Norðanfari - 28.11.1870, Blaðsíða 1

9. iR
KVRMMAII.
AKUREYR! 28. NÓVEMBER 1870. M m.—50.
LEIÐRJETTING.
í Noríanfara 43—44:
bls. 85 (3. dálki, 19 1 löggjafin les Irvgejafinn)
__ 86, 1. — 12 - i mynd — imynd
45 - A/í.sfari bnrt sem ofaukií).
ÍSLAND OG DANM0RK
(eptir Konráb Maurer f „Allgemeine Zeitung*
f marz og apríl þ. á.).
(Framh ).
þaf) er hvergi nærri svo aúhvelt ah afla
sjer Ijóarar iiugmyndar um skipti íslands og
Danmerkur í fjármálum. Sifcan 1825 hafa
hinir dönsku yiirmenn bent á sífeldan fjárskort
í hinura íslenzka landssjóbi, og þennan fjár-
Bkort befur verib reynt afo nema í burt tnefi
konunglegum úrskurfum. Vife hvert tækifæri
er ánýuh sú umkvörtun af hálfu Dana, a&
eyan geti 'ekki borifc sig sjálf, heldur þurfi á-
vallt ah fá tillag úr hinum danska ríkissjófi.
I fjárhagslögum Ðanmerkurríkis 26. Febr 1869
eru þab, sem til var.ti fyrir leikningsárih 18fg,
talib 26 139 rd. þetta er nu ah vísu í sjalfu
sjer ekkert stórfje, en má þó vir&ast allmikih,
þcgar litií) er á fjárhagsáætlunina í heild sinni
og tekjtirnar eru eigi nema 51,222 rd, en
gjöldin 77,361 rd., einkum þar sein Island læt-
ur ekkert af hendi rakna til hinna sameigin-
legu þarfa alríkisins, svo sem á konungs borb,
tit herskapar á landi og sjó, til kostnabarins,
scm flýtur af Vi&skiptum viö önnitr riki.-og fl.
þvl. þetta sýnist svo aufesætt, ab mönnum
mætti allt ab því þykja þah furöa, er Dan-
mörk skyldi eigi nota fribinn í Kíl til þess, af)
losast mef) gófu móti vib ísland ttndir eins og
Noreg. En málif) getur horft öfruvísi vif), og
eigi hefur heldur frá háll'u íslands verií) spar-
at> af) taka þaf) fram.
þegar betur er af> gáf), sjest þaf) fyrst og
fremst, af> þaö, sem kallaö er at> standi upp á
ísland,’ er af nokkru leyti eigi annaf) enn sjón-
hverting. Upphaflega haffi ab vísu jafnan
verib haldinn skír og sjerstaklegur reikningitr
fyrir Ísland, og ab því leyti sem enn eru til
þau skjöl, er af> þessu lúta, er aubrábib af þeim,
ab þá var þab eigi umtalsmál, ab tekjurnar
hrykkju eigi til, heldur var þvert á móti af-
gangur dreginn í konungs sjób. En eptir
mibja næstlibna öld, þegar streitzt var vib ab
Iáta öll þau lönd er lutu undir Dana kon-
ung, líta út sem' líkast því, ab þau væru part-
ar eins einasta ríkis, og fjárgeymslan um sama
leyti fór í þvílíkum ólestri, ab ríkib lenti í
fullum þrotum á endanum, þá ruglubust og
f,| folls reikningar Islands gagnvert Ðantnörku,
svo eigi gekk skjótt ab kippa því í lifinn
aptur, eptir þab ab loksins haffi tekizt ab búa
tii abaláætlun um fjárhald ríkisins (1825).
Reikningur sá, er gjörbur var fyrir Island,
var upp frá því eigi annab enn vibskiptá'ieikn-
ingur milhim hins íslenzka jarbabókasjóbs og
gjaldasjóbsins íDanmörku, en leid.di alls eigi í ljós
skipti Islcndinga og Dana í fjárhagsefnum, og
þab játabi rentukammerib sjálft einusinni (1845)
skýlaust meb þeitn orbuin: „þab er, ef til
vi)i efamál, hvort nokkru er skotib til Islands
í raun og veru, eba hve mikib þab kann ab
vera; þvi þab er ab vísu satt, ab áhverju ári
er skotib meira ebur minna til jarfabókarsjóbs-
ins á Islandi. og verfur ab taka þab til greina
j reikningom og áætlunum ríkisins, svo hægt
sje ab fá yfiilit yfir hinn gjörfalla fjárhag rík-
issjóbsins, en slíkt gcta menn ekki eiginlega
kallab nokkurt tillag til Islands, því hvorki
hefur jarbabókasjófuiinn tekib vib öllum þeim
tekjum, sem frá Islandi renna í ríkissjóbinn,
þó nú sje farib ab gefa þessu atribi gaum á
hinum síbustu árum og telja lionum þær sntám
saman, og eigi heldur hefur þess verib gætt,
ab sjóbi þessum liafa verib gjörb margskonar
úilát sem eigi verba talin nteb gjöldum í þarfir
Islands, og þetta eru menn einnig teknir ab
lagfærá smátt og smátt. þannig er þab þá
eigi annab enn röng reikningsgerb, sem því
veldur, er talib er vant fjár frá hálfu Is-
landSÉn í annan stab vantar í fjárhagáætlun-
jna í Kaupmannahöfn ýmsar þær greinir, sem
telja ætti Islandi í hag, og sem jafnvel ab
nokkru leyti standa í einskorbu&u sambandi
vib ákvebin sjerstök útlát, sem landinu þá er
gjört ab bera Töluverbur hluti af tekjum Is-
lands var frá upphafi fólgin í afgjaldi kon-
ttngsjarba, og enn í dag er þetta afgjald
hjer um bil þribjungur af öllum tekjunum.
Á því getur eigi verib nokkur efi, ab konungs-
jarbir þessar, sem ab mestu leyti eru orbnar
til úr fasteignum klaustranna, er nitmin voru
af vib sibaskiptin, heyra algjörlega til landinu
sjálfu, og fyrir því er þab alls kostar rjett, er .
afgjald þeirra ár eptir ár er talib meb þeim
tekjum, sent landib gefur af sjer; en jafnskjótt
og fargab er einhverri konungseign, láta menn
andvirbi hennar renna f hinn danska ríkis-
sjób, og innstæba og leigur hverfa meb öllu
úr fjáihagsreikningum Islands. Rentukamme-
rib sjálft hafbi fyrir löngu bent á þessa öfugu
abferb og tekib þab fram, ab tillögin til Is-
lands frá ríkissjó&num blytu ab verba reiknub
æ meiri eg meiri, ef landib ab minnsta kosti
eigi væri látib njóta leignanna af því verbi,
sem kæmi fyrir jarbirnar; en svo ljós rök
sem lágu til þess, ab slíks væri óskab, var því
þó hafnab meb konungsúrskurbi 18. maí 1836,
og vib þab sat upp frá því. A& sönnu vitna
Ðanir til þess, ab hib sama hafi jafnan gengib
yfir hinar dönsku fasteignir krúnnnnar; en þab
liggur samt í angitm uppi, a& f slíku efni er,
Ðanmörku snertir, því einu ab skipta, hvern-
ig reiknub eru vi&skiptin millum hinna ýmsu
sjóba í hinu sama landi. En svo framarlega
sem a&greina skal fjárhag Islands og Dan-
merkur, þá varbar Island ekkert um hinn
danska rfkissjób, þangab sem andvir&i jarbanna
er látib ganga. Hjer er þó um allmikib fje
ab ræba, sem sjá má af þvf, a& fram ab 1.
Apríl 1866 höfbu verib greiddir 175,037 rd.
fyrir seldar konungseignir á Islandi, og alla
þessa innstæbu ásamt . ollum leigunum var
Danmörk búin ab svelgja f sig á kostnab Is-
lands. Enn fremur kemur til greinar jar&a-
góss beggja biskupsstólanna á Islandi- Utn
leib og flytja skyldi biskupsstólinn f Skálholti
til Reykjavíknr, hafbi konungurinn í brjefi sfnu
29. Apríl 1785 sagzt vilja láta selja vib upp-
bob á sinn reikning allar fasteignir stólsins,
móti því a& taka ab sjer þá skyldu ab sjá
fratnvegis fyrir kosti biskupsins og latínuskól-
ans. Meb konungsbrjefi 2. Október 1801 var
sí&an biskupsstóllinn á Hólura og latínuskólinn
þar lagbur vib biskupsdóminn og skólann í
Reykjayfk. og meb því ab selja einnig jarbir
Hólastóls var gjört ráb fyrir ab afla sjer fjár
til þess, a& umbæta stórum fyi irkomulag
Reykjavfkurskóla. Vib söluna á fasteignum
beggja biskupsstólanna fengust ab samtöldu
123,909 rd ; en þessara peninga er eigi a&
heldur getib Islandi í hag í nokkurri fjárhags-
áætlnn fyrir eyna, jafnvel þó hver þeirra fyr-
ir sig varpi upp á iandib framfærslu biskups-
ins og dómkirkjuprestsins, og þá latínu-
skólans og prestaskólans. Slík ntgjöld skulu
þá koma nibur á Islandi, en þann fjárstofn,
sem reis undir þeim, skal álíta sem horfinn
inn í hinn danska ríkissjób, og þetta skal svo
heita ab gjöra grein fyrir fjárhagssambandinu
í millum Islands og Danmerkur!
Enn má þess geta, a& hin mikla neyb,
sem þrengdi ab íslandi á árunum 1783 og
1784,-hafbi komib konunginum til a& gangast
fyrir almennum samskotum um öll sín lönd“
til abstobar þessum hinnm örsnau&u eyarbú-
um4. I öllum prjedikunarstólum skyldi lesa
upp lýsing á þvf tjóni, sem gengib hafbi yfir
og síban hvetja söfnubina til kristilegrar misk-
unar og góbgjörbasemi, en vib því fje, er
safna&ist, skyldi hinn konunglegi gjaldasjóbur
taka og gjalda af þvf leigu, þangab til þab
yrbi greitt af hendi. Gjafirnar urbu a& sam-
töldu 41,535 rd , en eigi var svo miklu, sem
einnm fjór&a hluta þessa fjár, varib til styrkt-
ar þeim, er fyrir ska&anum höf&u orbib, en
afganginum, sem látinn var á vöxtu í kon-
ungssjób, var haldib eptir, svo sem til hjálp-
ar í einhverjum bágindum seinna meir. þess
konar til högun var nú strax varla sarokvæm
ákvörbun Bkollektunnar“ og lilgangi gefcnd-
— 97 —
anna; en rentukammerib kanna&ist þó vib
þab, ab minnsta kosti fyrst f sta&, a& þessi
sjóbtir væri , eingöngu ætlalur til ab styrkja
naubstadda Islendinga, og ab eigi mætti ráb-
ast á hann til a& hlynna ab einhverri opin-
berri stofnun e&a annars konar rábstöfun
stjórnarinnar. Samt setn á&ur var þegar ab
nokkrum árum lifnum farife ab taka til sjó&s-
ins til þeirra hluta, sem ekkert voru f þarfir
Islands, svo sem t. d til a& nræla strendur og
höf umhverfis eyna, sem ab eins var til gagns
fyrir sjóferbir Dana, og síban mátti eigi ann-
ab segja, enn ab farib væri me& kollektupen-
ingana eins og þab fje, sem hin danska fjár-
hagsstjórn hefbi hin frjálsustu umráb yfir.
Vib árslokin 1799 var sjóburinn orbinn 50,950
rd , en konunglegur úrskurbur 25. Júlí 1844
kvab á, ab hann skyldi eigi vera talinn nema
28,165 rd. , og Ijct þar á ofan taka af honum
talsverfan hluta til kostnabarins vib bygging
Reykjavíkurskóla, þab er ab segja til þess
kostnafar, sem ab engu leyti átti skylt vi& til-
gang kollcktunar, og sem konungurinn þar ab
auki haffi skuldbundib sig til a& annast, um
leib og hann tók vib eignum biskupsstólanna.
Alþingi hefir nú hvab eptir annab haldib því
fram. ab hin danska stjórn, eptir því sem hún
sjálf játar, hati a& eins haft þennan sjób til
mebferfar, sem annar fjárgeymslumabur, og
þar sem Ðanir eru vanir ab koma meb þab
svar f móti. ab eigi nægi. þar sem stjórn á f
hlut, ab beita hinu sama rjettarfari sera vib
einstaka menn, þá er þetta þó eigi satt nema
a& nokkru leyti. Hver valdalaus mabur, sem
tekib heffi kolleklupeningana til geymslu og
stolib þeim úr sjálfs síns hendi, mundi án efa
fyrir þá sök hafa fengib ab gista tukthúsib.
Shkan dóm mundi nú ab vísu eigi vera hægt
ab hafa fram á hendur dönskum rábgjafa; en,
þar sctn ræbir um þá skyldu ab lúka skaba-
bótum eptir lögum og rjetti mefal þjóbanna,
þá ver&ur eigi sjeb, hversvegna r'kissjó&urinn,
þegar hann hefir fjárgeymslu á liendi. skuli
eigi sæta hinum sömu kjörum. sem hver ann-
ar skuldunautur. — En á líkan hátt var og
farib meb eigi allfáa abra íslenzka sjóbi, og
þarf eigi annab enn taka mjölbótasió&inn einn
saman þvi til dæmis. Meb nefndardómi 8.
Febr. 1772 voru liinu almenna verzlunarfje-
lagi gjörb talsverb útlát fyrir flutning á ó-
hollu mjöli, og úr sektarfjenu var stcfnabur
sjóbur „til almennra gagnsmuna fslandi“. Ár-
ib 1797 var sjó&ur þessi orbinn 5,395 rd., og
1844 var hann talinn 7,500 rd , en þá var
liann þegar meb konungsúrskurbinum sama ár-
ib tekinn til skólahyggingaiinnar í Reykjavfk
og tinninn upp eins og hann var —, unninn
upp til þess, sem krúnan liafbi undir gengist
ab standa straum af, móti því ab taka til sín
eignir biskupsstólanria.
þó sleppt sje hinum smærri og ógleggri
atri&um, niá samt, sjá þa& af því, sem komið
er, ab fsland fær þegar á hönd Danmörku
þær gagnkröfur, sem nema meira enn 350,000
rd—-jafnvel þó eigi sje farib eptir ö&rti -enn
þeim vibskiptareikningum, sem kunnir hafa
orbib frá danskri iiálfu, og sem víst eru mik-
ils til of Iágir. þab segir sig sjálft, ab í þessu
máli ræfir eigi ab eins um einfaldar bætur
fyrir þá eba þá innstæbu, sem hefir verib tek-
in, iieldur ber og a& gæta þess, hvort eigi hafi
verib svo ab íarib vib tökuna, ab landiiiu liafi
verib gjörbur meiri skabi, og hvort ab eigi
skuli þar á ofan leigubur&urinn koma til
reiknings ásamt innstæbunum sjálfnm. A& því
er hib fyrra snertir, má a& vtsu bera þa& fyr-
ir, ab þab land, sem alvaidur konungur stýr-
ir, verbi a& sitja me& stjórnargjörbir lians svo
búnar, hvort sem þær heldtir vrrba því til
gagn3 eba ógagns ; en þab er samt víst efa-
mál, hvort þessi kenning getur átt vib, þar
sem svo stendur á, ab annab landib hefir
an&gazt á kostnab hins fyrir abgjörbir hins
sameiginlega landslierra, og, ef menn vilja
skírskota til hvílíkrar kenningar, verba menn
sjálfsagt ab láta sjer lynda allt þab, sem af
henni flýtur, og mega t. a. m. ekki taka þab
til greina, þó lítib verb fengitt fyrir stólseign-