Norðanfari - 11.08.1876, Blaðsíða 3
®g getur ]>á höggvið upp steininn millum
l'eirra í stórum flísum og gengur pað fljót-
ara, maður sljettar svo steininn, ef maður
vill fá liann alveg sljettan, mcð pví að liögg-
va ofana ójöfnurnar með munna hamarsins.
J>ossa aðferð hafa steinhöggvarar ávalt til
að sljetta og höggva til grjót, en elcki aðra.
í>að cr pessvegna raung imyndun, sem sumir
liafa um pað, að halda að stcinhöggvarar
kljúíi grjótið með cinu höggi með stólexi,
°g_ höggvi nibbur og ójöfnur af eins og
kvisti af stofni; neí svo fljótt gengur pað
ekki, og pvkir peim pó pessi áðurnefnda
aðferð vel tilvinnandi.
Grjóttegundir pær, scm vjer liöfum til
húsahygginga, eru flestar ekki mjög liarðar,
en góðar til að höggva og kljúfa eptir sem
V1H> og væri óskandi að menn legðu sig
meira eptir að nota stein til húsabygginga
en liingað til hefir átt sjer stað hjá oss.
Sveinn Sveinsson
(búfræðingur).
Frjcttir úr öskusveitum.
Jeg gat pess í vor í brjefi til pín, að
Drottinn sendi okkur hjer á Austurlandi
batan pegar mest lá á — allir gripir stóðn
1 voða og batinn var hinn hagstæðasti, svo
engm misstu fje sitt, hjer í öskusveitum.
Jörðin kom græn niður í öskunni undan
snjónum og fjeð preifst sem bezt á peim
lopa. krapsaði eptir honum — og pess
vnr slcammt að bíða, að grænkan jykist af
gróðri.
Aldrei bar neitt á gaddjöxlum í fjenu
°S cngin teljandi vcikindi voru í pví, svo
pað má segja með sanni um pessa vikur-
osku, sem fjell yfir okkur í fyrra, að hún
bafi reynzt affara betri, sn flest jönnur eld-
jalla aska, sem fallið liefir yfir byggðir
pessa lands. Og pegar við minnumst pess
sem komið hefir lijer fram síðan 29. marz
1 fyrra, allt hingað til — livað hörmulegt
útlitið var hjer í fyrra vor —, en kjarna
nezti gróður kom pó upp úr jörðunni peg-
ar öskuna reif, veðráttan varð hin blíðasta
allar skepnur fengu beztu prif; hjálp
®g gjafir miskunnsamra meðbræðra og sjer
í lagi hin dýrmætasta, korngjöfin mikla frá
oglandi, sem gaf hjer líf og prif mörgum
mndruðum kúa og hesta; allt petta ljetti
miklu af hættunni, huggaði og styrktí vonir
manna, að engin stórkostleg bágindi mundi
J r Þa koma, sem hjeldu við jarðirnar og
lrunsuðu túnin — svo bættist lijer við einn
ezti vetur langt fram á porra fjeð hafði
eztu prif — og pá harðindi útmánaðanna
iö ðu sýnt okkur í 2 lioima, kom blíður
bati 0g fjenaðarhöld urðu hjer hin beztu,
e& nu er sumar hið bezta, grasvöxtur mik-
1 °g gagn af búsmala í bezta lagi. —
pegar við lítum yfir allt petta, pá getum
V1 ,sagt Vlð eldgosin í fyrra, er sendu okk-
nr öskuna, líkt og maðurinn sagði forðum
Vl aðra: „J>jer ætluðu að gjöra mjer illt,
en Guð ásetti að snúa pví til góðs, til að
SJóra pað sem nú er fram komið, að lialda
morgum mönnum við lífið“.
Ja! pó mörg væri baráttan í fyrra vor
Opj sumar, missir yrði töluverður, margur
ulkostnaðurinn og mikil fjenaðar lógun í
nð Uhta ®otura V1ð nú glaðst hjer af pví,
a .^r Það hvernig úr hefir rætzt og
okkar hafi .°.kkar hag\. þÓ hag
, ... lgnaö, pa erum við po engu
verr staddir, hehl,„. u A 1
. .. ,, ! 1(lui betur, en eptir sum
1mr5md, „3ur, ei„iium f a, ^
rtcpnanuu cru nú Sí0 gó9 ^
«n opt áður.
Yorknldar voru hjer æði miklir, á
sauðburði og lengur, stundum næturfrost,
en pað skemmdi litið gróður hjá okkur, pYí
askan í rótinni lilífði. Sauðburður varð
farsæll. Fjeð var vel fært og fylltist
snemma. |>egar nokkuð kom fram yfir
fardaga, kom góð grastíð og rigndi opt.
Svo hefir lengst af verið síðan að úrkom-
ur hafa verið á milli og svo hitar. I gær
var hjer suðvestan veður mikið með ösku-
dimmviðri og varð eigi verið að verki. Sláttur
var byrjaður í túnum með fyrsta móti og
eru pau mikið vel sprottin. Eins er allt
harðvelli. En par er grasið mjög gisið
vegna öskunnar og ekkert víða í dældum,
pví par er pykk aska og rótin dauð undir.
Mýrar eru síður vaxnar og grasið gisið eða
með sköllum, pví askan er par of Pykk. í
vetri var rann og víða í stórrigningum mik-
ið af ösku og leir á engjar og er par nú
ónýtt víða.
Fjenaður okkar gjörir gagn með bezta
móti, eins og jeg gat um áður.
Lakari urðu fjcnaðarhöldin hjer í nyrðri
sveitum Múlasýslna, par sem öskulaust var.
Heyin voruljett oggáfust upp; beitin reynd-
ist miklu verri og fjeð várð magurt, svo
eínstöku menn misstu kindur, voru menn
par almennt komnir í nám, eins og hjer,
pegar batnaði.
Miklu verri hefir pó árangurinn orðið
í syðstu sveitum Austurlands, hinum ösku-
lausu, eins í Lóni og Hornafjarðar sveítum.
Sumarheyin reyndust par mjög ljett og beit-
in varð dáðlaus í haust og vetur, pví ýmist
gengu stórrigningar eða stormar og frost,
jörðin alla tíð auð. |>ar varð fje heilsu-
laust — og hefir líklega verið ótraust áður.
Dó margt af fári fram eptir öllum vetri,
einkum við sjóarsiðuna, svo kom fram
lungnaveikin, sótt og megurð. Af psssu
öllu saman misstu menn fjöhla fjár og pað
sem eptir lifir er mjög gagnslítið. Fyrir
petta er hagur manna í pessum sveitum
erviðari en hjer í öskunni, eða pað er útlit
til pess hann verði pað. |>ó hjálpar sjávar-
afli allopt mikið pessum sveitum. Hefir svo
jafnan verið áður, að fólk hefir lifað par
fyrir hjálp af sjónum, pegar fjeð hefir dáið,
sem opt hefir borið til fyrr. ]pó er langt
frá pví, að pessar sveitir hafi nú um ein 30
ár verið svo aflasælar, sem fjarða sveitirn-
ar austarí, enda eru par syðra hafnleysur,
pegar Berufirði sleppir.
Heyrt hefi jeg suma hjer syðra kenna
fjárveikindin og dauðann par, öskumóðu
hjeðan. |>að hlýtur að vera hjegómi, pví
margfallt meiri ösku-móstu fengum við hjer
í grasið og var pað hollt fyrir pað. Svo
varð eigi heídur kennt um jarðelda ösku-
móðu suður í Lóni og Hornafirði og pví
síður vestur við Breiðafjörð, paf sem fjen-
aðar höld urðu sumstaðar viðlíka bág og
hjer í suðursveitunum, orsakirnar éru auð-
skildar. Sumarheyið varð par mjög kosta-
ljett í fyrra eins og ætíð verður, pegar gras
liýjast upp í vorkuldum og svo við pyrringa,
eins og var í fyrrasumar. Eptir pví fer og
haust og vetrar beitin, að hún verður ljett,
og pegar hjer bætist við að jörðin er lengst
af auð allan vetur, og gengur ýmist á illviðr-
um eða frostum og hjelum eða grimmdar-
stormum. ]>cgar svona er undirbúið og
tíðarfarið pannig, en lungnaveiki liggur áð-
ur í fjenu, pá bregður aldrei út af pví, að
fjármissir verður, par sem fje gengur mjög
úti og ekki eru kostagóð lönd. Fjeð legg-
ur snemma af á haustum og vetrum og
pegar lífsaflið veiklast, að stríða móti van-
heilsunni, pá vinnur liún. Stíflur fara að
koma í fjeð innvortis af lagarlitlu og dáð-
lausu fóðri og veikleikanum. ]>á kemur fár-
ið, og svo framvegis lungnapest, sótt og hor.
Á vorum deyr og jafnan margt fje af pví
pað polir eigi gróðurinn, en optast er pað
pó lungnaveikla par sem fje er gefið gott
hey og snemma farið að gefa og par scm
kjarngöð lönd eru, kemur sjaldan bráðafár.
Lungnaveiki og sótt kemur opt í lömb og
fleiri kindur pó peim sje gefið inni og verð-
ur stundum sem faraldur. En optast hafa
pó skepnurnar fengið hörð frost á undan,
en verið vanheilar. Enda eru sumarhey
manna mjög misjöfn að hollustu.
Hjer í öskusveitunum var allur gróður
í fyrra og pað sem fjekkst af heyi, liið
kjarnbezta eins og af ræktaðri jörðu, pví
askan varð sem áburður.
Xú sýnist hjer víðast hvar orðið ösku-
lítið, pegar liorft er yfir, nema skafladrög í
dældum, giljum og grófum undir brekkum
og klettahjöllum, nema á Efradal (Jökul-
dal), par eru öll ósköpin eptir. ]>angað
hefi jeg komið nýlega og skoðað par byggð-
ina, sem í eyði lagðist í fyrra og er herfi-
legt um að litast, einkum í efri hlutá byggð-
arinnar, sem eyddist. ]>ar liefir að sönnu
rifið af hæðum, bungum og grundum, svo
gras getur par vaxið; en allar dældir og
gil er enn fullt af ösku, og stórskefli viða
á grundum, sem sýnast sljettar. ]>essu veld-
ur ekki einasta að askan var hjer marg-
falt meiri, heldur einkum annað, að hún
var lijer svo stórgerð. Hún er enn, eptir
að veðrin eru pó búin að mala hana, eins
og stórgjörð mylsna, svo hvert veður sópar
henni til og frá yfir auðu grandana jafn-
óðum og grasið vex á peim, svo peir eru
grængráir tilsýndar og pá menn ganga um
pá, er sem menn gangi á möl, sem molnar
og hleypur undan fæti. Ekki kemst annað
upp í loptið til að rjúka langt burtu en pað
af öskunnir sem malast í dust. Á efra
Jökuldal rignir og sjaldan og lítið, svo vatn
færir par lítið burtu af ösku, hjá pví sem
í austari sveitunum. Leysingavatn úr snjó
liefir og unnið miklu minna á Efradal fyrir
pað, að fjöldi gilja er enn með gaddi síðan
í fyrravetur undir öskunni og rennur vatn-
ið undir lionum. En meðan gilin tæmast
eigi til að taka móti öskunni, sem veðrin
sópa í pau, minnkar hún hjer ofur seint.
]>egar drcgur út fyrir miðjan dalinn sem
eyddist, fer askan að smækka og hefir rifið
par hálfu betur. Má heita par sje orðið
aptur byggilegt. ]>ó spillir par skaðlega
bjargræði, að túnin eru að mikluleyti lögð
í eyði — allt undir öskuskeflinu er eins og
svart flag. En par lijálpa aptur bleytufló-
ar í heiðunum, sem rná fá heyskap í. Nú
í vor var tekin upp aptur byggð á 7 jörð-
um og kotum í ytra hluta efra Jökuldals,
en lítil eru sum pau búin. 4 efstu jarð-
irnar mega teljast enn í eyði, Brú og Ei-
ríksstaðir í Jökuldal og Aðalból og Vað-
brekku í Hrafnkelsdal. ]>ó er par enn
ekkja sú, sem par hjelzt við í fyrra, en
getur par mjög lítin heyskap fengið. 011
heiðarkotin eru og enn í eyði, 6 eða 7 að
tölu. ]>egar jeg leit yfir eða fór um tún
eyðijarðanna, sýndist mjer allt að priðjungi
autt orðið og volvaxið, en fullt var par nið-
ur í af vikrí og allstaðar eins og svart flag
undir öskuskefiinu. JDálítil bú sýndist mjer
pó liefði verið gjörlegt, að setja á sumar
pessar jarðir, sem áttu athvarf í ílóahey-
skap á heiðunum, par var verst mcð stór-
gripa haga. Fjenaðarhagar voru nógir og
góðir — pví allt sem vex upp úr öskunni
er kjarngott. ]>að var á einni jörðu hinni
yztu peirra á dalnum, sem flúið var af i
fyrra, að presturinn í Hofteigi ljet hreinsa
öskuna af túninu í fyrra vor — keypti
menn til pess og hafði mikla hjálp af vatní
úr lækjum (askan flýtur í vatni eins og
korkur, pangað til vikurkornin verða gegn-
blaut). Nú var par í sumar petta tún allt
í blóma, eins og lijer, og miklu betra fyrir
pað að fara nú að búa par, enda var askaii
par allra minnst peirra jarðanna, sem eydd-
ust. ]>etta er kirkjujörð frá Hofteigi.