Norðanfari - 19.07.1876, Blaðsíða 2

stjórnin :ið leggja til af þjóðeignunum. sem
víst mun verða farið að selja bráðum hvort
sem er, þar sem eigi væri um hentugar
jai’ðir að velja af þjóðeignunum, ætti að
fá þeím skipt við bænda-eignii’. Ekki ætla
jeg að gjöra ráð fyrir að í bráð yrðu fleiri
en 12—14 lærisveinar á hvorum þessum
sýsluskóla, og ætti þá ekki helclur að þurfa
nema 1 kennara, en skólahúsin yrðu þó að
vera byggð svo, að jafnvel hálfu fleiri gætu
verið í skölanum, en sjálfsagt þyrftu þá
líka kennarar að vera tveir. Kennarar til
þessara skóla ætlast jeg til að fengist af
aðal-vísindaskóla norðlendinga, sem kenndur
hefir verið við Möðruvelli, og yrði partur af
latínnskóla landsins, eða með öðrum orðum,
skipting af honum, en jafnframt ætti að
vera og gæti verið gngnvísinda-háskóli alls
landsins. Eins og kunnugt er, hefir al-
þing næstliðið sumar ætlað 10,000 kr. til
byggingar skölahússins, og er því vonandi,
að hans verði ekki langt að bíða. J>egar
liinir fyrstu lærisveinar Möðruvallaskólans
væru útskrifaðir, ættu sýslu-skólahús vor að
vera komin upp og það mál svo undirbúið,
að oss vantaði ekki annað en kennarana,
sem þá gætu hvað af liverju fengizt af
Möðruvallaskólanum.
Áður en jeg skilst við línur þessar, vil
jeg skora, á þá, sem láta sjer vera annt um
viðreisn og hagsæld landa sinna, að taka
þetta málefni til umtals, og skýra það fyrir
sjer og öðrum í blöðunum. þ>að mun mega
fullyrða, ef margir af hinum menntuðu
mönnum færu að rita um þetta efni, svo
það yrði eitt helzta umtals- og áhugamál
blaðanna, mundi hinn beinasti vegur til að
efla menntun alþýðunnar bráðum koma í
ljós, alþýðan sannfærast um nauðsyn mennt-
unar sinnar, og framkvæmdin fylgja eptir
A sínum tíma.
Ritað i april 1876.
P. B.
Um skattamálið.
Skattamálsgreinin i Norðanf., 27.—34.
og 53.—56. bl. f. á., á það vissulega skilið?
að henni sje nákvæmur gaumur gefinn —
eins og það yfir höfuð er nauðsynlegt, að
sem flestir skoði það mál svo ítarlega sem
unnt er og láti í ijósi álit sitt um það. —
Greinin er rækilega hugsuð og skýrir málið
talsvert og ekki verður það heldur um hana
sagt, að hún rífi niður án þess að leitast
við að byggja upp aptur. þjóðgjaldstillög-
una vill hún að vísu rífa niður, samt ekki
„stein fyrir stein“, heldur vill hún lirinda
henni um koll í einni atrennu, en krapturinn
í þessari atrennu er mestmegnis misskiln-
ingur: Greinin gengur nfl. út frá því, að
frumhugsun tillögunnar sje að leggagjald-
ið á höfðatöluna, en útúr vandræðum
sje seinast endað með aðjafna því niður.
En það er þvert á móti: Erumhugsunin
er, að leggja gjaldið á hinn sanna efna-
hag gjaldenda. J>að er byrjað á að miða
það við vissan efnahags-mælikvarða, verzl-
unar hag landsins, og það er endað á að
jafna því niður á hina einstöku eptir efnum
og ástandi. En á leiðinni frá hinu al-
menna til hins einstaka, er ætlast til að
skipt sje á sýslur og sveitir eptir fólkstölu
og vinnukrapti, og þetta var gjört útúr
nokkurskonar vandræðum, því ekki er hægt
að jafna á hjeruð eptir efnum og ástandi.
J>etta eru sa,mt ekki stór vandræði, því auk
þess sem skyldan er sameiginleg — þetta
mun nú vera „jafnaðarfræði“! — þá er til-
lagan byggð á þeirri skynsemis-ályktun: að
fólksfjöldi sje jafnan mestur þar sem at-
vinnuvegir eru beztir; geti það ekki átt sjer
stað hjá oss, er oss engra framfara von. J>að
er líka vist, að vinnukraptur er eðlilegúr
milliliður milli fólkstölu og efnahags, eins
og rjettilega er tekið frain í athugasemdum
blaðsins Nfara við þjóðgjalds-bænarskrána.
J>ó gjaldið sje lagt á „eptir fjórum allsólík-
um(?) reglum, þá sakar það ekki, ef slíkt
er haganlegt og framkvæmanlegt. Hitt er
óneitanlegt, að æskilegt hefði verið að geta
bent á annan hentugri mælikvarða en verzl-
unarhag undanfarinna ára, og að gjald-
mátinn mætti gjarna vera óbrotnari en þar
er ráðgjört. En úr því muncli mega bæta.
Á þessum ástæðum byggir greinin þann
dóm: að þjóðgjalds-tillagan sje „óhafandi í
alla staði“, en þó þær sjeu ónógar í alla
staði, mun ekki ráð að gjöra hana að kapps-
máli. Tillagan er, ef til vill, á undan tím-
anum enn sem komið er.
|>á fer nú greinin að leitast við að byggja
upp, og gjörir það óneitanlega með varfærni
og vandvirkni, en varfærnin er svo mikil, að
liún vogar ekki að hreifa við hinum gamla
grundvelli, en byggir á honum eins og hann
sje óyggjandi. Og hann er, segir greinin:
„lausafje og fasteign, eða hvorttveggja þetta
til samans“, Með öðrum orðum: það er
efnahagurinn eins og hann er á yfirborð-
inu, en ekki eins og hann er í raun ogveru,
þegar ástandið er tekið með. En ástand-
ið þarf að taka með, ef skatturinn á að vera
rjettlátur. En í þess stað skiptir greinin
skattskyldunni svo niður, að */s komi á lausa-
fje en x/s & fasteign, — og vill þar hjá al-
veg þyggja undan skattskyldu þá eign, sem
minni er en 5 hundruð, af þeirri ástæðu, að
á þeim hvili ónnur gjöld svo þung, t. a. m.
lambsfóður og dagsverk til prests og ljós-
tollur til kirkju, eins og slílc rangindi eigi
að haldast óbreytt í lögunum —. jpriðjungs-
hlutfallið milli lausafjár og fasteignar byggir
greinin á því, að arðurinn sje langtum meiri
af lausafjárhundraðfen af fasteignarhundraði.
Hjer við er margt athugandi: Fyrst eiga
lausafjárhundruðin ekki saman nema nafn
eitt. Jöfn tala af skepnum, gefur ójafnan
arð í mismunandi sveitum, og enda á mis-
munandi jörðum í sömu sveit; og jafnmörg
hundruð af mismunandi tegundum gefa mis-
munandi arð. J>að er t. a. m. eklci rjett á-
litið, að „í hrossasveitum“ gefi lmdr. í hross-
um sama arð og hndr. í kúm eða ám. J>að
er þó allcunnugt, að einmitt í hrossasveitum
er mestnr fjöldi hrossa alinn upp einungis
til að seljast, söluverðið er þeirra eini arð-
ur, og þó það sje nokkuð hátt jafnast það
elcki við arðinn af kúnum og ánum, þegar
allt fer með feldu. J>á mun þilskip líka vera
talsvert betra hndr. en smábátur, og svo er
um hvað eina. Ef leggja skal skatt á lausa-
fje eptir hundraðatali, þarf að leggja öðru-
vísi í hundrað en gjört hefir verið hjer til,
og ef það ætti að vera rjett, mundi svo að
segja sín reglan eiga við á hverjum stað.
|>að er líka að minnsta kosti vafasamt, hvort
arð.ur af lausafje er svo miklu meiri en arð-
ur af fasteign þegar á allt er litið. Fast-
eignarhundraðið gefur þó jafna og fasta leigu,
án nokkurs annars tilkostnaðar en að eign-
ast það í fyrstu, Lausafjárhundráðið er engu
ódýrkeyptara í fyrstu, en svo útheimtir við-
hald þess árlega mikinn kostnað, áhyggju
og erfiði; en arðurinn er mjög stopull: stund-
um borgar hann kostnaðinn margfaldlega,
stundum aptur hvergi nærri, og ósjaldan
missist stofninn með arði og öllu saman. |>að
sýnir sig líka að búnaðinum fer ekki stórum
fram hjá oss, og það hlyti þó að vera ef
hann gæfi til jafnaðar mikinn arð framyfir
kostnað („netto“) — en með tilkostnaði bús-
ins verður að telja allar þaríir fólksins, þar
á meðal uppeldi hinna ungu, og eptirlaun
(o: framfærslu) hinna gömlu verkmanna —.
|>að væri því rjettara að leggja að minnsta
kosti jafnmikið á fasteignina, ef skattur-
inn kæmi niður á eigandanum, en það ei*
ekki tilfellið, þó greinin segi að 3V0 sje,
Eigandi lætur leiguliða borga skattinn, en
leigir jörðina jafndýrt eptir sem áður, enda
á það öllu fremur við um jarðaskatt en tekju-
skatt, að hann er „ískyld sem hið opinbera
á í jörðinní". Með öðrum orðum: Fasteign-
arskatturinn verður ekki annað en hreinn og
beinn ábúðarskattur og sem slíkur mætti
hann sjálfsagt vera minni en lausafjárskattur
ef sá mismunur gæti orðið „praktiskur“, en
tilfellið er, að lausafjeð ber skattinn allan
í raun og rjettri veru.
En setjum nú svo að Öllu þessu megi
koma í það lag, að á því verði viðunanlegur
jöfnuður — sem þó mun eigi auðgjört, —•
þá kemur annað, sem ekki er minna í varið,
heldur þeim mun meira sem það snertir ekki
hinn ytra efnahag, heldur hinn innra, það
snertir siðferðistilfinningu manna og
þeirra góða mannorð; þá fjársjóði ætti
skatturinn ekki að skerða, en það gjörir
hann ef hann er byggður á framtali eig-
enda, og það ætlast greinin þó til að sje
eins og verið hefir, og meira að segja: hún
ætlast þar að auki til að jarðeigna- og skulda-
brjefa- eigendur telji tekjur sínar fram til
afgjalds. |>á fer nú að hækka í landssjóðn-
um!! Að vísu kannast greinin við, að það
hafi verið haft á móti framtali, að það spilli
siðferði manna, en svo sleppir hún því at-
riði eins og það sje þýðingarlaust, ekki minn-
ist hún lieldur með einu orði á þann óþol-
andi óhróður og getsakir, sem gjaldendur
verða almennt að búa undir, hún reynir og
ekki til að hrekja það sem þar um var sagt
í bænarskránni. J>að hefði heldur ekki ver-
ið hægt. J>ar um þarf ekki önnur vitni en
orð landshöfðingjans á alþingi í sumar, þar
sem hann sagði, að fjárframtalið mundi mega
tvöfalda, ef ekki þrefalda, í þeim sveitum,
sem verið var að tala um — og má pá ekki
búast við að sama sje ætlað um aðrar sveitir?
Eigi menn þetta ámæli skilið, þá er það
bæði sorglegt og ískyggilegt: sorglegt
er það ef hreinskilni og sannleiksást lands-
manna er á svo lágu stigi, og iskyggilegt
er það ef búhagur manna er svo lagaður,
að þeir, þrátt fyrir slíkan undandrátt, hafa
fullt í fangi að borga skyldugjöld sín af því
sem þeir telja fram — og það hafa vissu-
lega hinir fleiri, — þá væri ástæða til að
spyrja: Hvernig ætli þeir kæmist útaf gjöld-
unum ef þeir teldi allt? Eigi menn ámæl-
ið ekki skilið, þá er það bæði skap-
raunarefni og spillingarefni: skap-
raunarefni er að liggja undir slíkum ó-
liróðri, og spillingarefni er það, að því
leyti sem það er samkvæmt mannlegum
breyskleika að hugsa sem svo: „illt er að
heita strákur og vera það ekki“! Hvern-
ig sem á þetta mál er litið, er það hið mesta
hneyksli, sem frjálsum mönnum er ósamboð-
ið að búa við, eg sem þessi tími þolir naum-
ast lengi, enda er engin framför nauðsyn-
legri en að afnema slíkt, en það verður
aldrei meðan skattur er lagður á framtal
manna. Sú hugsun virðist vera að kvikna
hjá einstöku embættismönnum, að „gjöra
hreint fyrir dyrum“ með ríkara eptirgangi,
svo sem að láta telja fjenað manna. En
slíkt getur ekki verið nema til ills eins, má
nærri geta, að menn gremjast yfir slíkri tor-
tryggni og ófrelsi, og fá óþokka og óvild
til yfirboðara sinna; meira að segja: það er
beinasta tilefni til þess að menn fari fyrir
alvöru að leita undanbragða. Vissulega er
slíkt hið ósnjallasta ráð til að afnema hneyxl-
ið og lífga siðferðistilfinninguna, auk þess
verður það hvorki auðveldara nje vinsælla
en niðurjöfnunin, heldur þvert á móti. Enda
má fullyrða að það er almenn ósk bænda,
að hætt verði að telja fram til afgjalds, en
gjöldunum jafnað niður, því nú óttast menn