Norðanfari - 13.04.1875, Síða 2

lags skaíl og offur f beinau útgjaldaauka, sem
hann treystir sjer ekki til aí> ganga undir.
Menn bafa reynt a& bæta úr ranglæti
skattanna meb þvf afe leggja gjöld á fleiri gjald-
stofna, svo sem: fasteign, lausafje, jaríarábúb,
vinnukrapt m. m., en jafnaíarlega kemur þetta
f sama stab niiiur, því af ábúB jarBanna fá eig-
endur þaö uppboriö, sem þeir gjalda af þeim,
en ábúö er lítilsverö fyrir utan vinnukrapt og
lausafje. þab er lausafje ábúandans, eem I
raun og veru ber áiögurnar beinlfnis eöa úbein-
tínis. þannig getur gjaldskyldunni rignt úr öli-
um áttuin yfir eama mann, og þaö sem lög-
gjöfin ætlaBist til aByrii Ijettbært getur orö-
iö þungbært meö þvi ab Ssafnast þegar sam-
an kemur“, þv í ekki heldur getur þessi alferB
náö þeim tilgangi ai> gjaklskyldan standi f rjettu
hlutfalli viö efnabaginn. Svo langt er enda
komiö, ab menn eru farnir ab sjá fram á þab,
ab einna sanngjarnast muni ai> jafna öírum
gjöldutn niBur eins og sveitargjaldinu: eptir
efnum og áetandi. þó hefur enn ekki veriö
gripiö til þessa ráös nema vib þjóBvegagjaldib,
og er þaö nierkilegt, þar sem þaö gjald átti þó
aö leggjast á vinnukraptinn, sem er frumskil-
yrfci ailrar megunar. þetta, sýnir ai> menn
finna ósjálfrátt til þess, aí> niöurjöfnun er
betra ráö en gjaldálaga á nokkuö ákveiiö.
Eins og skattalög vor eru í alla staöi ó-
holl og óheppileg fyrir gjaldendur, eins eru þau
óhagkvæm fyrir hiö opinbera, þau eru svo
margbrotin og útheimta svo miklar skýrslur og
skrifstofustörf, aö ekki veitir af háiaunuBum
embættismönnum til a& koma þvf f kring; og
yfirhöfuöer þaö fyrirkomulag á gjaldheimtunni,
aí> helzt til mikib af þvf fje, sem bændur
punga út, gengur f sjálft sig án þess uö koma
Iand8jóönutn til inntekta, Vjer viljum benda á,
ab ef gjaldheimtan yríi gjörli svo einföld og um-
fangslitii, aí> sýslumanna embættin yröu f því
tilliti óþörf, en hjeraBsdómara- og lögreglustjóra
embættum yríi aptur ðkveöin hæfileg taun , þá
gæti þaí) oríib góíiur sparnaöur — og á sparn-
aM þurfum vjer sannarlega ab halda.
Obeina skatta, svo sem toll af verzlun og
þess háttar ætlum vjer ekki hjer ab tala um.
Vjer ætlnmst ekki til, ab þeir geti verzlun
manna ab skablausu orbib svo miklir, ab ekki
þurfi á annari opinberri gjaidálögu ab lialda,
einknm meban hjálparsjóburinn er f bernsku og
ekki fær um ab Ijetta undir gjöidin meb vöxt-
utn sfnum. En þar sem vjer þykjumst hafa
sýnt ab naubsynlegt sje ab afnema vora beinu
skatta, þá tr aubvitab ab setja verbur nokkub
í stabinn, og munura vjer f því efni leggja þab
til, sem oss sýnist vænlegast.
Fyrst er þá ab gæta þess, hverabsje ebli-
legur grundvöllur opinberrar gjald-
álögu — vjer viljum kalla hana þjóbgjald
—. þab er engin efi á, ab þjóbfjelagsskyld-
an er frurngrundvöllur þess. Sjetbver
sem nýtur þeiira rjettinda ab vera limur
þjóbfjelagsins, er undirorpinn þeirri skyidu ab
taka þátt f ölluui kostnabi fjelagsskipunarinnar,
og þab raunar j a f n t hvort liann er ríkur eba
fátækur, ungur eba gamall, æbij eba iægri stjett-
ar. Væri eins vel antib ab nota þessa reglu
eins og hún er í sjálfri sjer rjett, þá þyrfti
ekki annab en leggja manntalsgjald á þjótina;
en nú eru svo margir ósjálffærir, sera ekkert
geta framlagt, og þar ab auk mjög margir, sem
þab yiti of tiifinnanlegt, ef ailir ætti ab borga
jafnt. Aptur eru þab einhver fyrstu og fremstu
t j e 11 i n d i allra þjóbfjelagslima, ab þeir sem meb
þurfa, eiga rjett á ab njóta hjálpar fjelagsbrætra
áinna, sem betur eru færir, þaraf flýtur sú sam-
elgitileg skyida ab liver beri byrtina nieb öbr-
um eptír mætti. þannig færist gjaldekyidan
yfir i megunina — en meguo er ekki
bundin vib eignarhald vissra fjármuna,
heldur og vib atrar gótar kringumslætur —.
Eptir þeBsu ætti ab jarna þjóbgjaldinu nitur á
landsmenD eptir efnabag 0g ástandi. Eu svo
fö gur rem þessi regla er, þá er hún þú ú-
mögnleg, á þann hátt, ab hafa allt landib fyrir
augum. En landib ekiptist nú f sýslur og
sveitir — vjer sleppum hinum svo nefndu
sömtum“, þvf vjer vonum þau hverfi brátum úr
sögunni, og jafnabarsjótunum verbi skipt milli
landsjóbs og sýslusjóba eptir því, sem greinir
beyra etlilega til. Sýslur og sveitir eru
deildir og undirdeildir þjóbfjelagsins, sem skyldur
þess og rjettindi skiptist nitur á, og sem veitast
ab innbyrbis til ab fylla sameginlegar skyldur
sínar og þatfir. þab virtist þvf liggja beint
fyrir ab skipta þjótgjaldinu nitur á sýslurnar
eptir frumgrundveili gjaldskyldunnar,
nl. fólkstölu. þab mundi líka yfir höfub fara
nærri sanni. Hinar fjölmennari sýslur eru
annab hvort þj ettbyggbari eta víblendari.
Sjeu þær þjettbyggbari, hljóta þær ab hafa þá
bjargræbisvegu til ab bera, sem draga menn ab
sjer og auka fólksfjölgun, en góbir bjarg-
ræbisvegir og gób megun fara ebiilega
saman. Sjeu þær víbiendar, hljóta þar ab vera
misjafnar sveitir, og þá naumast allar svo
Ijelegar, nje lieldur f fámennari sýslu allar
(sveitir) svo góbar, ab þar af framkomi veru-
legur ójöfnutur, svo menn þess vegna neybist til
ab hafna þessari reglu, sem er svo aubveld og
eblileg. í sýslunum skiptist hib sameiginlega gjald
nibur á sveitirnar, — þar sem sveitaskipting er
ekki, svo sem á Vestmanneyjum og f Keykjavfk,
kemur þetta ekki til, — en sveitir eru mis-
jafnar f sýslum, og ekki virtist fært ab skipta
nitur á þær eptir fólketölu, jafnvel þótt ab
nokkru leyti giidi saraa um þær og sýslurnar.
Sveitirnar eiga líka sem limir sýslufjelagsins,
ab bera byrbina hver meb annari eptir mætti.
Nú virtist þó ekki heldur tiltækilegt ab jafna
nitur á þær eptir megun, því þó sýslunefnd-
inni tækist ab gjöra þab rjett, yrti þab samt
til óánægju og sveitarrígs. Hjer virbist því
eiga ab fara mctalveg miiii skyldu og meg-
u n a r, fóikstölu og efnabags, og skipta gjald-
inu nitur eptir tölu verkfærra manna í sveitun-
um, en til tryggingar og hægbarauka ætti ab
miba vib ákvebib aldu r 81 a k m a rk , t. a. m.
frá 20 til 50 ára, þvf þó einstöka mabur á
þeim aldri sje óverkfær, bætist þab upp meb
því ab margir eru verkfærir yngri og eldri,
og mundi þab ekki raska verkfærra hlutfallinu
ab neirium mun ; en meb þessu ynnist þab ab
ekki þarf annab en ab landsstjórnin dragi árlega
út úr fólkstöluskýrslum prestanna manntalib f
sýsiunum og tölu þeirra manna f sveituaum, sem
eru á hinum ákvebna aldri, þessar skýrslur ætti
landsstjórniu ab afbenda landsfjehirbi, en hann ab
senda sýslunefndunum aldursskýrslurnar. Sveit-
arnefndin f hverri sveit, en bæjarráb f bæjum,
jafni svo gjaldinu nibur á sveitar- (eba bæjar)
búa, eptir efnum og ástandi, og þab án undan-
þágu, en þeim gefist færi á ab gjöra athuga-
seradir vib niburjöfnunina átur henni er ráb-
ib til lykta. Gjaldgreiísian ætti ab fara fram
á þá leib, ab sveitarbúar borgi gjöld sín til
hreppstjóra, hann afhendi þab sýsluyfirvaldinu,
en þab aptur fjebirbi landsins. Akveba þarf
niburjöfnunartfma og gjalddaga, og ætti fje-
birtir at skipta svo snemuia á sýsluroar, ab
sýslunefnditi geti skipt á sveitirnar á hauet-
fundi Bfnum, en sveitarnefndin hafi svo tímann
fyrir sjer til fardaga. En gjöldin ættu ab
greibast um sumarib eba baustib eptir svo tfm-
anlega ab fjehlrbir hafi fengib gjaldib f hendur
fyrir árslokin. J>ó árs störfin gangi þannig á
misvíxl þarf þab víst ekki ab saka; þab er
einmitt eblilegt ab niburjöfnun til næsta árs
byrji í lok vanalegs þingtfma, (hvort sem þing-
ib er eta ekki) en árib eptir gengi greibslan
fram, þribja árib sje fjenu varib, og þetla koll
af kolli. Beri nokkur sig upp undan niburjöfn-
uninni, eta tregbist nokkur ab greiba gjaldib,
verbur at fylgja eömu grundvailarreglum sem
ákvebnar eru um sveitargjald. þess þarf naum-
ast at geta, ab gjöldin nttu ab greibast I peu-
íngttm, og vibtakendur skuli kvitta greilendur
fyrir þab er þeir taka vib.
þykjumst vjer nú hafa bent á þann gjald-
laga grundvöll er miklu sje ebliiegri og aub-
veldari, fegri og frjálslegri, enda góbum niun
rjettlátari og sanngjarnari og þessvegna ab
von vorri vinsælli en skattalög vor, sem en
gilda. Oss kemur ab vfsu ekki til hugar, ab
vjer höfum komib fram meb nokkub þab, sem
ekki megi abfinna, en vjer vonum ab menn
hafni ekki tillögu vorri nema þvf ab eins, at
menn finni abra, sem befur minni galia meb
jöfnum kostum.
En hjer meb er ekki búib. Eins og þab
er naubsynlegt ab finna bagkvæmt hlutfali milii
gjaldenda innbyrbis, eins rfbur ekki minna á
ab sjá vib þvi ab ekki sje ofmikib lagt á þjób-
ina yfir höfub; en þá er of roikib á hana
lagt, ef gjaidib hnekkir velmegun gjaidenda.
þjótfjelags skipunin , eba „hib opinbera“ er til
vegna hinna einstöku manna, og fer þab þá
of illa á mis vib lilgang sinn, ef þab er þeim
til niburdreps roeb of miklum kostnabi. þjób-
fjelagib verbur ab sriíta sjer stakk eptir vexti.
Alþingismönnum er raunar ætlandi, aö sjá hjer-
umbil hvab miklu fært er ab jafna nitur ( hvert
sinn, en þó er betra, ab þeir hafi einhvern
þann mæiikvarba til ab miba vib, sem sje sýn-
ishorn af eínahag þjóbarinnar. Og þar sjáuni
vjer engan henntugri eöa vissari en verhsumma
allrar burlfluttrar verzlunarvöru land.smanna,
þannig ab tekin sje metaltala af verzluninni,
ab minnsta kosti 2 árin næstu á undan, og þjób-
gjaldib mibab vib ákvebnar þ. e af verbsumm-
unni. í þeirri verbsummu liggur bæti vöru-
magnib og vöruverbit, sem landinu kemur til
arbs. þó þyrfti líka ab hafa hlitsjón af verbi
atfluttrar vöru, því hugsanlegt er ab þab komi
fyrir, ab þingib finni þab óumflýaniegt ab færa
verbsummuna, sem mælikvarba, upp eba nibur
f rjetiu hlutfalli vib hag þann eba halia, sem
landsmenn beftu haft af veizluninni hin umræddu
ár, í samanburti vib ákvebib árabil á undan,
Búast má og vib, ab vissar vörutegundir, sem
einungis einstakir menn eba einstök fjeiög bafa
arb af, hieypi summunni svo mikib fram ástund-
um, ab þirigib þurfi ab færa mæiikvartan nib-
ur svo sem því svarar ab tiltölu, (til þess teljum
vjer síld, lax, -dún og fl., sem sumt kann enn
ab vera óþekkt). Allar breytingar á uppbæb
þjóbgjaldsins verba meb þessu mdti eptir viss-
um regium, sem þingib sjálft ætti ekki ab víkja
frá neraa í ftrustu naubsyn, t a. m. ef þab
veitir einstökum hjerubum gjaldiinun vegna sjer-
staklegs tilfallandi atvinnu tjóns. þab er kost-
ur vib þessa abferb, ab þjóbgjaldib hækkar ept-
ir þvf sem velmegun blómgast f landinu, vöru-
magnib eykst og verbur betur borgab. En þab
er lfka kostur, ab þab lækkar þegar efni manna
rýrna; þab segir sig sjálft, ab ekki er annab
fært. þvf er vonandi, ab menn hafi þab hug-
fast f góbu árunum ab efla hjálparsjóbinn, svo
vextir bans geti Ijett undir f harbærum og dýr-
tíb. þab cr jafnvel vonandi ab sá tími komí,
ab vextir sjóbsins geti Ijett þjóbgjaldinu af aö
meira eba minna lcyti. En vjer viljum ekki
leitast vib ab sýna svo langt framí ókomDa
tfmann.
Vjer viljum nú gjöra ráb fyrir, ab takmark
þab, sem þjóbgjaldib megi hæst vera, skuli sam-
svara 4 eta 5 pc. af verbsummunni (breyltri
eba óbreyttri) eptir þvf hve roikil gjöld lands-
sjóburinn tekur ab sjer. Vjer álítum nú sjálf—
sagt, ab auk þeirra gjaida, sem hann hefir nú,
laki haun ab sjer alþingiskostnabinn, póstmál^
og þjóbvegagjöld, gjöld sem hvíla á opinber-
um sjóbum, setn eptir cbli sínu eiga ab samein-
ast landssjóti, t. a. m. spiialasjóburinn og avo
ab jafnabar sjóbirnir metan þeim er haldib sjer-
stökum, fái tekjur sínar af þjóbgjaldinu. þetta
mundi landsjóburinn geta telcib at sjer meb 4 prú-
cent þjóbgjaldi áeamt öbrum tekjum. En meir®
kynni abjiurfa, tækl bann einuig aö sjer ab IauDa