Norðanfari - 19.04.1873, Blaðsíða 4

60
spnrningin óþorf kcmnr sjálfsagt meífram af því, a?) jeg er farinn
aí) þekkja hjer dálítib til og bóinn ab reyna ýmislegt, og flnnst, fyr-
ir sjálfan mig ab dæma, trautt megi líkja þessu landi saman vib Is-
land, bæbi þab er til landkosta og fjárhags kemur, og þá mun stjórn-
iu ekki síbri. En þab er nu, svo sem allir 'vita, sauumæli ab „sín-
nm augum lítur hver á silfrib“, og ætti jeg aí) geta svarab öllnm til
þeirrar spurningar, yrbi jeg aí) hafa augu og smekk allra. Einum
gezt ab þessu, öbrnm ab hinu; einn vill ekki búast, nema tötrnm,
þótt efnin leyfl meira; annar vill ganga hreinlega til fara; einum er
6ama, þótt hann búi í moldarkofum, öbrnm þykirþab óþolandi; einn
nnir því bezt ab lifa vib hina aubvirbilegu6tu mannfæbu, annar vill lifa
vel og.svo framvegis. Jeg segi vib þig: „Komdu hingab, hjer er
betra ab Vera“; þú segir: „nei! hjá mjer er miklu bofra". Bábir
getnm vib sagt satt, ab vissu leyti, en hver á ab rába fram úr þessu?
Hib betra verílnr hib verra og hib verra hib betra1. Rjettast mnn í
þessu efni aö framsetja dæmi, sanna vibburbi (Faeta) dæmi svo hver
eptir sínum smekk. þab er nú vant ab vera svo , ab þegar eitt-
hvab nýtt fyrirtækí byrjar, eru sumir meb, en sumir móti. Margir
þeir, sem eru meb útflntningi hingab eba vilja sjálflr flytja sig, eru
viljngastir á ab trúa öllu góbu hjeban, en síbur hinu misjafna; apt-
nr munu þeir ekki fáir, sem rísa öndverbir gegn þessu fyrirtæki, og
týna til allar Ijótar sögur, lognar og sannar til þess ab stybja meb
fordóma sína og fæla abra; og enn eru þeir, sem ekkert þekkja til
þess, en segja þó: „þab er vitlaust". Sumir sem hugsa dálítib um
þetta, skapa sjer allra handa skrípahugmyndir, annabhvort ab menn
lifi hjer eins og blóm í eggi án nokknrrar fyrirhafnar, eba ab menn
hafl hjer ekkert ab lifa af annab, en t. d. jarbepli. Sumir segja í
vantrú sinni: „þab er engn ab trúa þaban; þau brjef, sem landar
okkar skrifa þaban, hafa þeir verib neyddir til ab skrifa svo og svo“.
Allt er þetta „fótalanst“. Sumir færa þab til sera ástæbu gegn þess-
nm flækingi, sem þeir svo kalla, ab úr landinu fari loksins allur
vinnukrapturinn, og tómir ómagar verbi eptir. þab getur nú verib,
ab þetta megi hngsast, en hvab ætla þá þeir, sem svo hugsa, ab
-verbi af vinnukraptinum ? Ab hann fari í sjóinn ? ef ekki, þá verb-
nr hann þó einhverstabar ab koma nibur; komi hann hingab fellur
hann f betrí jörb og ber mörgum sinnum meiri ávöxt, og munn þá
ckki Islendingar vera svo fráleitir öllum þjóbum, ab þeir ekki rjetti
fúslega föburey sinui hjálparhönd; ,er ekki þab betra en vera kall-
abur „ómagi Dana“. En þótt nú svo fari, ab fólk flytji sig frá Is-
landi hópum saman, mnn þab þá víst ab landinu hraki fyrir þab?
Merkilegt er þab, ab þessi libug 30 ár, sem fólksflutningar hafa ver-
ib frá Noregi , þá sýnist Noregur standa jafnrjettur sem ábur, og
þó verba brábum svo margir Norbmenn í Bandaríkjum sem í Noregi
fijálfom. þennan stutta tíma hafa Norbmenn hjer í ríkjunum frain-
kvæmt ótrúlega mikib; þeir hafa dregib sig saman smátt og smátt
og myndab söfnnbi hjer og hvar, reist kirkjur og barnaskóla og kall-
ab til sin presta og barnakennara frá Noregi; margir söfnubir hafa
aptur bundizt sameíginlegu trúarbandi og myndab kirkjufjelög; höf-
nbfjelagib kallast ..Den norske Synode", sem heldur fast fram hreinni
Lúthers-trú. þab hefur fyrir 7 árnm reist latínuskóla í ríkinu
Jowa (Æó-ve); sá skóli kallast „Luthers-Oollege“ , og kostabi hann
hina norsku söfnubi 87,000 doll.; á honum eru árlega um 200 pilfar,
margir á kostnab safnabanna, undir umsjón 6 kennara, sem flestir
hafa ábur verib prestar eba gubfræbiskandidatar, valdír menn ab sib-
ferbi og allri atgjörvi; þeir stúdentar, 9em œtla sjer ab verba prest-
ar eba kennarar, koma hingab til St. Lonis og ganga á þennan skóla,
6em heyrir til hinni þýzku „Missoury-Synodus“ og er hinn mesti og
hezti lútherski skóli af æbri skólum hjer í Bandaríkjunum. Brábum
mnnu Norbmenn hafa sinn eiginn æbri skóla. Lesarinn skal ekki ætla,
ab ríkib skipti sjer nokknb af þessnm skólnm og kirkjum. Nei! þab
gjöra eigendurnir, söfnuburnir einir, auk þess sem þeir reisa hús
handa prestum sínum, kosta þá og barnakennara sína, og auk þess,
sem hver bóndi geldur til ríkisins og hius Amerikanska hjerabsskóla
(Common School eba Public School). Og allt fyrir þetta eru söfnub-
irnír svo stöndngir; þab er slfkur velsældarbragnr á öllu. Á hvab
bendir þetta okkuj ? A þab, ab þetta fólk sje ötult og ibjusamt?
Já! ab vÍ6u; en bendir þab ekki á nokknb meira? Utlendingar segja
nú um oss Islendinga , ab oss líbi svo báglega, sakir þess, ab vib
nennum ekkert ab gjöra, drekkum og lifum í óhófl, allt á ab vera
1) Eitt er og þab, ab þetta HJER er svo yíirgripsmikib.
þegar talab er um öll Bandaríkin í heild þeirra, og næsta
niisjafnt, og ervitt nmndi því ab lýsa' öllum rhjerumtt,
Wisconsin heyrir til Bandaríkjanna, en þab sem má segja
um Visc, gildir ekki um öl! ríkin, og þab sem má segja
ujn Mis80ury, á ekki allt vib Wis. o. s. frv.; gái menn
vel ab því, þdtt þab ætti nú ab liggia öllum í augum
uppi. Ríkib Wisconsin vestan vib Michigan vatn mun
lesendunum einna kunnugast ab nafninu til, og látum því
wort „hjer* líta til þess mestmegnis.
þjóbinni ab kenna. Sjálfsagt er þab, ab nokknb er þvf mibnr satt af
þessu, en er þab allt leti og ómennsku ab kenna ? eba er þessi vel-
sæld Bandamanna eingöngn dugnabi þjóbarinnar ab þakka? Nei,
akurinn gjörir sitt og sábmabnrinn sitt; ef sábmaburinn er ónýtur,
gjörir akurinn ab vísn lítib gagu, og ef akurinn er ónýtur, sáir
sábmaburinn til einskis. þ>ótt jörbin sje hjer frjófsöm, þarf bún
þó umhirbingar, en hún ávaxtar sitt pnnd og hvetnr eigandann til
atorku og ibjusemi. A ibjuleysi lifir hjer enginn mabor; þeir, seni
þab ætla, skulu forbast ab flytja hingab, sem heitan eld. Síbastl.
ár hefur flutt sig hingab frá Evrópu og öbrum álfnm heims afar-
mikill fjöldi fólks t. d. 293,933 hafa komib inn í landib ab eins í
gegnnm N ew-Y'ork', auk alls hins mikla grúa, sem komib hefur á
laud vib Qvebec, Boston, Philadelphia, Baltimore, New-
Orleans og Galveston; frá pýzkalandi einn eru mebal hinna áb-
urnefndu hjer um 130,000 manna. 30 þúsund Rússa hafa tekib sig
saman um ab flytja sig til Texas, og hafa í fjelagi gjört menn á
undan sjer, til þess ab sjá þeim út land og kanpa. 50 bændur frá
Sachsen í þýzkalandi hafa nýlega keypt sjer bógarb í ríkinu Mic-
higan. Byggbunum fjölgar óbum og þar sem stób eitt hós fyrir
fáum árum stendur nú stór borg meb mörgum þúsundum íbúa.
Borgirnar þjóta npp eins og gras á vordegi. Fjörib er mikib og
gengnr stundum úr hófi; hús brenna og margar milliónir dala fara í
eldinn , en hugurinn. bylar ekki fyrir þab hjá hinnm framgjörmi
Bandamönnum. Eldsbrunar eru hjá þeim daglegt braub í hinum
meiri bæjum; Jeg hef verib sjónarvottnr ab mörgum húsabrennnm
bæbi hjer í St. Louis og uppi í Milwaukee, en ábur en húsin era
hrunnin nibur, r«sa þau npp aptur ný og fegri. J>ab er stórkostleg
sjón ab horfa á allar þær skemmdir, sem eldurinn heflr gjört í aust-
urhluta Chicago i hitt eb fyrra; hann heflr vabib yflr margar míl-
nr og lagt allt í ösku og hraun; 6töku steinhós, sem legib heflr út
af fyrir sig, hefir sloppib, en menjar hins ógurlega hita sjást á stein-
nnum í veggjum þess, sem hafa verib farnir ab brábna; og ab
hinn eybaudi eldnr hafl getab verkab þetta, má hver mabnr skilja;
en hitt verbur þungskildara, hvernig mannlegur kraptur hefur farib
ab reysa öll þau steiuhós og múrhús, sem upp ern komin ogalgjörb,
á jafnstuttum tíma. Bandamenn eru fljótir til ab hjálpa hver öbr-
um, þegar í slíkar stórnanbir reknr. Svo var þab í Bostons-brnnan-
um í haust þann 9. nóvember; eptir 2 eba 3 daga hafbi Chicago sent
þangab 100,000 doll o. s. frv. þegar þessar brunasögur og gjafasög-
ur koma upp til Islands, ógnar möunum þar, ei) hjer þykir þab ekki
neinn fjarski.
f>ví tckur mabur eptir, er hingab kemnr, hve allar abferbir og
vinnubrögb bera vott nm hagsýni laudsmanna; allt gengur eptir vissri
reglu, og eins og í vjel, enda hafa menn vit á því ab hagnýta sjer
vjelar til því nær alls; þar sem vinnnlaunin eru svo há og líklega
hærri og jafnari, en nokkurstabar annarstabar í heimi. En mjftg
ríbur á því fyrir vinnumanninn ab kunna þá vinnuabferb, sem hjer
er; á meban haan ekki kann hana má hann ekkibúastvib mjög mikl-
om launum. I Milwankee í Wisconsin, sobaustan vib Michingan-
vatnib, eru ótal verksmibjur, þar sem bæbi er unnib ab járni, trje,
steini og allrahanda; allar ganga þær meb gufukrapti, og margar
þúsundir handa eru þar ab vinnu s'nmar og vetur og hvab meira err
á mörgum dag og nótt. Yinnutfminn er sjaldan yflr 10 stundir.
Hver heflr sitt vissa verk; vissir menn ern þar verkstjórar („Boss“,
„Foremann“), eins og vib alla vinuu hjer, til þess ab sjá um, ab allt
gangi reglulega til; vinnan er misjöfn, snm Ijett og snm fremur erflb,
einkum meban menn ekki knnna ab vinnunni Reglan er ab vera
ógn ibinn , en fara sjer mjög gætilega Launin eru og misjöfn;
sjaldan eba aldrei fær fnllorbinn mabur minna um daginn, en 1 doll.,
þótt hann sje vibvaningur; almennast frá iy2—-3 doll. nm ^a£*nn>
þegar fram í sækir, en náttúrlega verba menn ab leggja sjer til fæbi
sjálfir. Almennt kostar fæbib og rúm um vikuna á gistihúsum 3*/a
— 4 doll., en þab er d^ýrblegt fæbi. Fólk vill ekki sjá annab, eu
gott og margrjettab fæbi. f>ab liggnr í landi hjer. Laun sfn fá
menn almennt borgub á viknfresti, hálfsmánabar eba mánabar. Hljá
bændum ht á landinu hef jeg aldrei unnib , en jeg hef talab vib
bændur, bæbi þýzka, norska og ameríkanska. Hjá þeim er jafngott
fæbi mikln ódýrara optastnær, en í bæjunum, og lauúin farsælli, ea
þab geta hlanpib úr nokkrir mánnbir um háveturinn, ab menn fái
ekkert ab gjöra hjá þeim, og þá liggur vegnrinri til skóganna ab
höggva þar upp á „akkorb“. Hjá bændum eru lannin frá 15 — 25-
doll. um máriubinn og auk þess fæbi og sem optast þjónnsta. Yinnu-
konur fá 8—12 doll. um mánnbinn ab jafnabi. Ekki eru þeir fáir,
sem koma hingab meb töluverba peninga og ætla sjer nú ab sigla
háan vind; kaupa sjer land eba annab, sem þeir hugsa sjer ab græba
&; kunna ekki meb ab fara, eptir þvf sem hjer þarf ab vera, og
verbnr því minna úr gróbanum. Bezt mun fyrir þá, sem hingab
koma, einkum Islendinga, ab fara eigi strax ab spila upp á sínar
eigin spítor, heldur bera sig ab læra, sem flest í byrjuninni af því,
A