Norðanfari - 28.06.1877, Blaðsíða 1

Sendur kaupendum hjer á landi
kostnaðarlaust; verð hverra 10
arka af árg. 1 lcr., einstök nr.
16 aura, sölulaun 7. hvert.
NORBANFARL
Auglýsingar eru teknar i blað-
ið fyrir 8 aura hver lína. Við-
aukablöð eru prentuð á kostnað
hlutaðeigenda.
16. ár.
Um skattalögin.
Tíundarlögin gömlu (frá 1096) eru pau
einu lög hjer á landi frá fyrri öldum um
gjöld manna til landsins parfa, sem löguð
voru eptir efnahag peirra. fau bera pess
vott, að pau voru sett og lögtekin af frjáls-
urn mönnum. J>ó katólska valdið veitti
klerkum undanpágur frá tíundum, raskaði
pað ekki kostum laganna. En öll lög um
gjöld landsmanna, sem hjer voru sett eptir
að peir misstu frelsi, eru full ójafnaðar og
bera pess ljósan vott, að útlendir konungar
og höfðingjar, sem peim voru háðir, og ka-
tólskir klerkar, rjeðu hjer svo að segja ein-
ir lögum og lofnm, en alpýða manna varð
nærri pví ánauðug.
Og að menn skuli hafa búið undir slík-
um ójafnaðar gjaldalögum um 4 til 6 aldir
og aldrei fengið löguð, lýsir pví bezt, hví-
líkt dáðleysi og sinnuleysi um eðlilegan jöfn-
uð og rjett, einokun í stjórn og trú, hafði
fært hjer yfir allan almenning.
Skatturinn sem höfðingjar vorrar pjóð-
ar játuðu Noregs konungi (1262) var jafn-
hár á snauðum mönnum sem hjengu í skatti,
sem hinum auðugustu. Gjaftollurinn, sem
kom upp rúmum hundrað árum seinna og
einasta var miðaður við lausafje, var litlu
jafnaðarmeiri. Líkt má segja um lögmanns-
töllinn. J>ar að auki hefir skatturinn og
einkum gjaftollur verið tekinn á ýmsan hátt
víða um landið. J>á bætti ekki jöfnuðinn
manntalsfiskurinn, er seinna kom upp og
hlutamenn við sjó skyldi gjalda, að eins í
einni eða tveimur sýslum á landinu*. Allar
slíkar ójafnaðarálögur vitna um valdsmanna-
ríkið. sem pá var. Síðasti skatturinn sem
hjer var lagður á meðan eínveldið stóð yfir
óskert, ætla jeg væru gjöld til jafnaðarsjóða,
sem búnir voru til. Yar hann að sumu
leyti jafnaðarmeiri en hinir fyrri, og pó
hraparlega ósanngjarn, að pví leyti, er hann
leggst að eins á einn atvinnuveg landsmanna.
Hinir eru par undanpegnir, pó peir veiti
sínum rækendum eins mikin arð eða meiri.
Nýju gjöldin eða skattarnii', sem lagðir hafa
verið á síðan alpingisnefnan kom upp aptur,
eru pó skárri í pví, að pau sýnast vera
lögð á eptir meira jöfnuði.
Eldri gjöldin hafa haldizt við, hversu
ranglát sem pau eru, eins og óátalin
hingað til, pó margir haíi gnauðað um pau
heima. Að sönnu fór hin danska stjórn að
hreifa við pví, fyrir meira en 30 árum, að
breyta pyrfti hjer pessum gömlu gjaldalög-
um, pví hún skildi að pau voru ranglát, og
svo átti að gjöra pað til að ná meiri gjöld-
um af landinu, svo pað gæti borið sig sjálft,
eins og pá var tekið til orða. A peim dög-
um taldi stjórnin svo, að árlega pyrfti að
leggja íslandi frá Danmörku eins og ómaga,
pó grannkunnugir menn og vitrir sýndu með
Ijósum rökum, að vor pjóð ætti langtum
*) Líkt pessu má segja um sum gjöld til
presta og kirkna, svo sem heytoll og lýsitoll,
jafna á fjölmennum sem fámennum, velefn-
gnran sem snauðum búendum. Og pá dags-
verkin, sem komu eins og bætur fyrir presta
og kirknatíundir, er fjellu til fátækra. Jöfn
eru pau á auðugum sem snauðum, er færra
telja fram en til 5 hundr., eins trúi jeg á
purrabúðamönnum.
Akureyri, 28. júní 1877.
meira fje í ríkissjóðnum, en svaraði, að á-
vöxtum, pessu svo nefnda tillagi.
J>á voru settar nefndir 1841 og 1846
til að búa undir ný skattalög hjer á landi.
En svo varð ekki meira úr pví, nú um ein
30 ár.
Kristján konungur 8. ljet stofna hjer
alping 1845 til ráðaneitis, og komu pá ýms
nýmæli i lögum par til umræðu, en fátt í
gildi, nema pað sem var samkvæmt kredd-
um útlendrar stjórnar. J>ó frjálslegri stjórn-
arskipun kæmist á skömmu seinna í Dan-
mörku, komst hún ekki hingað út fyrr en
að nafninu nú fyrir 3 árum, að hinn góði
konungur, sem við eigum nú, veitti oss hana,
svo gerða og góða, sem hún hafði fengist
undirbúin hjer og erlendis. Allan pennan
tíma, lieil 30 ár, stóð pví ráðgjafarping vort,
svo pýðingarlítið sem pað var. ’Yoru pá
mestan hluta pessa tíma sífeldar deilur við
stjórnina um pjóðrjett vorn og stjórnarhag,
svo hæfilegur tími og friður fjekkst aldrei
til að koma lijer upp nýjum skattalögum i
landinu sanngjarnari en hinum gömlu, enda
náði pingið ekki neinum fjárráðum. Menn
voru fyrir löngu orðnir sárleiðir á pessu fá-
nýta pingi, og almenningur taldi pað land-
inu einasta tíl pyngsla. Enda bjó bað og
undir nokkrar nýjar álögur, sem löggiltar
voru, t. a. m. alpingistollinn, ný spítalagjöld,
vegabótagjöld, búnaðarskólagjöld, sýslusjóðs-
gjöld, er allt pyngdi útgjöld á pjóðinni, og
jók óvild almennings á pinginu. |>ó alping
legði óbein gjöld á pjóðina, t. a. m. með
víntolli, gat pað litla óánægju vakið, nema
pá hjá peim sem vínið drekka drjugum.
En pó við yrðum að basla við petta
ráðgjafarping lengur, held jeg, en nokkur
önnur pjóð, og almenningur teldi pað mjög
fánýtt — varla til annars en ills — pó hefir
pó staðið mikið gott af pví, eða parfur und-
irbúningur betri. tíma. J>að og baráttan á
pví um pjóðrjettindi vor og allt pað sem
vitrir menn hafa útaf pessu ritað, hefir vak-
ið betur en nokkuð annað gat áorkað, pjóð-
ina af löngu sinnuleysi um sinn hag, vakið
með alvöru meðvitundina um vorn landsrjett
og fært nýjar lifshreifingar í pjóðina og
löngun til að verða sjálffær. J>ó margir
misskilji enn pessar nýju hreifingar, og sumir,
sem brugðið hafa blundi til að fara að bjarga
sjer sjálfir, liafi villst í svefnrofunum, jafn-
vel burtu úr landinu, pá eru pær pó sann-
lega góðsviti og boða vorri pjóð betri tíma,
en hún hefir nú sjeð um meira en 600
sumur.
Fyrir petta var nú tíminn kominn mik-
ið skár undirbúinn en áður, til að koma
hjer loksins npp rjettlátari skattalögum
lianda pjóðinni, en hin gömlu liafa verið.
Og fyrsta löggjafarping vort Ijet ekki held-
ur bíða, að sinna pessu. Fyrir aðgjörðir
pess og svo konungs vors, voru nú í fyrra
undirbúin ný skattalög af nefnd manna, er
til pess var sett. En aðgjörðir hennar voru
allt of lengi eins og leyndardómur pangað
til pær voru nú fyrir skömmu auglýstar
iandsmönnum, eins og nefndin gekk frá
peim. Má telja pað nýmæli að pakka sjer í
lagi nokkrum alpingismönnum vorum. Upp-
ástungur skattanefndarinnar eru nú kunn-
ugar orðnar, og sæta noklcuð misjöfnum
dómum. Jeg hefi nú lesið nefndarálitið og
borið pað saman við hin eldri frá 1841 og
— 93 —
Nr. 47—48.
1846, og álít petta dável úr garði gjört,
miklu betur og ljósara en hiu fyrri, enda
hafði nefndin pau fyrir sjer. Hún liafði og
pað sem rætt var á soinasta pingi um skatta-
málið, fjölda af áríðandi skýrslum og mai'gra
ára yfirvegun og álit hygginna manna. Yirð-
ist mjer hún hafa notað vel í flestum grein-
um pað sem rætt hefir verið og ritað áður
um petta vandamál, að pví sem mjer er
kunnugt. Jeg fyrir mitt leyti hefi opt hugs-
að um sama efni, og lent í flestu nálægt
pvi, sem nefndin hefir nú stungið uppá.
J>að sem jeg tel einna mest að uppá-
stungum nefndarinnar, er upphæð skattsins,
par hún stakk ekki uppá að afmá fleiri gjöld
en manntalsbókar-gjöldin, sem kölluð eru.
Hann parf eigi að vera hærrí en pau eru
nú, ætti lieldur að vera lægri, pví nýjum
skattstofnum er nú bætt við. Landsjóður-
inn parf pess alls eigi, en fátækir búendur
purfa pess að hann lækki. Yeit jeg pessi
kenning lætur illa í eyrum peirra, sem hugsa
mest um gróða hans, til pess að geta rúllað
út krónum í há embættalaun og hlaða öðr-
um upp í viðlagasjóð. En jeg pykist geta
sannað, að hún er ekki hjegómamál. Eins
og nú stendur hefir landsjóður nógar tekj-
ur til að greiða, að voru áliti bænda, afar-
há laun fjölda mörgum embættamönnum,
mikið fje til skóla, sumra sem eru enn og
verða æði lengi ímyndaðir, mikið til ferða
strandagufuskips, sem pingið ræður pó engu
um, að fari svo að landsmönnum hjer sje
að hálfum notum, hjá pví sem vera mætti,
stórfje til pings og pingstarfa, sem vel mætti
vera mikið minna, ef strandaferðum væri
hagað vel og eigi goldið af landsins fje sumt
pað, sem oss ber ekki að borga, fje til vega-
bóta, sem lítil framkvæmd verður á æði
lengi, og til fleiri gjalda, sem vjer bændur
skiljum ekki að sjeu til neinna parfa. Og
pó hefir hann mikin afgang í viðlagasjóð.
Svo hlýtur og sumt að vera óeyttt enn, sem
ætlað var til útgjalda í hitt ið fyrra. Eptir
pví sem enn lítur út, er pví landsjóðurinn
fullríkur og alls eigi líklegt að fje pví, sem
veitt kynni að verða úr honum til eflingar
atvinnuvegum landsins, verði varið fyrst um
sinn til mikilla framkvæmda, pví starfsemis-
andinn að nota pað vel, er aðeins lifnaður
i huga einstakra manna. J>ví hlýtur land-
sjóður að safna miklu fje fyrst um sinn ár-
lega, meðan dugnaður og starfsemi er að
próast í landinu, til að nota hans hjálp
landinu til framfara.
A eit jeg menn segja, að landsmenn
lijer læri bráðum að nota meira hjálp sjóðs-
ins pjóðinni til gagns, og sannar parfir auk-
ist og fjölgi óðum. J>ví trúi jeg vel. En
landsjóðurínn á nú stax mikið styrktarfje,
mig minnir allt að 300,000 kr. í viðlagasjóði,
sem veita 12,000 króna leigu á ári, ef peim
sjóði er varið vel til ávaxta. Og pessar
leigur bera árlega ávöxt meðan eigi parf
að eyða peim. Landsjóðnum bætist og tölu-
vert fje pegar hin nýju skattalög koma í
gildi, af tekjusköttum og húsasköttum. Svo
er og pinginu innan handar að finna nýja
tekjustofna, pegar sú tíð kemur, að peirra
parf nauðynlega með. Enda vaxa tekjur
landsjóðs eptir pví sem velgengni próast í
landinu.
Nefndin telur til að landsjóður purfi
að fá bætur fyrir alpingistollinn, er pingið