Englendingar, Svíar,
Hollendingar og Ungverjar. Megin landssaga
Nor?>urálfunnar frá stjórnarbyltingunni miklu á
Frakklandi er því rjettkölluh endurlífgun
hins forna frelsisanda, en eigi nýmæli ehur
nýtt líf, er a 1 d r e i hafi áíiur til verií). Nú
vil jeg þessu til sönnunar leyfa mjer a& til»
greina orí> og álit nokkurra landsrjettar- og
lögfræ&inga á Englandi, svo menn sjái hvern-
ig frjálsir menn dæma og hafa dæmt um
almenn rjettindi manna. Hygg jeg, a& flestir
menn á lar.di voru, svo lærSbir sem leikir, sje
rnáli þessn, því mi?ur, lítt kunnugir, því ann-
ars mundu menn eigi ota náb konungs svo
fram í öllum greinum, sém menn nú gjöra, f
staö þjú&rjettar, og heldur eigi sty&ja þjó?>-
frelsiskröfur sínar, a?> dæmum þýzkra nýmælis-
manna, á vafasömum og einræningslegum sögu-
rjetti einum sarnan. Vjer höfunr eigi lík-
amlegt afl til a?> heimta rjettindi vor af Ðön-
um, og vjer eigum eigi a? þurfa þessvi&jen
andlegt afl eigum vjer ab hafa, og til þess
heyiir, ab vjer bi&jum og krefjumst skynsam-
legs frelsis. Ætla má nú st?>an mæg?ir kom-
ust á milli konungsættarinnar dönsku og ensku,
a?) Danir muni eigi vilja nota þjófefrelsi sitt
fyrir sig eina, heldur semi sig a?> háttum
enskra manna 1 því a?> unna ö&rum frelsis-
ins, og hugsi því eigi til a?> synja oss þess
rjettar, er nýlendur Englendinga hafa beztan,
fyrst vjer, eptir sögulegum rjetti og játningn
sjálfra þeirra, erum rjetthærri en nýlenda, e?-
nr erum skattland Dana konungs. Tel jeg
sjálfsagt a?> bæ?i landar vorjr og Danir meti
mikils allar megingreinir í þjó&rjettarkenning-
um Englendinga, og víst er um þa?, a&Danir
munu eiga erfitt me?, þótt þeir vildi, er jeg
vona a? eigi sje, varna oss þess frelsis, er
Englendingar telja sem sjálfsag?a eign allra
mennskra manna og þjó?fjelaga. (Framh. s.).
ÍFRAM, AFRAM!
íslendingar I Nú eru 15 ár sí?an verzl-
unarfrelsi ávannst fyrir oss; eitt ári? hefir li?-
i? eptir anna? án þess a? vjer höfum þókzt
geta hagnýtt oss frelsi þetta á hinn hagfelld-
asta hátt, þannig a? eiga sjálfir skip í förum,
ogstofna innlenda verzlun. Loks-
ins fyrir rúmu ári sí&an áformu?um vjer a?
byrja á fyrir tæki þessu. Hamingjan sendi
oss þá upp í hendurnar stórt skip og gott me&
gjafver?i; vjer gripnm tækifæri?; og fyrir lei?-
beiningu gó?ra manna korast svo langt, a? lof-
a? var samskofafje til hluttöku í skipinu og
verzluninni, og því svo miklu, a? áliti? var,
a? byrja mætti þá þegar; og þa? var auglýst
í Nf. , a? „f j e I a g i & v æ r i n ú s t o f n a &“
(sbr. Nf. 8. ár, 7—8 nr). Allt gekk eins og
í sögu.
En hva? hcyrist n ú um þetfa mál? þa?,
a? uppdráttur sje kominn í allan fjelagsskap-
inn, og a? þa? liggi vi? bor?, a& fyrirtæki?
e y ? i s t me? öilu. þetta þykja oss ekki gó?-
ar frjettir; og á?ur en svo langt kemst, þyk-
ir oss vel vert a? fara um mál þetta nokkr-
um or?unr, svo a? flciri sjái.
Til þess a? skýra fyrir oss, hvernig á
þessnm apturkipp rnuni standa, viljum vjer hyggja
a? því, hverjar orsakir eru hugsanlegar
til a& kollvarpa þessu fagra fyrirtæki, efalaust
einhverju hinu gagnlegasta fyrir land og lý&,
6em áforma? hefir veri? hjá oss, á hinum sí?-
ari tímum ; og o r s a k i r þessar vir?ast oss í
fljótu brag?i hljóta einkuma? vera þessar: 1.
Almennur efnaskortur, 2. efi um
ágó?a innlendrar verzlunar, 3.
tortryggni vi & fjelagsstjórnina,
4. ótti fyrir, ófyrirsjáanlegum
slysum, 5. áhugaleysi. Allt þetta
mun eiga sinn þáltía?tálma fyrirtækinu ; en
flest af því ætlum vjer a? sje óverulegar
tálmanir og ekki ósigrandi, svo a? — ef fyrir-
tæki? ferst fyrir — þá ætlum vjer, a? ein-
mitt fimmta tálmanin sje því einkanlega vald-
andi. þetta viljum vjer leitast vi? a? sýna
fram á.
1. A& því er snertir hinn almenna
efnaskort, þá er a? vísu ekki vi? þa? a?
dyljast, a? ástandi? er nú efalaust me? allra
bágasta móti: vörur litlar, peningar sárlitlir,
skuldir nógar. Allt fyrir þa& mun mega færa
sönnur á þa?, a? væri áhuginn a 1 m e n n u r,
ynnist nægilegur kraptur, til a& halda fram
fyrir tækinu eptir þeirri kostna?ar áætlun a?
dæma, sem forstö?unefnd fjelagsins hefir gjört
(sbr. Nor?anf. 7—8 nr., 8. ár). Reynslan hefir
sýnt, a? miklu meira fje liefir safnast saman
úr nokkrum fátækum sveitum, heldur en ö?r-
um ríkari, sem margar eru alveg hlutöku-
lausar, og miklu meira frá mörgum fátæklingi,
heldur en ýmsunr cfnamönnum, sem sumir
hverjir hafa alls ekki lagt neitt til. Nú er
oss spurn : Fyrst a? haltrandi þjó?ar-áhugi
hefir þó áunni? lofor? fyrir svo miklum fjár-
samskotum, a& ætla? er a? gjöra megi út skip-
i&, ef tillögin gjaldast öll: hve kraptmiki?
mundi þá ekki fyrirtæki? hafa or?i&, hefíu all-
ir í einum huga styrkt þa& eptir megni? Vjer
þykjurnst ekki þurfa a& færa fleiri sönnur á
þa& mál, a& efnaskorturinn sje a? vísu mjög
tilfinnanlegur, en enganveginn fnllkom-
inn afsökun.
2. A? því er snertir ágó&a innlend-
rar verzlunar, þá vir?ist hann ekki vera
tvísýnn, ef allt fer mc? felldu. þ>a& hefir löng-
um veri? —og ver?ur lengst—• sko?un manna,
a? innlend verzlun sje einhver hinn mesti á-
gó&avegur, hverrar þjó?ar, sem er ; bafa kost-
ir hennar veri? teknir ftarlega fram á prenti,
einnig í: „Bobsbrjefi til hlutafjelags í kaup-
skipi" (sbr. Nf., 3-4 nr. 8. ár), og í grein-
inni um „Fundinn á Krossum* (sbr. Nf., 35
—3G nr. 7. ár), og farast höfundinum þar vel
or&, sem ví?ar. Fyrir þá sök þykjumst vjer
hjer ekki þurfa a& ræ?a nm ágó?a innlendrar
verzlunar yfir h ö f u ?, heldur viljum vjer
a& eins Iei?a líkur a? honum frá e i n n i hli?,
nl. me& því a? líta stuttlega á verzlunina, eins
og hún nú er hjá oss. Vjer skulum alls ekki
legeja neinn sleggjudóm á verzluriarhag stór-
kaupmanna þeirra, er verzlun reka vi& Island;
en svo miki? er víst: a? geti innlent verzlun-
arfjelag ekki sta?izt, þá geta fastakaupmenn
heldur ekki stabizt; þeirra ágó?i væri þá cng-
inn og minni en enginn, þar sem þeir hafa
a? bera auka kostna? þann, sem ekki vir?ist
þurfa a& hvíla á innlendu verzluninni. En
þa? má nærri geta, hvert stórkaupmenn þeir,
sem vi? landi? verzla, muni ska&a sig á verzl-
unni vi? oss, og er þoim þa& a? vísu vorkun,
þar sem þeir einir rá?a, alveg vöruver?inu,
enda heflr fari? or& af því, a? hinum svoköll-
u?u „ í s 1 e n z k u stórkaupmönnum í Höfn“
nutndi ekki sí?ur græ?ast fje, heldur en stjett-
arbræ?rum þeirra, þeim er vi? önnur lönd reka
verzlun ; væru vorir nor?lenzku kaupmenn líks
hugar, sem kaupmannasamkundan í Reykjavík
— eptir því sem Baldri sag?ist frá í brjefi einu
frá henni — þá væri nú allt anna? í efni,
heldur en hagstæ? verzlun fyrir oss, en ágó?a-
laus fyrir sjálfa þá! Segjum vjer þetta ekki
til ámælis kaupnrannastjettinni yfir höfu? ;
mannlegt er þa& — fyrst og fremst—þó hún
sje sjálfri sjer næst; og í annan sta? er engin
ástæ?a til a& álíta þá stjett mi&ur skipa&a væn-
um mönnum, heldur en hverja a?ra. En þú
a? vjer nú ekki grunu?um vora norUenzku
kaupmenn um gæzku, nje !eg?um þeim f munn
or?in, sem vjer bentum til fyrir skemmstu:
Ba& nú sje kominn tími til a& græ&a á ísienzku
verzluninni“, þá getum vjer varla búist vi? jafn-
gó?um verzlunarkostum, eins og ef vjer mætt-
um sjálfir hafa hönd í bagga me?, og værum
einhvers rá&andi í þeirri grein.
3. A? því cr snertir stjórnarnefnd
fjelagsins, þá þykir oss hún ekki eiga þa&
skiii?, a? hún væri tortrygg?. A& vísu getum
vjer ekki dulizt vi? þa&, a& auglýsingar henn-
ar um hag fjelagsins hafa nú upp á si?kasti&
ekki veri? jafn ítarlegar og tí?ar sem óskanda
hef?i veri&, og áskoranir liennar naumast svo
kröptugar í „bla?inu“, e&a —a? vorri vitund
—• svo almennar í prívatbrjefum til helztu
manna í sveitnm, sem málefni? sjálft vir?ist
heimta. Sú stefna vir?ist jafnvcl hafa or?-
i? ofan á fyrir forstö?unefndinni, a& bjó?a
ekki sí?ur en hvetja, til hluttöku í verzlunar-
fjelaginu (sbr Nf. 7-8. nr., 16. bls. f. á.). þa&
er nú a? vísu hæpi?, a? sú stefna sje heppi-
legri, þar sem þó fyrirtæki? einmitt er kom-
i? undir því, a& almennur áhugi ver?i vakinn,
og er hins vegar svo ákjósanlegt — þa? von-
um vjer flestir játi — a? engum vafa getur
veri? bundi?, a? því ætti framgengt a? ver?a.
Me& þeirri a?fer& ver?ur reyndar ábyrg?arhluli
forvígismanna minni, ef einhver misfella yr?i
á, er til framkvæmda kæmi, en undir eins lík-
lega árangurinn minni. En hva?a álit sem
menn bafa á þessu, þá virbist oss stjórn fje-
lagsins allt liinga? til hafa veri? vel vi?-
sæmandi; enda sitja í henni þeir einir, sem
hluttökumenn hafa sjálfir kosi? og bori? bezt
trausti? til, hi& sama traust vir?ist oss þeir
e n n eiga skiii?, og þakkir á ofan ; lítizt ö?r-
um á annan veg, er mönnum innanliandar a&
kjósa upp aptur. En a? álíta hvorki þá, sem '
eru, nje nokkra a?ra, sem vjer ættum kost á
í grendiuni, færa um a? hafa umsjá fjelagsins
á hendi, þa? væri óhæfileg tortryggni og er
mönnum eigi ætlanda.
4. A& því er snertir ófyrirsjáanlog
s I y s, þá vir&ist oss kveifaralegt, a? heykjast
af ótta fyrír- þvílíkn. þetta fyrirtæki á a&
vísu a? því leyti sammerkt vi? allar a?rar fyr-
irætlanir manna, a& me?an ekki er komin raun
á þa?, er þa? huli? dularblæu ókomins tíma;
þa& getur heppnast og getur óbeppnast þ. e.
þa? getur haft meiri e?ur minni heppni í för
me? sjer. En a? þa& sje eitt af hinum óheilla-
vænlegustu fyrirtækjum, þa? er alveg ósann-
a& Fái skipi? me? vörunum ábyrg?, sem
vonandi er a? ver?i útvegu?, ef samskotafje?
vinnst til þess, þá vir?ist engin ástæ?a til a&
óttast algjör?ar ófarir. En meiri e&a minni
heppni, a? því er mönnum er ósjálfrátt, ætl-
um vjer rjettast a? fela forsjóninni, ekki meö
kví?a, heldur me? trausti; vís er hún til a?
sty?ja og styrkja þetta vort ve!fer?armál, og
láta oss þreifa á því í þessu sem ótal mörgu
ö?ru, a? „Gu? hjálpar þeim, sem vill hjálpa
sjcr sjálfur“.
5. Vjer höfum um stund leita?, en e k k I