Norðanfari - 07.04.1870, Blaðsíða 2

— 28
tiendi þjóSanna, þvf aS þær hafa kosiS þá,
þær hafa tekiB þá yfir sig, þær bafa veitt þeim
einveldi sitt- En þab vald, er þjdíiin þannig
hefir veitt, hlýtur enn aB vera fólgiB hjá þjófe-
inni sakir yfibuiBa hennar. því ab vjer vit-
um allir, a& sjerhver náttúrleg orsök, er af
megni sínu ebur yfirburbum kemur einhverju
til leibar, heldur jafnan meira eptir hjá sjer af
megni þessu ebur yfirbur&um heldur en hún
hefir miblab; hún tæmir sig engan veginn vib
miblunina. í annan stab er aubsætt, ab þjób-
irnar hafa aldrei selt konungum í hendor vald
Bitt blátt áfram og til fullrar cignar, heldur
einungis sökum almennings velferbar og frels-
is. Hætti konungarnir afe beraumhyggju fyr-
ir þessu tvennu, þá er gjöf ebur veiting þjób-
anna eigi framar til, eBur, nái gjöfin eigi þeim
tilgangi, er hún var gefin í, þá er hún ógild,
sem hver önnur gjöf efcur samningur. Og enn
segir hann: „Allur rjettur rennur fram af
uppsprettu rjettlætisins, fyrir því hefir enginn
rjett til líkamlegs ofbeldis nje til illt ab gjöra;
konungur hefir því engan rjett til órjettinda
og þjófcin enga skyldu til ab þola órjettindin“.
Margar ástæbur fieiri færirMilton fram til
varnar frelsinu. En svo enginn taki þab er
nú er sagt of einræningslega, þá vil jeg og
taka nokkur orb úr niíurlagi „hinnar síbari
varnar hans fyrir ensku þjótinni". j>ar segir
hann svo : „Stjórnfrelsib verbur einungis feng-
ib og einungis geymt meb sibgæbum. þræl-
dómnr lasta og gebshræringa leifcir og til land-
etjórnarþrældóms. Ljetu menn skynsemina
fremur stjórna sjer en blindar gebshræringar
og straum vanans, þá mundu þeir skjótt sjá
hversu illt þab er_ ab ala harbstjórann ; en
meban þcir eru sjálfir þrælar innvortis, þá vilja
þeir fegnir ab á sama prýbilega hátt sje landi
þeirra stjórnab. Enginn getur elskab frelsib
af hjartá nema sá et góbur er; abrir ólska
citt saman taumleysib. Ósiblegir menn verba
aldrei frjálsir, þab er lögmál náttúrunnar ; þeir
eru þrælar úti sem inni, og taka annabhvort
aldrei eptir því, ebur ef þeir gjöra þab, þá
getur verib ab þeir hristi af sjer okib, en eigi
gjöra þeir svo af göfuglyndri frelsisást, er elsk-
ar hib góba eitt og veit ráb til ab öblast þab,
heldur af metnabargirni og vesalmannlegum
hvötum. En hversu opt sem þeir kynni ab
freista þessa, þá ná þeir þóaldrei takmarkinu,
þcir geta skipt um yfirrábanda, cn þrældóm-
inn verba þeir aldrei lausir vib. Vittu mabur,
ab frjáls ab vera, þab er mjög svo hib sama
sem ab vera gubhræddur, vitur, rjettlátur, stillt-
ur, umhyggjusamur fyrir sínum, en óhlutsam-
ur vib abra og Ioksins göfuglyndur og hraust-
ur. Hverr sá er eigi kann ab stjórna sjálfum
sjer, hann kann eigi öbrum ab stjórna. Ef
þjer vilib frjálsir menn vera, þá lærib ab hlýba
rjettri skynsemi, ab hafa vald yfir sjálfum yb-
ur. Ef þjer kefib eigi nibur tilhneigingar ybr-
ar til ágirndar, til drottnunargirni, til munab-
arlífis, þá verbur ybar innri mabur jafnan full-
ur af óþolandi harbstjóra yrmlingum®. „Eigi
eru lög nje landsrjettur heldur er gubhræbsla
og rjettlæti máttarstólpar vorir; þeir bifast
eigi nje bregba lit, hvert heldur lýbveldi, höfb-
ingjaveldi ebur einveldi ríkir í Iandi; máltar-
Btólpar þessir breyta eigi stöbu sinni fyrir þessar
smámuna sakir, heldur haldast fast í hendur
meb fullkominni velvild*. Rjettlætinu lýsir
Milton þannig : „Rjettlætifc er sannleikurinn f
athöfnum vorum, þab er hinn sanni styrkleiki,
hin sanna starfsemi; þab ber sverb brngbib
móti öllu ofríki og allri kógun á jörbunni, þab
er afl, þab er ríki, þab er vald, þab er hátign
æ og jafnan“. Um gubhræbsluna segir hann:
„Jeg á eigi vib bina frobulegu og málgu gub-
hræíslu, heldur hina starfsömu, ófölsubu hrein-
skilnu gubhræbslu“.
Jeg má eigi ab sinni taka meira en þetta
litla úr binum aubuga dýrmæta fjársjófc, jeg
verb ab slíta mig frá Milton, „skáldinu, stjórn-
fræbingnum, heimspekingnum, frægb cnskra
bókmennta, forvígishetju og píslar-
votti Englands frelsis“.
Nú skal jeg taka nokkrar greinir úr rit-
um þess manns, er hefir haft og hefir enn svo
mikib álit á sjer á Englandi, ab frægustu stjórn-
fræbingar þeirra stybja málstab sinn á oríum
hans og setningum meb sama gildi sem gub-
fræbingar á orbum heilagrar Ritningar. Allar
megin setningar þcssa manns hafa haft stob
sína og fest svo djúpar rætur í stjórnarskip-
un Englendinga, ab kalla má, ab nú sje þær
vaxnar saman. þessi mabur er hinn ágæti
hugsunarfræbingur Locke. Loeke athugar
upphaf og takmark ebur tilgang mannfjelags-
ins, og leibir þar af reglur fyrir ríkib cbur
stjórn þjóbfjelagsins og samband þegnanna vib
stjórn sína. Hjer skal þsss getifc, ab þab á-
stand mannsins kallar Locke, sem og fiestir
abrir stjórnfræbingar, n á 11 ú r u á s t a n d , er
maburinn er í ábur en hann gengur inn í mann-
fjelagib, og sá rjettur heitir n á 11 ú r u r j e tt-
u r og þab lögmál heitir náttúrulögmál,
er maburinn hefir og verbur ab hlýba meban
hann er í þesau uppbaflega áotandi sínu. Menn-
irnir eru þá athugabir hverr í sínu lagi, vib-
skiptalausir innbyrbis, svo sem þeir eru komn-
ir frá Skaparans hendi, ebur rjettara, frá Adam
og Evu. Locke kennir ab skynsemin og einn-
ig rjettlætib sje meginafi náttúrulögmálsins, og
ab skynsemin skuldbindi manninn sem lögmál,
og því sje húii eiginlega náttúrulögmálib sjálft,
Hann segir og, ab skynsemin kenni hverjum
manni ab honum sje skylt ab gjöra enguni mein
nje skaba á lífi ebuv linium, heilsu hans, frelsi -t
ebur eignum, meb því ab allir sje frjálsir born-
ir og jafnrjettháir. I annan stab kenni skyn-
scmin oss, ab meb því ab allir menn sje í
rauninni útbúnir sömu aballiæfileikum og allir
hafi jafna heimild til ab njóta gæba náttúr-
unnar, þá geti menn eigi svo álitifc sem nátt-
úran hati sett einn yfir annan, ebur liafi gefib
nokkrum rjett til ab nota annan sem verkfæri
sitt ebur lægri veru. Menn eru því segir hann
skyidir til ab álíta hverr annan og breyta svo
hverr vib annan Bem skynsemigædda veru;
fyrir því heíir og hverr mabur aptur á raót
þann rjett, ab vib hann sje breytt sem skyn-
sama veru. Enn fremur segir hann : „Sjer-
hverr maiur hefir þann rjett og þá skyldu.ab
halda sjálfum sjer uppi ebur varbveita sjálfan
sig ; en af þessari skyldu hans leibir og sú
skylda, ab gæta annara, svo mjög sem hann
kann og eigi kemst í bága vib sjálfsgæzlu-
rjett hans. Af því ab menn nú eigi gæta
þessara skyldna sinna, og af því ab í nátt-
úruástandinu er sjerhverr sjálfur dómari í sínu
máli, þá ieibir náttúruástandib optlega til ófrib-
arástands, þar er óvinátta og fjandskapur, ó-
jöfnubur og yfirgangur, manndráp og morb ríkja
manna á milli.
(Framh. s.).
BRJEF FRA KONU.
Hjerna um árib, þab munu nú vera 15—
16 ár síban, þegar jeg ætlabi ab fara ab gipta
niig og búa, var jeg eigi áhyggjulaus yfir
hinni tilkomandi stöbu minni, þegar jeg leit á,
ab jeg átti ab fara ab stjórna sjálfri mjer, húi,
hjúuin og máske börnum; einkura þegar jeg
leit á háttsemina, sem þá var ab breytast hjá
almenningi, og árgæzkan á 5. tugi þessarar
aldar, haffci ab nokkru leyti gcfib tilcfni til,
Menn roru nefnilega farnir ab gæba sjer í meö
mat og drykk, klæbast betur o. s. frv. Um
þessar mundir átti jeg tal víb gamla og greinda
vinkonu mína, og sagbi henni frá þeim kvíba,
sem í mjer væri fyrir búskapnum. og væri
hann þó eigi af því, ab jeg bæri eigi gott
traust til bóndaefnisins. Bab jeg hana þvf,
ab kenna injer eitthvab af síhum góbu bú-
reglum, eba ab minnsta kosti leggja mjer
nokkur hcilræbi. Hún sagbi þab væri vel-
komib, vildi jeg, eba gæti notab eitthvab
af því, sem hún kynni, og skyldi hún skrifa
mjer um þab nokkrar línur, ábur langt um
libi. Skömmu eptir ab jeg var gipt, fjekk jeg
frá henni svolátandi brjef:
„Góba vinkona.
Jafnframt og jeg óska þjer til lukku
meb nýbyrjab hjónaband og búskap, sendi jeg
þjer eptir loforfci mínu á dögunum þenna seb-
'*» f því skyni, ab leggja þjer nokkur ein-
faldleg ráb, ef þú kynnir ab vilja reyna eitt-
hvert þeirra í framlíbinni; og um leib vil jeg
láta þjer i Ijósi skobun mína á búnabarháttura,
bæbi þeim er ábur voru hjer í sveitinni, og
líka hinum sem nú eru ab niyndast.
Nú er svo komib, ab þú verbur ab álíta
þig annan stjórnarann á heimilinu, og máttu
þess vegna buast vib, ab þú verbir fyrir ým-
isiegum dómum, framar en áíur var. En ef
þú brúkar skynsemina, og aubgar hana ab
þekkingu, eins og þjer er unnt, gjörir síban
allt eptir því, sem þú hefir bezt vit á, þarftu
eigi ab óttast þá. Láttu eigi leibast af straumn-
um af blindum vana, og taktu aldrei fegin-
samlega móíi sveitarburbi, sem optast er til
ab spilla gó&u mannorbi, og án þess ab hafa
fyrir sjer nokkra áreibanlega vissu. þú stjórn-
ar innan húss meb forsjá og reglusemi; þú
lætur hvern mann á heimilinu, er þjer ber ab
stjórna, og sem er eldri en 14 ára, hafa verfe
út af fyrir sig, svo þú getir vandab um vib
hann, og sagt honum til eptir þörfum, haldið
honum vakandi, og kennt honum ab hugsa ura
þab, sem honum er fyrir trúab, t. a. m. þeg-
ar þú fer ab fjölga fólki, lætur þú eina vinnu-
konuna gegna eldastörfum; þú segir henni,
livernig maturinn eigi ab vera, af þeim efn-
um, sem þú fær henni; hvab lengi hann þurfi
ab sjóba, og á hverjum klukkutíma þú viljir
skamta. þ>essa sömu iætur þú sópa bæinn á
hverjum morgni, babstofu, búr, eldhús og göng;
þú segir henni ab láta hvert ílát eba áhald á
sinn vissa stab, og halda þeim hreinum; þú
lífcur henni ekki ab hafa nokkub þab í bab-
stofu eba búri, sem þjer þykir ósæmilegt, eba
gefur frá sjer nokkurn ódaun. En af því
bágt mun vera, ab komast alveg hjá öllu
slíku, verbur þab helzt þolandi í eldhúsinu,
vegna þess strompurinn ber þar út allar illar
gufur.
þá cr ab tala um barnauppeldib, sem er
eitthvert hib mesta vandaverk fyrir okkur
mæburnar, því vib eigum ab leggja grund-
völlinn til eflingar sálu og líkama barnanna.
þú liíir svo rólega sem þú getur, efþjeraubn-
ast ab verba móbir, og leggur barn þitt &
brjóst, þangab til þab er missirisgamalt, eba
rúmlega þab; en abra fæbu, sem þúgefurþví,
lætur þú vera svo lagaba, ab þab verbi matab
á henni, því aldrei ætti ab tyggja í börnin.
Viljir þú gefa því kjötmat, má skera hann
svo smátt, ab barnib geti þegifc hann eins og
hann væri tugginn; einkum sje hann hrærb-
ur saman vib súpu, eba þunnan mjólkurmat.
Eins er áríbandi, ab fæban sje ekki ofþung,
eba kostgób, og eigi á nokkurn hátt skemmd,
svo maginn ekki veikist eba þenjist um of.
Klæbnabinum á ab haida þurrum og hrcinum,
og þvo allan líkamann á hvcrjum morgni úr