Norðanfari - 12.09.1876, Síða 2

— 82 —
daga.......................125 kr. 28 a.
um heyskapartímann 2 kr. á
clag fram yíir nefnt kaup, eða
í 54 claga 108 möi’k eða . . 36 — „ -
verður pá kaupið í allt . . . 161 kr. 28 a.
Hið forna vorkakaup verður
eptir verðlagsskrá p. á. . . . 100 — 80 -
Eptir pessu er pá kaupið nú 60 kr. 48 a.
meira yfir sumartímann en pað var til forna,
pó hvortveggi sje metið eptir álnarverði.
Af pessu sýnishorni vona jeg að allir
sjái hver ástœða sje til pess að segja, að
daglaun nú á tímum, eins og pau tíðkast í
sveitum, sjeu of lág, og lægri en til forna,
En allt öðru máli er að gegna um claglaun
sumra kaupmanna vorra. Hjá peim hefir
verið venja að gjalda líkt kaup verkamönn-
um og tíðkast í sveitum, p. e. fírimarks-
kaupið og ríkisdalskaupið um sláttinn;
gjörir petta kaup í 18 vikur 161 kr. 28 a.
fæði, pjónustu og rúmlán keypt
á veitingahúsi mun eigi minna
en 1 kr. 12 a. á dag eða 1126 d. 140 — 72 -
Hefir pá verkam. afg. í kaup 20 kr. 56 m
juirna kemur pá í ljós munurinn á pví, að
vera daglaunamaður í sveit og pjenari í
kaupstað með fírimarkskaupið gamla; en af
hverju kemur pessi munur? er hann kaup-
manninum að kenna, eða verkamönnum?
Jeg segi að liann sje verkamönnum sjálfum
að kenna; peir sníkja upp á kaupmanninn
allan veturinn, og eru á vorin húnir að
marglofa honum vinnu sinni upp á skuld
sína, en hann er skyldur til að taka peim
kostum, er honurn bjóðast beztir í tilliti til
verkalauna peirra manna, er hann ræður til
verzlunarinnar. j>að er annars hlægilegur
hj árænuskapur verkamanna, að peir ár ept-
ir ár gjöra sig ánægða með saina kaup hjá
verzlunarstjórum eða öðrum, er eigi fæða
verkamenn sína, eins og peim er boðið hjá
sveitabændum, sem veita fæði, og hvað ann-
að er verkamaðnr parf að sjer að liafa, um-
fram kaupið. j>ó verkamenn pessir viti, að
ýmsir efnamenn í sveitum eru vanir að purfa
að taka daglaunamenn á sumrum, pá hirða
peir eigi um að bjóða peim vinnu sína,
heldur fara peir í skipavinnu með fúsum
vilja, og purfa svo að kaupa sjer fæði og
húsaskjól fyrir mest allt kaupið, og mun pá
ekki sjaldgæft að afgangurinn gangi upp
fyrir smáhressingar, sem hægra er að ná til
við búðarborðið heldur en á bæjunum. Slík
fákænska alpýðumanna sumra kemur líka
stundum í ljós í sveitum, og er pá fæðið að
j>á kom logndagur með mestu vorblíðu.
Ejörðurinn var eins og glitrandi skuggsjá,
fjallabrúnirnar námu við heiðskíran himin,
tindarnir mjallahvítir, í hlíðunum voru græn-
ir geirar, sem sólargeislarnir Ijeku á, en
milli peirra í lægðunum, par, sem skugga
bar á, skutust dimmbláir fleigar niður frá
brúnunum. Kjartan stóð á túninu og horfði
á pessa fögru sjón og honum virtist fæð-
ingarstaður sinn aldrei fyrr hafa verið sjer
eins brosandi og ástúðlegur. Ef hún nú
nyti pessara auðæfa og gleði með honum!
j>að bergmálaði fyrir eyrum hans, af stað
af stað, í dag sæki jeg unnustu mína“,
Hann ljet sækja hestinn sinn og lagði
á. Eaðir hans bað hann vera heima enn pá
nokkra daga. „j>etta ský í suðrinu spáir
illviðri og pað kemur ef til vill, áður en pú
með fjörunni hefir komizt yfir fjörðinn“
sagði j>orbjörn, „og pað er víst ekki svo
mikill asi á pjer að pú getir eigi beðið
pangað til að færðin verður betri“. j>egar
hann mælti petta vaknaði gamli práinn hjá
Kjartani: „Jeg skal á stað“ mælti hann,
„pó skýin parna spái tíföldu illviðri, jeg er
pá líklega maður til pess að koma klárnum
áfram og til hvers eru hættur og torfærur
engú metið, en einungis litið á kaupið. j>eg-
ar sveitabóncli t. a. m. biður að vetrarlagi
granna sinn að gjöra fyrir sig eitthvert
verk, eða fara fyrír sig ferð í kaupstað eða
eitthvað annað, pá metur hann sjer sama
kaup, hvort sem honum er veitt fæði eða
ekki, er kaup petta vanalega 1 króna fyrir
daginn og er pað mjög sanngjarnt, pegar
eigi fylgir fæði, pví pað er pá eigi nema
verð matar og skóa, en ef pað er auk fæð-
is, pá er pað mjög ósanngjarnt og ranglátt,
pví pá er pað næstum eins og sumarkaup,
og langtum meira en verkalaun við skipa-
vinnu.
Hvað áhrærir kaup vinnuhjúa, pá kveð-
ur áðurnefnd Alpingissampykkt pannig að
orði: „Slíkur vinnumaður (p. e. gildur með-
almaður) skal um árið hafa til launa 80 áln-
ir í parflegum landaurum, kvikum og dauð-
um. Hann skal og hafa til launa 8 álnir
vaðmáls, sem sje hreinlega unnið og vel tætt;
tvenna nýja sokka og eina vetlinga; hús og
rúmföt leggur húsbóndinn til, og pjónustu
til að halda hreinum klæðum vinnumanns
og lappa pau; og árið um kring skal lms-
bóndinn hann skæða“. . . . „Aulc fyrrskrif-
aðs kaupgjalcls skal húsbóndinn leyfa slík-
um vinnumönnum frjálsann haga fyrir hálft
kúgildi“. . . . „Laun hennar (p. e. meðal
vinnukonu) skulu vera um árið 5 álnir vað-
máls, 5 stikur striga, lJ/2 alin af 10 fiska
ljerepti, ull í sokka, háleista og vetlinga og
hafi lof húsbænda sinna að tæta sjálf; og
fái par til 10 áln. á landsvísu. Nú er hún
vefkona gagnleg, pá skal gefa lienni í laun
sín 10 áln. fram yfir.“. Kaupgjald vinnu-
mannsins liefir eptir pessu verið auk haga-
göngunnar . . ..............100 áln.
en kaup vinnukonunnar ... 44 —
eða beggja til samans .... 144 áln.
Eptir Búalögum er matarverð karlmanns
um árið.....................5 hnd. 24 ál.
matarverð vinnukonu . . .3 — 95 —
beggja til samans .... 8 —■ 119 -
Er pá kaup og fæði beggja 10 hnd. 23 áh
I „nokkrum greinum um sveitabúskap", sjá
Ejelagsrit 1864, er ársfæði karlmanns talið
í peningum 120 rd. 26*sk., árskaup og fleira
29 rd. 22 sk., og verður petta eptir pá gilcl-
andi verðlagsskrá .... 5 hnd. 64 T/2 ál-
kaup og fæði vinnukonu er
par talið 94 rd., á sama hátt
reiknað til áln...........3 — 55 */2 --
verður pá kaup og fæði karls
og konu nú á tímum . . . 9 hnd. „ ál.
annars en pess, að hugrakkur maður geti
sigrast á peim. — Verið pið sælir“.
Kjartan stökk á bak, en hvernig stóð
á gamla brún, hann hafði aldrei fyrr verið
svo staður, Kjartan varð að slá í hann með
svipunni og pað var hann ekki vanur að
gjöra. Við túngarðinn stöðvaði Kjartan apt-
ur hest sinn og leit heim til bæjarins eins
og knúinn af einhverju leyndu afli. — Sólar-
geislarnir ljeku á baðstofugluggunum og
porbjörn gamli var einmitt að hverfa fyrir
bæjarhornið, til pess að fara inn; livítar
hærurnar á höfði hans ljómuðu í sólskin-
inu og sonurinn fann hversu mikil hátign
og alvara ávallt hvíldi yfir allri breytni föð-
ur síns. Kjartan varð allt í einu svo við-
kvæmur, en hann var pó ekki lengi í peim
hugsunum, hann sneri við aptur og ætlaði
að halda á stað, pá tók hann eptir hrafn-
inum. Krummi hafði petta vor dvalið leng-
ur á bænum en hann var vanur og nú hopp-
aði hann púfu af púfu kringum hestinn,
hringinn í kringum vin sinn og húsbónda
og krunkaði í sifellu. „Earðu frá krummi,
annars stígur hesturinn ofan á pig“, mælti
Kjartan, en hrafninn hoppaði eins eptir sem
áður, og hann varð að ógna honum með
J>essi samanburður sýnir að fæði hefir verið
dýrara fyrrurn en nú, og að hlutfallið millí.
lcaupgjalds hjíja og verkalauna daglauna-
manna í sveitum er pví öfugt við pað sem
pá var, nfl. kaupgjaldið lægra nú enn pá,
og verkalaun eða daglaun hærri, pegar hvor-
tveggi er miðað við álnarverðið, og um leið
við matarverðið, pví eins og daglaunamann-
inum ætti að verða pví drýgra kaup sitt,
sem matur er í lægra 'verði, par sem hann
parf að verja sumarkaupinu til að kaupa
fyrir vetrarforða, eins ætti bóndinn að geta
staðið yið að gjalda hjúum sínum eptir pví
hærra kaup, sem matur lækkaði í verði. I
annan stað er pað skylda húsbænda, að líta
á pað, hverjir peiraurar eru, sem hjúunum
er mest pörf á að fá í kaup; og pegar hjú-’
in eru efnileg til búgkapar, og sýna pað með;
dyggri og atorkusamri pjónustu, ættu peir
að gæta pess, að bústofninn, hinn lifandi
peningur, sem hjúin purfa að afla sjer, er
dýrari en flestir aðrir landaurar, og gefa
pví peim sem lengi og vel hafa unnið upp-
bót á kaupgjaldinu í lifandi skepnum. |>etta
væri líka mjög svo uppörfandi fyrir bænda-
og búkonuefni til að meta ársvistir eins og
pær eiga skilið, og langtum fremur en lausa-
mennsku og húsmennsku, som í mörgu tilliti er
skaðleg og hættuleg staða, einkum fyrir ungt
fólk. J>að eru líka mörg dæmi til pess, á
fyrri og síðari tímum, að húsbændur hafa
sómasamlega hjalpað peim hjúum til að byrja
búskap, sem lengi og vel hafa pjónað peim
og auðgað pau meira eða minna að fje, og
er heldur ekkert eðlilegra en að hjú pessi
njóti yfirburða sinna yfir hin hviklyndu, lötu
og hirðulausu lijú á pann hátt, er mesta
eptirtekt veitir í sveitinni. J>ar á móti er
engin pörf á að taka nokkurt tillit til skepnu-
verðsins út af fyrir sig pegar metið er kaup
daglaunamanna, par sem peir ýmist eru fá-
tækir bændur eða borgarar eða vinnumenn
peirra, sem nauðsynlega purfa að fá kaupið
pegar útborgað i matvöru, peningum eða
verzlunarinnslcript, eða pá lausingjar peir,
er eigi hirðá um vistir eða að læra búskap,
og verða pví aldrei dugandis bændur, pess-
um mönnum á betur við að greiða verka-
laun í fæði og klæði, sem peir parfnast svo
miög jafnóðum, heldur en í lifancli fjenaði,
sem peir sumir hverjir, hafa ekki tök á að
gjöra sjer arðsamann.
(Framh. síðar).
svipuólinni, til pess að hrúnn stigi ekki of-
an á hann. Nú komst Kjartan loksins á
braut, en lengi heyrði hann krunkið í
krumma á eptir sjer.
VII.
Eptir stundar reið kom Kjartan pang-
að, sem leiðin lá yfir fjörðinn um fjöruna,
pví gatan fyrir innan fjarðarbotninn var
bæði löng og ill, en sandarnir um fjöruna
voru rennisljettii', og par var gaman að láta
hestinn skeiða. Hjer og hvar voru sjávar-
pollar og Kjartani hafði lengi pótt gaman
að pví, að hleypa hestinum sem harðast yfir
pá, svo gusurnar gengu yfir hest og mann,
brúnn gamli rataði líka penna veg. f clag
var petta öðruvisi en vant var, brúnn lötr-
aði hægt og hægt yfir sandana; Kjartan
var í pönkum og gáði lítið að peim brúna;
brúnn stóð líka stundum kyrr svo Kjartan
varð að kippa í taumana, svo hann færi úr
sporunum. — Kríurnar putu yfir höfði
Kjartans, heylóan söng svo angurblítt fyrir’
handan fjorðinn; pað dró ský fyrir sólina
og hauður og haf huldist smátt og smátt
gráum blæ; náttúran hefði gjört sál Kjart-