Norðanfari - 18.07.1874, Blaðsíða 3

®na samband hans úr lagi, enda treystum vjer
Pv‘) afc liann verfci þess hvergi var sjalfur.
í 1 yröta atribi er vjer höfuin tilfært er nú fyrst
sla ma skekkja á ab Compte er talinn höfundur
^''iisspekingaskúlans, sem hann er öldungis ekki,
er dómurinn, er Dr. H. telur a& anda-
8Pekingar felli á efnisspekinga, a& efni til og
n®rri því ab orbfæri líka öldungis samhljdba
Pcim dómi er prófessor IJuxley frumverji efn-
'cspekinga í Englandi á þessum dögum hefir
•^vebib upp yfir August Compte. Meb öbrum
0tfium, materialistar 'telja sig öldungis ekki í
flokki moi) Compte; og þeirra fordæming yfir
^omptes speki er ipso facto ekki fordæming
khdaspekinga feld yfir materialista.
1 annari grein er þab mikill galli, ab Dr.
skuli hafa lábzt eptir ab geta þess hver
flrundvallarskoban „efnamanna® sje á „hinum ó-
eýnilegu heimskröptum og hinni andiegu meb-
v>tund vorri“. þ>ví getur nokkur hugsandi rnati-
nr sætt sig vib af) trúa or&um Dr. Hjaltalíns er
hítnn segir ab þessi skeban stybjist viö hunda-
v a & s- ytirferb á hinum merkustu náttúruvib-
Purbum? Slíkt orbfæri getum vjer ekki annab
®u kallab í hæsta máta ósambo&ib jafnháleitu
Ofni. Enu vjer ieyfum oss abspyrja: hafa ekki
cfnis- og anda-spekingar hjer um bil sömu
®kobun á hinum ósýnilegu heimskröptum ? tök-
knr þunga-lögmálib, mib-nándar og inibfjærbar-
'ögmálib, rafurmagn, o. s. frv. Hver er munur
® grundvallarskobun þeirra á þessum öflum?
vjer þekkjum hann ekki. Hins vegar er os3
f°rvitni ab vita hver anda-spekinganna hefir enn
8kýrt sambandib milli anda og efnis.
t>á er oss eigi síbur fýst a& þekkja nafn
tess materialista sem sko&ar manninn eins og
vjel ebur efnishrúgu. þess mun ekki mega geta
lil) a& höfundurinn hafi blandab hjer saman
l&kni og efnisspeking.
Cm fjórba atribi sktilum vjer geta þess, ab
Ifarwin liefir unnib sjer frægb fyrir rit sitt BOn
the descent of man“, viblíka og Newton hafbi
hnnib sjer um 1690 fyrir rPrincipia“ sín. Sje
hokkur mabur sannleikselskur þá er þab Dar-
Win. Uafi hann vilzt í rannsóknum sínuni, þá
hrá fullyrba svo mikib, ab hann hafi ekki vilzt
v‘ljandi, enda vitum vjer ekki til ab neinn mót-
^töbumabur hans hafi borib honnm þab. Hins
vegar hefir hann gengib svo hreint frá rann-
S(5knum sínum, eins og allir er sannleikann elska,
hann hefir lagt þab í hönd hvers er vill, ab
®aunfæra sig um villu, vísvitandi ebur af van-
8á, Vjer vitum ekki betur enn ab allir nátt-
^rufraa&ingar, trúa&ir, vantrúabir, trúarlausir, sje
s eitt sáttir um þab, a& í bókinni liggi djúp og
Iíf8-frjó hugsun. Enda ber hin feikna mikla
^ökfræbi er þetta rit hefir af sjer fætt þess
heztan vott. í fyrra gaf þjó&verskur náttúru-
^æbingur út skrá yfir þær bækur er ritabar
Wa verib um þessa einu bók Darwins og
*hku bókatitlarnir yfir 65^ bls. í átta blaba
Ofoti þjett prentabir. Ef „hugmyndir“ Ðarwins
®ru „ósannindi“, þá má ganga ab því vakandi,
vísindaleg rannsókn hrekur þær á endan-
ntt>. Enn ab kalla þær rangar, óþarfar og ó-
J'ýtar, er ab tala vísindalegt óráð , því eptir
Poirri reglu eru allar hugmyndir rangar, óþarf-
?r og ónýtar er síbari rannsóknir gjöra breyt-
‘"gu á og öll vísindaleg rannsókn óþörf og ó-
"ýt yfir höfub. þab er því síbur ástæba til ab
'eggja slíkan dóin á Darvfns rannsóknir, sem
a,|nar merkur náttúrulræbingur, a& nafni Wal-
Oe, komst ab sömu niburstöfu og Darwin
u
chunitt um sama leyti og hann
'issi af öbrum. Enn sje þær
, án þess hvor
......... ..... sje þær „afvegaleibandi í
*rúarefnum“, þykir oss líklegt ab þeir, cr leib-
af trú sinni fyrir þær geti varla verib mjög
astir í trúnni. Enn einskis trúabs manns trú
'or&ur ab trúleysi þó vísindaleg rannsókn leibi
!'snn f einhverju efni ab niburstöbu er ekki nær
, e*m vib eirihvern kapítula í gamla testamennt-
l|tu. Hin vísindalega rannsókn stendur ef hún
Cr 8önn; fellur ella.
í fimmta atribi hefur höfundurinn satt ab
htfcla, a& nokkru leyti. Heimspeki materiaiista
Stnrir þab erfitt gáfubum og vakandi mönnum
j* lesa postillur sumra gubfræbinga meb and-
En þab sannar ekki a& hjarta materia-
.!8tans sje fjær Gubi, en hugsunarrekstur post-
"höfundarins. Efnisspekin stefnir í eina átt;
Ja,|nleikans; verbi Gub ekki fundinn á þeirri
e'h, hvar skyldi hans þá leita ? Er þab synd
S svfvirbing a& íirina abra leib, ef hún verbur
""öin, upp ab hásæti hans, en opinberunar
'.e8tnn? verbi hún ekki fundin er þab þá
j ®Þur ab hafa reynt ab hnna hana? Ab efn-
jfsPekin „gjörspilli hugsunarbætti“ manna er
& únngia órjett áliktab. Engin vibleitni ab kom-
ab sannleikanum spillir huga nje hjarta
olthuis manns.
jj.. í sjötta atribinu kastar þó tólfunum. Hverra
01 ')& augnamib er þab „ab afsetja Skaparann“
| ’ niaterialista, svo mikib cr víst. þeirneita
g:.. Ur ekki allri gublegri opinberun. þeir
°ra þab sem þeim er naulugur einn kostur
ab gjöra sem rannsakandi vísindamönnum: þeir
láta opinberunina afskiptalausa, til þess ab gjöra
ekki hlægilega þvögu úr raiuiBÓknarrekstrinum.
Engum manni, sem setur sjer ab reikua út
dæmi meb alveg nýrri abferb, dettur f bug ab
hafa við lil þess alkunna eldri abferb, en þykj-
ast þó hafa gjört útreibninginn meb nýrri ab-
fer&. Enda þarf hann ekki a& neita því ab
dæmib hafi verib leyst ábur enn hann beitti
sinni nýju abferb vib þab. Ab koma me& þab
nú, ab efnis-spekingar fóttrobi alla sibafræ&i,
upphefji allan mun góbs og ills, dygg&a og ó-
dyggba“ er svo glannalegt og ofsafengib, ab vjer
getum a& eins hrygzt yfir þesskonar hugsunar-
lausum í'okum. Ab menn sem þykjast ætla ab
mennta sjer fáfró&ari lýb skuii bera nokkrum
hugsandi og rannsakandi mannflokki slíka sögu
er os8 a& eins vottur þess, a& þeir er þannig
rita sje sjálfir ókunnir hinum hreinsandi , oss
liggur vib a& segja helgandi áhrifum djúpra
rannsókna. þess utan eru þetta belber ósann-
indi. Nefni höfundurinn oss nokkur'n materia-
lista er kennt befir þessa vítis kenningul
(Niburlag sí&ar).
f Nor&anfara stendur áskorun frá Sig-
mundi nokkrum Mattíassyni til ritstjóra bla&sins,
um ab hafa ekki framar mebferbis greinir vib-
víkjandi Ameríku, og hefir jafnvel í heitingum
um, a& Austfirbingar gangi frá kaupum á blab-
inu ef því haldi lengur áfram, segir þær (grein-
irnar) ætti ab eiga sæli í blabinu „Ameríku“ og
margt fróblegt og skemtilegt sje þeirra vegna
eptir skiíib er ætti a& komast a& í Norbanfara
mfl. Ja veslingsmaburinn! þab er von hann
kvarti hafi hann sent þjóbblabi voru Nf. rnarg-
ar ritgjörbir jafn fróblegar og skemtilegar sem
þessa sína áskoran og þær ekki komist ab, þá
getum vjer ekki annab en aumkab hann, a&
hann sje svona herfilega útilokabur frá ab
spreyta sig á skeibfleti fróbieiks og menntunar,
er aílir eiga þó jafnan abgang a& sem blabinu,
þar er þó sá glímuvöllur sem andlegur þroski,
afl og atgjörfi eiga ab reyna sig. En oss furb-
ar ab öbru leyti á því ab þessi Signrundur, er
jafn vel viil setja frjálslyndum og vinsælum
bla&stjóra stólinn fyrir dyrnar, meb ab taka
þetta e&ur hitt, í biabib, skuli ekki hafa verib
tilkvaddur, þegar Stjórnarskráin var samþykkt
og undirskrifub, einkum 54. gr. hennar, þar hefbi
hann átt ab taka til máls og banna blaba
mönnum landsins ab hafa mebfer&is greinir ura
Ameríku; ebur skartar þab ekki ofur vel á Is-
lendingi, ab takmarka frelsi íslenzkra blaba-
manna? Meban vjer þekkjum ekki vald og
myndugleika þessa Sigm. leyfum vjer oss að
senda hinum heiðraba ritstjóra blabsins Nobanf.
hvert þab eru ritgjörbir, frjettir, brjef einstakra
manna, ebur leibbeiningar og npplýsingar vib-
víkjandi Ameríku, og álítum honum ekki ein-
ungis heimilt heldur jafnvel skylt ab taka þær
í blab sitt, sem er nú hib frægasta og bezta ís-
lenzkra blaba, án þess ab lcita þarum á&ur á-
lits e&ur úrskur&ar, þessa spánýja höfbingja,
Austfir&ingur.
í skorunin ÍNor&anfara
(13. árg. nr. 27.—28).
„Dárlega hata dirfsku þá,
dramblátra sjervitringa má,
eem ekkert ieyfa oss a& hugsa,
• annab en jórtra þessir uxar “
fessar gömlu hendingar eiga vel vib þann
hugsnnarhátt sem ríkir í nefndri áskorun, Seyb-
isfyrbingurinn hvort sem hann er heldur lierra,
eba „óbreyttnr raptamonsjeur“ fer af stab meb
velþókuunar- og vináltu orbum til Nor&anfara
og eiganda hans, en óbara verbur úr þessu
kröptug áskorun til ritstjórans a& hann undir
blabsins vibliggjandi kaupenda fækkunar hegn-
ingu, skuli ekki framar veita vibtöku í þab nein-
um frásögnum eba frjettum sem snerta Ameríku,
hann meinar ab ef vjer sem viljum fregna
hvernig löndum vorum vegnar vestra þar, spyrj-
um eitthvab gott þa&an, þá muni oss fýsa þang-
ab, og því vill hann banna oss ab neita af þessu
skilningstrje gó&s oe ílls; þetta mun nú vera
sprottib af sannri föíurlands ást, hún nefur
lengi vaxib og vel dafnab í kauptúnum vorum
og í grend vib þau. Annars er þab fnr&anlegt
ab S. skuli íraynda sjer a& Amei’íku brjefin geti
glætt áhuga fóiks til Vesturheímsferba, þar sem
nokkiir vorir spekingar hafa prófab þau eptir
þeim gildandi ransóknunarreglum sem til verb-
ur ab þrífa þegar einhverju máiefni þykir þurfa
ab snúa í öfugt horf, og hafa þeirþannig fund-
i& ab ástand emigranta fyrir vestan haf er
næsta bágborib; þab sýnist einnig ab Seibfyrb-
fngnum hefbi mátt vera næg hugsvölun f því,
hvab N. f. er nú or&in au&ugur af m'&ritum um
Ameríku og hennar innbúa, sem aldrei hafa oss
nokkurt mein unnib, enda hafa þeir heiburs-
menn sem bjer tii hafa varfé gáfum stnum og
mælsku ekki unnib fyrir gíg, þvf mikill fjöldi
einfaldrar alþýbu er nú or&in þeirrar meining-
ar, a& Ameríkumenn sjeu ekki hóti betri en
þab íllþý&i Tyrkja, sein fyrrum hyggbi Norbur-
strönd. Afríku , og einu sirini rændi fólki og fje
hjer á landi; sumir halda ab í Bandaríkjunum
gangi svo til a& Belsibub sjálfur sje seztur 1
lyftinguna 4 ríkiskuggnum og búin a& taka vib
stjdrntaumunum, má þá nærri geta bvar menn
hugsa ab akkerum verbi varpab á endanum,
þ>á hefur einhvev Ijettfær tilberi orbib tíl
þess a& tína saman út og su&ur um sambands-
ríkin mikinn grúa af ódá&averkum, af þessum
spör&um eru komnar tvær hrúgur, sú ■ þribja
kemur líklega brábuni en varla mun snakkur-
inn springa á henni.
Jafnvel þó mörgum þyki leibinlegt ab lesa
ailt þab sem Nf. hefur haft me&ferbis af Ame-
ríku lasti og óvildargreinum gegn VesturheimB-
ferbum, mun þó enginn þeirra ámæla hinura á-
gjæta og frjáÍ8lynda ritstjóra eba hjer fyrir
rista honum þvilíkan ófrelsis þussastaf sem S.
gjörbi meb áskorun sinni; en ætlandi er þa&
bonum sem lengi kefur meb góbri heppni feng-
ist við a& velja ritgjörbir í blab sitt, verbi eng- -
in skotaskuld úr þessu framvegis án þess a&
þyggja hjer til ráb af nokkrum austfirzkum
rekabút. Skrifab á Jónsmessu 1874.
Garuli Arason.
Nor&Icndingur.
Heibrabi herra Ritstjdri!
f>á er jeg las lausafrjettagreinina í Nor&-
anfara nr. 21 —22., bls. 50. um fráfall Jóns Jón-
atanssonar á Höíba á Höf&aströnd, bom hún mjer
mjög óþægilega fyrir, þvf að hvorki er þa& rjett
hermt, er þar er skrá&, og svo virbist mjer lýsa
sjer í greininni einhver kali e&a hir&uleysi um
þab, hvernig komizt er ab orbi um libinn mann,
er ljet sjer eftir ástvini, þ<5 a& liann væri eigi
aNra vinur. þ>a& særir þá, er eftir lifa, ef hin-
um iibna er lagt eitthvab misjafnt til, einkum
ef þab er þá ranghermt; og hinn li&na bætir
þab ekki, því ab hann liefir sinn dóm meb sjer.
Jeg vil eigi ab óhróður sje borinn á Jón daub-
an, og bib y&ur því herra Ritstjóri ab taka í
blab y&ar þessa leiírjettingu á tje&ri lausafrjett-
agrein.
Skipi& var ekki gamalt nje fúi&; þab var
byggt anna&hvort selnasta árib, sem Jón var á
Hraunum e&a árið fyrir, og var því 8 e&a 9
ára gamalt. Skipib var ab nákunnugra manna
sögn mjög sterklega byggt og svo hirt, að ó-
hætt er ab fullyr&a, a& því hafi eigi fremur
grandab fúi en elli. Segl og rei&i á skjpinu
var hvorttveggja nýtt, svo ab skeytingarleysi
þab, er Jóni er borib á brýn f þessu efni í
tjeðri grein er ranghermt og ofhermt. Elli eba
fúi á skipi eða skeytingarlaus útbúnabur þarf
eigi tii ab koma ti! þess ab skip farist, þá er
þab lendir í öbrum eins ís og út rak af Skaga-
firbi iiinn 14. apríl, einkum þá er annab eins
veður og þá var fylgir ísnura eptir, og hefir ía
grandað sterkari skipum en kostur er á á Is-
landi. Jón var enginn ofurhugi orbinn lil
sjósókna, og voru vetrariegur or&nar honura
mjög óge&feldar.
Ab ötru leyti skýrskota Jeg tíl bafla úr
brjefi úr Sljettuhlíb í Norbanf. nr 27.— 28., bls.
63., þar sem þessa sorglega skipskaba er getið,
og fer svo eigi fleiri orbum þar ura, því a&
eins og jeg vii eigi láta lasta Jón dau&an a&
ósekju, eins lei&i jeg hjá mjer, ab setja neina
lofdýrb upp á hann, þar mjer var fulikunnugt
um ab hann hai&i ógeb á slíku. Hann leita&i
aldrei lofs nianna, af því ab hann hafbi þab
lof með sjálfum sjer, er meira er manna lofl.
Jeg vírti Jón og unni honum því meir, sem jeg
kynntist honum lengur, þvf ab ma&urinn var
atgjörfis mabur, frábær að dúg og hjálpsemi;
hann var sannkallabur bjargvættur margra, og
Ijet þab einatt koma svo nibur, ab þeir höfbu
þar bczt af, er þörfina höfbu mesta.
Sybri-Reistará 5. júní 1874.
Davíb Guímundsson.
* * *
þab er eins og presturinn sjera Ðavíb Guí-
mundsson, haíi elcki munað epiir þvf, þá er hann
samdi grein sína, a& þvf er hún snertir mig, „aö
færa alla hluti til betri vegar“. í blabinu Nf.
er einungis sagt: „Skip þetta haf&i verib gam-
alt og fúib og a& kunnugra sögn alls eigi sjó-
fært, er Jón engu skeytti, því ab hann var hinn
mesti ofurhugi og kappsma&ur, og aflabi hjer
nyrbra manna mest“ o s, frv. Mjer vir&ist þab
hverki vera ranghermt og eigi heldur mci&a minn-
ing Jóns sálugu eba geta sært söknnb eptirlifandi
ástvina hans, þó sagt sje a& hann hafi verib
hinn mesti ofurhugi og kappsma&ur og afla& hjer
nyrbra manna rnest, heldur einmitt sannleikur,
Jóni til hrdss, Prestnrinn segir líka, Jón
var enginn ofurhugi orðinn til sjósókna, sem