Norðanfari - 08.04.1872, Síða 2

— 32 —
meira gott ab þakfca. Ef vjer nú heimfœrnm
þetta upp á þýzka og Frakka , þá sjer hver
lieilbrigb skynsetni, hvora meir setti aí) mcta,
hvor meiri heíir þörfina og er i sjfilfu sjer og
vjer eigum meira gott a& þakfca, og skal jeg
færa nokbur rök til, a& þýzkir standa nær
hjálp frá ors, ef nokkur væri.
I fyrsta lagi aísto&ar enginn þýzfca enn
sem komiö er, heldur þar á móti sá ma&urinn,
hvers fö&urland á&ur naut gó&s af þýzfcum
e&a Prússum, þegar Venedig reif sig undan
ánau& Austurríkis, *— hann Garthaldi frá Ita-
líu, þessi alræmdi föfurlarids vinur sem læst
vera og sem Frakkar skuíu svo í læri& e&a
fótinn hjerna um ári&, a& hann var nær a&
daufa kominn — hann er nú farinn a& ræna
og rupla þýzka og flytja rændan og stolinn
mat til Parísarborgar. þegar Frakkar hafa
hann nú fyrir a&sto&armann cg matgjafa, og
þegar öll Ðanmörk bætist vi&, sem í fyrra
stimar ætla&i a& leggja líf og bló& í sölurnar
til a& hjálpa Franskinum vini sínum , og sem
Hklega sendir menn sína enn í þessa þvögu,
ef hún sjer sjer færi, og bún mun gjöra sitt
sa'rasta til,- a& hjálpa Franskinum me& mat og
peninga, og segja eins og satt er, a& „fje sje
fjörvi firra“, jafn vet þó saga þeirra , a& svo
miklu leyti sem vjer þekkjum til , beri þesa
engan vott, a& Frakkar hafi nokkru sinni or&-
i& þeint nein heillaþúfa , — þegar svona cr,
þá fii nst mjer þa& nú mega nægja þurfa-
mönnum þar til hjálpar, auk au&æfanna , sem
þar eru í landi, og segjum vjer þáeinsogEI-
ísabet Engla drottning sag&i um greifann af
Essex, a& svo óstýrilátt dýr eigi a& hafa minna
a& vasa í, enn þeir hinga& tii hafa haft, og erum
vjer því hjer í Hklega á sama máli sem þýzkurinn
og Bismark greifi. Svo teljum vjer og sjálf-
sagt, a& allir þeir hjer á landi, sem dubba&ir
eru til riddara af hei&urs fylkingu Frakka og
krossa&ir, og eins þeir sem vona a& ver&a þa&,
muni í hi& minnsta leggja silkislæ&ur og hóta
ofan á hrúguna Dana, eins og gamli Njáll fyrr-
um gjör&i, og ætlum vjer, a& þetta muni nægja,
einasta ef þa& kemur nokkurn tíma til skiia.
þegar vjer komum til hinnar annarar á-
stæ&u a& gefa þeim heldur, sem betri er, þá
vi&urkennum vjer a& sönnu þa&, sem ritning-
in segir, a& allur heimurinn er undir synd.
{>6 höldum vjer eifkr þar fyrir, a& allir menn
e&a ailar þjó&ir sjeu jafnar, En þegar um
þessar tvær þjó&ir er a& ræ&a, þá er bezt a&
lcsa fyrst Taeitea : de moribus Germanorum,
nm uppruna og ástand þýzkra, og bera þa&
saman vi& þa& sem finnst f elztu sagnarituro,
sem minnast á Franka e&a Frakka. þeim
er á Klo&vígsdögum e&a þar um bil bori& þa&
t. a. m., a& þa& sje álmerint me&al þeirra, a&
ijúfa al!a tryggö og hlæa svo a& á eptir ( Voup-
iiciis), a& þeir meti meinsæri nokkurskonar
máltæki enn engann glæp (Salvian Massil.),
og a& þeír sjeu svo virtingarlausir fyrir gu&-
um sínum, a& þeir segi fúslega frá því fyrir-
fram, vi& hvern af gu&unum þeir ætli a& sverja,
því þeir sjeu mestu skrumarar og gortarar (Pro-
cop ?), En þó fleiri vitnishur&i mætti til týna
— og þetta væri í hei&ni ■— þá skulum vjer
sleppa því og sko&a heldur stjómendur þeirra
og konunga frá elztu tí&um til þess nú er
komi& Og hera saman vi& keisaraöldina Éúm-
verja frá Cæsar og til þess hi& vestlæga rúm-
verBka ríki fjell, en þvi tek jeg þa& til sam-
anbur&ar, a& þa& tíma bil hefir aldrei hjá
sagnariturum veri& vel )áti&, 0g skulum vjer
þó finna, a& þar voru allmargir gó&ir stjórn-
endur og sumir ágætir, enn í FrakUlandssögu
skal ekki finnast einn einasti — í hi& minnsta
ekki á sí&ari öldimi, fyrir utan IJenrik 4. og
Lú&víg 16., sem sjálfir sagnaritarar Frakka
fundu þ<5 talsvert a&. þ>ar af áiyktum vjer
þá svona: þ>egar cinhver þjó& á mjög löngu
tímabili, svo sem 1000 árum e&a meir, ekki
ía:r einn einasta gú&an stjórnara, þá er ann-
a&hvort , a& ekki er um au&ugann gar& a&
gresja af gó&um konungsefnum e?a þá a& hin-
um kosti, a& allur fjöldinn af þjó&arinnar
heldri mönnum er svo spiltur, a& hann ekki vill
liafa gó&ann stjórnara og er þa& þá af því, a&
liann vill heldur hi& illa enn hi& gó&a. Nú
liafa Frakkar fengiö þessa tvo gó&a stjórnara,
sem jeg á&ur nefndi, og margir sagnaritarar
Fiakka vi&urkenna þa&, a& þeir hafi bæ&i ótt-
ast Gu& og elskaö þjó& stna. En hva& gjör&u
þeir vi& þá? — Sagan segir, a& þeir haö
drepiö báfa. Hinn fyrri var myrtur, og
sagnaritarar þessara tíma segja, a& í Frakk-
landi hafi lengi veriö til og sje enn til heimu-
legt mor&ingjafjelag, sem hafi sett sjer þa&
mark og mi&, a& myr&a konunga og stjórnendur,
og a& frá því komi þær mörgu drápstilraun-
ir, sem á vorum dögum hafa þar fram fariö,
og þeir hafi þó aidrei getaö myrt neinn nema
Henrik 4. , — og sjeu þess háttar fjelög ekki
til annars enn sýna spillt hugarfar þjó&arinn-
ar. Ilinn sí&ari var eins og alkunnugt er, dæmd-
ur svikari síns fö&urlands og liöggvinn. þa&
má einu gilda, hvers lands sagnaritara menn
lesa um dau&a hans, því þeim ber öllum sam-
an um , a& gæ&ingarnir , hir&fólki& og stór-
incnnin á Frakklandi hafi baka& honum öll
vandræ&in og kvalirnar, en skríllinn sí&an
drepi& hann. Jeg neita alls ekki, a& í Frakk-
landi ains og í ö&rum Iöndum liafi veriö marg-
ir vænir menn og gó&ir. Fenelon byskup var
gó&ur ma&ur. Girondistarnir allir, Lafayette,
Bailly stjórnarherra, Róland og kona hans
voru ágætismenn, og mjög margir a&rir, sem
jeg hvorki man a& nefna e&a nenni a& telja
upp. En allir e&a flestir ur&u þeir a& lí&a
dau&a e&a útieg& fyrir mannkosti sfna, og þa&
Ii&u þeir af hendi Frakka me&borgara sinna,
og sannar þa& eflaust hi& sama sem hi& fyrra,
a& hi& illa var öflugra og meira hjá þjó&inni
enn hi& gó&a. Sjáifan Napóleon 1., sem þeir
fyrst tignu&u seni Gu&, — honum brug&ust
þeir og sviku hann á endanum. Jeg ætla nu
ekki a& fara a& lýsa hry&juverkum þeirra ept-
ir sögunni e&a hryllilegustu svikum e&a ólifn-
a&i, svo sem me&fer&inni á muslerisriddurun-
um, Katrínu af Medicis, Karli 9., Bartóló-
meus-nóttinni, útrekstri og allri me&fer& Huge-
notta undir Lú&vígunum hinum 14, og 15.,
iieldur segja einungis, a& einkis lands saga í
Evrópu mun vera svo rík af allra handa
hry&juverkum eins og Frakklands saga, og ef
Frakkar eiga mikinn þátt í heimsmenntuninni,
eins og þeir hrósa sjer af og Gröndal eptir
þeim gjörir í „Gefn“, ^þá eiga þeir líka mik-
inn — já, lang mestun þátt í heimsspilling-
unni af Evrópu þjó&um. I stuttu máli.- hver
sem les Frakklands sögu, hann má næstum á
hverri bla&sí&u undirtaka me& spámanninum
Esaías, a& frá hvirfli til ilja sje þarekkinema
sár, kaun, benjar og þroti, og — eptir brjef-
inu frá London, seni þú færir oss, Nor&anf,
minnl þá er svo a& sjá, sem bisknp Doupan-
loup af Orleans og a&rir beztu menn í Frakk-
landi sjálfu hafi einmitt hina sömu meiningu
um þjófe sína. — Jeg sleppi því me& vilja a&
minnast á kosti og ókosli þýzku þjó&arinnar,
því jeg ætla þjer þa& sjálfum, Nor&f. minnl
enn jeg vil reyna til a& svara þjer, þegar sá
dómur kernur út.
þ>á er nú eptir a& minnast á hi& sííasta,
hvor af þessum tveimur þjó&um, þýzkum c&a
Frökkum, hafi gjört oss íslendingum mest gott,
e&a hvorum vjer eigum mest ab þakka, og
ver&ur mjer þa& þá fyrst a& minna alla þá,
sem vilja vera prótestantar, á þab , a& si&a-
bótin, sem Lúter okkar kom á, var ekki hans
eins, hcldur sameiginlegt verk þýzkalands, þó
a& hún yrSi hæld ni&ur aptur í Su&urþýzka-
landi. Svo gó&ur og öruggur drengur sem
Lúter okkar var, þá var hann þó ekki ann-
ab enn nokkurs konar verkfæri (oryan e&a
reprœsentant), þýzku þjótarinnar : þa& vitur-
kennahæ&i Cari von Rottech og mýmargir a&r-
ir sagnaritarar. þýskaland og Svíaríki há&u
þrjátíuára - strí& og Iög&u mikib í sölurnar, cn
Danmörk einangra&ist og haf&i þá ekki skyn-
bragb á ab sætta sig vi& bræ&ur sína í Svía-
ríki, á&ur enn hún fór a& oífra gáfu sinni,
og fyrir þa& var& stríð þetta svo bló&ugt og
erfitt sem þa& var&, þó hún reyndar vildi
fyigja rjettu málefni, Af si&abótinni höfum
hæ&i vi& Islendingar og margir a&rir mikils
gó&s noti& og Danmörk líka, þó liún sýnist nú
varla a& þekkja þa&, og enn á vorum dögum
er Nor&urþýzkaland c&a Prússaríki hi& eina
ríki, sem uokkurt táp licfir veri& f .— hvab
sem nú ver&ur — til a& vi& halda og vernda
protestantisiims í Evrópu, því sjálft hi& vold-
uga England sýnist nú ætla a& falla aptur í
sömu forina, sem Elísahet drottning reisti þá
upp úr og a&rir hinir beztu menn á Englandi.
Svíaríki hefir Hka mikib gengib saman á sí&ari
öldum fyrir ofríki Rússa. Hin þrjú nor&ur-
landa ríki, Danmörk, Noregur og Svíþjób, fást
aldrei til a& vera í rjett gó&ri einingu sín á
milli, og þá því sí&ur vi& Nor&urþýzkaland, svo
þessi litli protestantiski heimur er í einingar-
ieysi og sundrung. Danmörk hefir Frakkland
rammkatólskst fyrir sinn einasta vin, og hver
veit nema þar a& komi, a& Danskurinn vilji
me& tímanum eiga sálufjelag me& þessum vini
sínum Franskinum. þa& er í hi& minnsta ekki
óc&lilegt, a& vinirnir verki hver á annan. Hjer
að auki hafa þýzkir, í hi& minnsta á næst-
li&inni öld verib — og eru enn hin mesta vís-
indaþjób lieimsins og þa& f öilum e&a velflest-
um vísindagreinum , og allir, sem menrita&ir
menn hufa viljab vera hjá oss — allt fram.til
þessa tíma, hafa sóktst eplir a& lesa rit þeirra,
og metib þau næst fornritum Giikkja og Róm-
verja, og til þess a& geta það fóru vísinda-
mannaefnin í skólanum á Bessastö&mn — og
eins menn, sem þá voru komnir til embætta
lijá oss — a& leggja sig eptir a& leea þýzku,
löngu á&ur enn farið var a& kenna hana í skól-
anum, en a&rir lásu þýzka rithöfunda í dönsk-
um útleggingum , því óhætt held jeg a& full-
yr&a, a& allur helmingurinn af danskri bók-
vísi (litteratur) hafi veri& anna&hvort þýzkaF
útleggingar e&a eptirstælingar eptir þýzkum
rithöfundum, allt fram þangab til yfirstaná'
andi óvild hófst milli Dana og þýzkra.
Fyrir utan þetta höfum vi& þýzkum a®
þakka gó& og fri&samleg verzlunar vi&skipti a
iiinum fyrri öldtim, þegar þeir, einkum HaW'
borgarar verzlu&u hjer vi& land. Jeg sefl*
þetta rita, hefi a& minnsta kosti hvergi funá'
i& spor til, a& önnur eins óánægja væri
milli landsmanna og hinna höndlandi, einS
vetib hefir nú seinni á árum, sí&an vi& höí&uia