Norðanfari - 26.03.1877, Blaðsíða 2

— 42 —
um, og koma í ljós í liundraðatali jarða.
Jarðamatið mun að vísu þykja ófullkomið,
eins og önnur mannaverk, en þótt svo sje,
mun sú raun á verða, að það gjöri ólíkt
betur grein fyrir hinum rjetta jöfnuðiáarði
þeim, er með jöfnu lagi og jöfnum dugn-
aði má hafa af jörðunum, heldur enn lausa-
fjárhundruð búenda; enda stendur það til
bóta, og mundi kosta langtum minna að
gjöraþað svo að það yrði viðunanlegt, enn að
laga lausafjárframtalið og tíundarmatið forna.
Að leggja skuli allan landskatt á fast-
eignina, er að vísu engin 'ný uppástunga, upp
á því hefir verið stungið á ýmsum tímum,
og nú síðast hefir hinn merki og margfróði
þjóðmálaskörungur vor, síra Arnljótur Ól-
afsson á Bægisá, komið fram með þessa
uppástungu í 8. bl. Norðlings þ. á. Fram-
hald af ástæðum hans fyrir þessari tillögu
og af áliti hans á skattamálinu í heild sinni,
er enn ókomið fyrir almennings sjónir, því
9. blað Norðl. þagði um það, þó undarlegt
mætti virðast, þareð alþýðu er orðið meir
enn mál að fara að kynna sjer skattamálið
og gefa orð í það. En þó þetta sje og liafi
verið álit manna á ýmsum tímum, veit jeg
ekki hvort menn hafa gjört sjer alveg ljós-
ar allar ástæður fyrir þessu áliti sínu, því
þær eru margar fleiri en jeg hefi talið, og
skal jeg síðar í grein þessari bæði víkja á
hinar helztu ástæður, er jeg finn í bráð, og
á nokkrar mögulegar mótbárur gegn hinum
einfalda fasteignarskatti. En fyrst vil jeg
minnast á upphæð skattsins, og skiptinguna
á honum milli landsdrottins og leiguliða. —
Hvað hið fyrra atriði álirærir, nefnil. upp-
hæð skattsins, þá verðnr að ákveða liana
fasta á hvert jarðarhundrað, annaðhvort ept-
ir meðalálnum eða eptir peningaverði. Að
greiða skatt eptir meðalálnum, mundi að
visu vera betur samsvarandi efnaliag vorum
á ýmsum tímum, og því í fljótu áliti eðli-
legra, en að greiða hann eptir hinu valta
peningaverði, en þareð sítt meðalverð er
næstum í hverri sýslu á landinu og ýmsan
útreikning þarf á skattinum á hverju ári,
eptir því sem meðalverð breytist, þá mundi
sú skattgreiðsla og skattheimta langtum
margbrotnari og fióknari, enn ef skattur
væri greiddur eptir peningaverði, enda gjör-
ir það betri samhljóðan i löggjöf landsins,
þar sem nýbúið er að setja embættismenn-
ina á föst og óbifanleg peningalaun. Jeg
verð því að álíta skattinn eiga að greiðast
eptir peningaverði og í peningum eða ávís-
unum ef peninga skortir, en í engu öðru.
Aðal-upphæð skattsins af landinu fæ jeg
eigi betur sjeð en lögin hljóti að ákveða
sern næsta þeirri upphæð, er um nokkur
ár að meðaltali heíir giæiðst af fasteignum
og lausafje landsins |>að er ekki rjett að
hækka hana þar sem efni búenda eigi munu
fara vaxandi, og eigi heldur tala þeirra, er
í skiptitíund liafa verið, en að hún sje lækk-
uð, munu hin alkunnu nýju launalög ekki
þola, Eptir meðalverði þetta ár, hefir þó
hin heiðraða skattanefnd hækkað þessa upp-
hæð næstum um þriðjung, og má óhætt
segja um helming, þegar tekjuskattur jarð-
eigenda er með talinn. Nefndin á nú eptir
að koma fram með ástæður fyrir þessari
gífurlegu skattkækkun, en á meðan þær eru
huldar, verð jeg að aðhyllastþá skoðun síra
Arnljóts, að nægja muni að leggja 1 kr. á
hvert jarðarhundrað í landinu. — En hvað
þar næst snertir hið síðara atriðið, hvernig
skipta skuli gjaldi þessu milli landsdrottins
og leiguliða, þá munu menn eigi verða á
eitt sáttir í því efni. Skattanefndin ákveð-
ur, að leiguliði skuli, auk þess er hann greiði
af lausafje, gjalda í skatt alin af hundraði
hverju í ábúðarjörð sinni, en að landsdrott-
inn slculi ekkert gjalda af eign sinni fyr en
hún er svo stór orðin, að hann fái í land-
skuld 100 krónur. Eptir þessu á öreiginn,
eða sveitin hans vegna, að borga fyrir efn-
aðan landsdrottinn i viðauka við landskuld-
ina 1 alin af jarðarhundraði hverju. Að
vísu á nú landsdrottinn að borga aptur 5
af hundraði úr því jarðagjöldin eru orðin
100 krónur, en það munu vist fleiri þeir
jarðeigendur, er eigi telja sjer þessar tekjur,
að frádregnum vöxtum af skuldabrjefum, og
sleppa þeir þá við allan skatt. Ííeð þessu
er auðsjáanlega lilynnt langtum meir að
jarðeigendum en lausafjáreigendum, eða með
öðrum orðum, þeim ríku er gefið brauð
hinna fátæku; en hver mun orsök til þessa,
eða hverja ástæðu færir hin heiðraða skatta-
nefnd fyrir þessari aðferð? Jeg get að vísu
hugsað mjer, að hún hafi með þessari að-
ferð ætlað sjer að stuðla til þess, að sem flest-
ir girntust að eiga ábúðarjarðir sinar, þegar á
svo lítilli eign eigi lægi nein kvöð, og þetta get-
ur nú opt átt sjer stað, en það er ekki nóg að
girnast ábúðarjörð sína, maður verður að
í‘á hana keypta, og hjer er alls eingin livöt
fyrir liina smærri jarðeigendur til að selja
jarðir sínar ábúendum, eða til að búa á
þeim sjálfir, þeir geta eins sloppið hjá tekju-
skatti þó þeir leigi þær öðrum. J>að mun
vera eðlilegast og rjettast, eptir því sem til
hagar hjer á landi, að jafn tiltölulegur I
skattur sje tekinn af jarðeignum manna,
eða afgjöldum þeirra, hvort sem tekjurnar
eru meiri eða minni, nema því að eins að
sami sje ábúandi og eigandi, eða maður búi
á sjálfs sín eign, því þá fer saman atvinnu-
og eignarskattur. En þó jeg álíti æskilegt,
að gjörður væri munur á skattgjaldi jarð-
eigenda eptir því, hvort eigandi býr sjálfur
á jörðinni eða leigir hana öðrum, þá, mun
því óhægt við að koma, svo vel fari, og legg
jeg það því eigi til. En tekjuskattur nefnd-
arinnar, 5 kr. af 100 krónum, virðist mjer
mjög svo nærri lagi, ef hann einungis væri
lagður jafnt á fyrsta hundraðið, svo allir
gildu jafnt að tíltölu, því allur er jöfnuður-
inn beztur. |>egar 5 kr. gjaldast af hverju
jarðarhundraði, kemur 25 aura skattur á
hvert hundrað, sem jarðeigandi á beinlínis
að borga í tékjuskatt. — Eptir því sem að
framan er sagt, gjöri jeg ráð fyrir að tekj-
ur af meðal-lausafjárhundraði sje auk alls
tilkostnaðar hjer um 30 kr., og að lausafjár-
lmndrað, eins og víða mun eiga sjer stað,
lifi á jarðarhundraði hverju, og gjöri jeg
þannig þessar 30 króna atvinnutekjur af
ábúðarhundraði hverju. Ef þetta væri nú
eignartekjur á sama hátt og afgjöld jarða,
þá ætti ábúandi að greiða í skatt 1 krðnu
50 a. af hundraði hverju. en nú eru það
tekjur af atvinnuvegí, tekjur af búnaðinum,
þess vegna mun eigi ósanngjarnt að færa
skattinn niður um helming, og álít jeg þá
fyrst rjettan jöfnuð á skatti landsdrottins
og leiguliða, er leiguliði ber 3/4 parta, en
landsdrottinn x/4 part. Geldur þá leiguliði
75 aura en landeigandi 25 aura af jarðar-
hundraði hverju. Eptir því geldur þá sjálfs-
eignarbóndi á 20 hundraða jörð ætíð 20 lcr.
á þing, en leiguliði á 20 hndr. jörð 15 kr.
o. s. frv. (Eramh. síðar).
lirjef úr ííoröur-pingeyjarsýslu.
(Niðurlag, sjá nr. 17—18).
Menntun almennings hjer um
slóðir er betri en víða annarsstaðar, þó
mikið vanti á, að hún sje nægileg. Marga
þyrstir eptir menntun og vísindum, og all-
flestir kannast við, að þeir þurfi meiri menn-
ingar við, og er það góðs viti. Yíða hjer
er allmíkið keypt af bókum, en þó mest í
austursveitunum, einkum á Langanesi. 1
mörgum þjóðlegum fyrirtækjum taka menn
hjer góðan þátt, og allur þorri manna hjer
norður um á hluti í Gránufjelaginu. Hjer
hafa og verið gjörð samtök til að efla mennt-
un og siðgæði; lestrarfjelager stofnað á Langa-
nesi og annað í Jústilfirði. fistilfirðingar
eigi .eiginlega hægt að sjá hvar fijótið var,
allt var eitt fen, svo langt sem augað eygði;
þar var allt fullt af nikrum, einn af þeim
rak höggtennurnar gegnum járnplötu á
botninum á skipi Bakers, svo þar fjell þeg-
ar vatn inn, en þó gátu þeir fljótt bætt
skaðan; súmstaðar var fullt af höggormum
og eitruðum maurum og öðrum fpöddum>
svo þeir höfðu engan frið, þar var líka nóg af
lcrókódílum og sumstaðar voru þeir grafnir
niður í leirinn og forina og ráku höfuðið
upp við og við þegar minnst varði, þarsem
þurrir blettir voru sáust heilar hjarðir af
fílum. Um þessar slóðir missti Baker marga
menn sem von var, því loptslag var hjer
nærri drepandi; einn svartur hermaður dó
og var grafinn þar í mauraþúfu því engin
önnur þurr jörð var til, og vinur hans svert-
ingi lika var alveg óhuggandi yfir láti hans,
og kvaðst brátt munda fylgja honum enda
varð það orð og að sönnu, því litlu seinna
andaðist hann og það einmitt á sama stað
og vinur hans og var svo grafinn hjá hon-
um. — Loksins sá Baker, að lijer var eigi
um gott að gjöra, honum var ómögulegt
að komast áfram og menn hans dóu unn-
vörpum svo ekki var til annars að hugsa
en snúa aptur og bíða regntímans, því þá
vissi hann að áin mundi verða fær, á með-
an ætlaði hann að setjast að í Schilluka-
löndum og gjöra sjer bæ. J>egar Baker
kom aptur niður á hvítu Níl til Schilluka-
landsins þá var þar allt á tjá og tundri.
Höfðinginn í Easchoda hafði áður lofað
Baker öllu fögru, sagt að ekkert mannsal
skyldi þolast í sínum löndum og kvaðst
hann brátt mundi útrýma" því, en nú var
hann sjálfur kominn inn í Schillukalandið
til þess að ræna mönnum og fje. Sainuel
Baker komst brátt að þessu þrátt fyrir mót-
mæli hins; skip hans voru full af þrælum
þegar að var gáð og eins var í herbúðum
hans. Baker gaf þrælunum frelsi, tók af
þeim hlekki og fjötra og sagði þeim að fara
heim til sín, en ekki þótti þeim nein til-
hlökkun að fara þangað, því helmingur af
fólkinu var drepinn og korni og kúm hafði
verið rænt, svo ekkert var til viðurværis, en
samt hjeklu þeir allir af stað heim til átt-
liaga sinna. Höfðinginn í Faschoda hafði -
rekið frá völdum konung Schillukanna
Kvat Kare að nafni og sett annan í
hans stað, rænt öllu fje hans og hjúum og
haft á braut með sjer. Baker setti þenna
mann aptur til valda, en reyndi síðan, að
sætta þá Kvat Kare og höfðingjann í Eas-
clioda, en þar var ekki viðkomandi fyrir
Kvat Kare, hann staglaðist allt af á því
„fæ jeg þá lcýrnar mínar aptur“, „jeg get
ekld gleymt kúnum mínum“, en þær höfðu
verið jetnar fyrir löngu svo ekki gat hann
fengið þær, en hann vildi þá lieldur eigi
sættast.
Baker settist nú þarna að í löndum
Schilluka og fór að gjöra sjer herbúðir eða
bæ, og gekk það vel og greiðlega, tjöldin
voru látin standa undir skuggsælum mímósu-
trjám í röðum og götur á milli öllu var
haldið nákvæmlega hreinu og allt varð brátt
fagurt og þægilegt í þessum litla bæ. Bær-
inn fjekk nafnið T j u f i k i j a h eptir elzta
syni Egypta-jarls Maliomed Tjufik. Ár-
bakkan ljet Baker lilaða upp, svo skipin
gætu lagt þar að, hann ljet gjöra geymslu-
hús fyrir varninginn og margt fleira þarf-