Norðanfari - 16.03.1878, Blaðsíða 1

Sendur kaupendum hjer á landi
kostnaðarlaust; verð hverra 10
arka af árg. 1 kr., einstök nr.
16 aura, sölulaun 7. hvert.
NORMFARL
Augiýsingar eru teknar í blað-
ið fyrir 8 aura hver lína. Við-
aukablöð eru prentuð á kostnað
hlutaðeigenda.
17. ár.
Akureyri, 16. marz 1878.
Nr. 17—18.
„Skuld“ og faðir liennar.
1 12. og 13. nr. „Skuldar11 1. árgang,
stendur grein með yfirskript „Náttúruvís-
indin og almenn menntun (að nokkru leyti
eptir „Das Ausland“)“. Tilgangur greinar
pessarar mun vera sá, að sýna alpýðu vorri
hve mjög hún sje á eptir tímanum í fiestu
illa að sjer og ómenutuð. — Af pví grein
pessi mun að miklu leyti eptir ritstjórann,
föður „Skuldar“, er oss minnir, að optar en
einusinni hafi látið í ljósi á prenti, hve
mjög hann elskaði pjóð sina og ættjörð,
ætlum vjer að benda á fáein atriði í greiu-
inni, er oss virðast miður heppileg af pjóð-
vin.
|iað er öldungis nauðsynlegt, að vekja
menn til eptirtektar á ástandi sinu og hög-
iim með hógværum athugasemdum í ræð-
um og ritum; en jafn-nauðsynlegt er, að
slikar athngasemdir sjeu sannorðar og laus-
ar við allan fjarska og ósanngirni, svo að
'peir, er fyrir aðfinningunum verða, finni
sjer eigi misboðið, eða niðrað um of. —
Sjeu hugvekjurnar aptur á móti harðorðar
um of og skammyrtar, ná pær sjaldan til-
gangi sinum; pví færri munu peir, sem
láta sjer fremur segjast við hrakyrði og
háðleg ummæli, en við góðar og viturlegar
fortölur. Með pessu er pó eigi sagt, að
hin áminnsta grein í „Skuld“ sje að öllu
leyti óhæf, pví sumt er par rjett hermt; en
par. er pó margt, er oss virðist að betra
hefði verið óritað. Greinin virðist sum-
staðar skrifuð handa skrælingjum eða villi-
pjóðum, en ekki peim mönnum sem frá
pví peir urðu til sem sjálfstæð pjóð, ávalt
hafa verið taldir meðal siðaðra pjóða;
aptur sumstaðar lítur svo út eins og hún
sje ritin fyrír náttúrufræðinga og spreng-
lærða heimspekinga.
Greinin byrjar á pví, að líkja alpýðu
vorrí við villipjóðir, og segir „Skuld“ hana
lita sömu augum eða svipuðum á vísinda-
legar uppgötvanir, og liina almennustu
notkun náttúruaflanna, sem villiþjóðir gjörðu
á nýungar pær, er þeir sáu hjá Norðurálfu-
búum, pá er þeir komu fyrst á slóðir þeirra.
J>etta finnst oss rangt og ótílhlýðilegt og
eigi sprottið af rjettlátri vandlætingasemi.
Með pessu er alveg misboðið sjálfstilfinn-
ingu þeirri, er hverjum manni er meðfædd.
Allir munu víst geta pví nærri. að engum
muni pykja gott, að hann sje talinn heimsk-
ari og fáfróðari, en flestir aðrir, þrátt fyrir
pað að hann sýnir i orði og verki að hann
er mörgum fremri á sama reki. Flestum
mun líka betur, að peir sjeu látnir njóta
sannmælis. það er eptirtektavert, að öðrum
eins manni og ritstjóra „Skuldar" skuli
verða það á, að meiða svo mjög þessa til-
finningu, er vjer erum sannfærðir um að
hann mörgum fremur hefir. Eða verður hann
betur við, ef einhver með ónotum og ofur-
yrðum segir honum til syndanna, en ef það
er gjörf með stilltum orðum og hógværum?
Vjer þorum óhætt að svara nei; honum er
pað heldur ekki láandi. Én ætti hann þá
ekki fyrst að stinga hendinni í sinn eigin
barm, er hann fer að vanda um við aðra?
þá ber „Skuld“ upp nokkrar spurning-
ar, er hún ætlar alpýðu eigi í færum til að
syara, til pess að sýna með því, að samlík-
ingin sje pó á rökum byggð. Vjer ætlum
óparft að svara peim, því vjer finnum pví
síður ástæðu til að bera pær upp fyrir al-
pýðu vorri, sem vjer erum sannfærðir um,
að hún veitir gufuskipum og gufuvjelum
miklu meiri eptirtekt, en alþýður í öðrum
löndum, sem optar nota gufuskip og gufu-
vagna, og meiri afsldpti hafa af gufuvjelum
en íslendingar. Síðustu spurninguna getum
vjer þó ekki alveg leitt framhjá oss; par er nl.
spurt að, hvaða afl það sje, er flytur frjett-
ir eptir frjettapræðinum. Vjer vitum eigi
til að neinn hafi leyst úr pessari spurningu
enn, og líklegast pykir oss, að „Skuld“, eða
faðir hennar, geti pað ekki1. Vjer getum
eígi gjört að því, að oss finnst pað hlægi-
legt, þegar menn eru að slá um sig með
ýmsu, sem þeim er ekki vel Ijóst sjálfum,
og í sömU andránni halda hegningarræður
yfir öðrum, er verður líkt á, og kalla þá
moldviðrismenn, það höfum vjer heyrt
kallað, „að hvor hrafninn kroppi augun úr
öðrum“, þá gjörir „Skuld“ gis að pví, að
alþýða vor er og hefir verið talin „upplýst11
og kveðst ritstjórinn verða að játa, að hann
hafi leitað, en eigi fundið þessa upplýsíngu.
Oss er nú eigi kunnugt um, hvað margar
ferðir hann hefir tekizt á hendur, til pess
að leita að upplýsingu hjá alþýðu, en liitt
vitum vjer, að hann hefir leitað illa, og
pætti oss rjettast, að bann væri rekinn á
stað aptur til að leita betur. Vjer getum
sagt með sönnu, að pó vjerliöfum eigibein-
línis gjört oss ferð, til að leita að upplýs-
ingu hjá alpýðu, pá höfum vjer þó fundið
margan órækan vott pess, að hún er ein-
mitt „upplýst“, og pað enda betur en víða
í öðrum löndum; — vjer pekkjum einnig
dálítið til erlendis. Oss eru kunnir peir
menn af alþýðu flokki, er svo eru vel að
sjer í náttúrufræði, sögu og fleiri fræði-
greinum, að jafnvel sumir af peim, er pykj-
ast í betra lagi menntaðir, mega vara sig.
það er heldur eigi bægt að segja með sönnu
annað, en að íslendingar sjeu handlægnir,
og meðal annars er pað vottur pess, að
nærri liver maður er eitthvað meira eða
minna hagur, og sumir enda þjóðhagar, pó
peim hafi aldrei verið kennt eða sýnt neitt,
er að smiðum lýtur. þetta köllum vjer líka
menning. Margt mætti enn tilfæra, sem
bendir til pess, að alþýða hjá oss er al-
mennt námfúsari og gjarnari á að leita sjer
menntunar, en víða annarstaðar, og sjer
hún pó færra haft fyrir. sjer en alþýður
annara landa.
þá kveður „Skuld“ upp pann dðm
yfir hinum „svo kölluðu stúderuðu“ mönn-
um vorum, að pað sje langt frá pví að há-
vaðinn af peim geti kallast menntaður. Vjer
slculum nú láta ósagt, hve rjettur pessi dóm-
ur er, enda þykir oss bezt hlýða að þeir
verji sig sjálfir, og mega peir þá bera á-
mælið, ef peir hvorki bera liug nje dug til
að hrinda því af sjer, er sá maður ber á
pá, er sagt er, að eigi sje nema hálfur stú-
dent. Að öðru leyti ætlum vjer pó, eptir
þeirri pekkingu, er vjer höfum á lærða
skólanum í Reykjavík, eigi hægt að segja
1) Vjer eigum eigi við nafnið á náttúru-
afli þessu, pví pað álitum vjer eigi neina
úrlausn, heldur hvað pað er í sjálfu sjer,
og hver sje uppruni pess.
— 33 —
annað, ef menn annars vilja segja satt, en
að lærisveinum hans gefist kostur á, að ná
svo mikilli þekkingu i þeim vísindagreinum,
sem par eru kendar, að nægilegt sje til
pess, að þeir ekki geti kallast ómenntaðir.
Verið getur pað að vísu, að sumir færi sjer
ekki skólakennsluna svo vel í nyt, sem þeir
bæði gætu og ættu að gjöra, en varla mun
purfa að taka íslenzka námsmenn eina til
dæmis uppá pað; „í öllurn löndum er pott-
ur brotinn“, pað verður ritstjóri „Skuldar“
að játa með oss.
Allt pað, er „Skuld“ segir, að alþýða
vor kunni, er „lærdómsbókin gala“(!), nokk-
uð af rímum og leirburði og, pegar bezt
láti, fáein stef úr Passíusálmum og að
sitera nokkrar klausur úr Meístara Jóni.
p>etta á að lýsa spilltum smekk hjá þjóð-
inni og fáfræði. Ojá, ekki er nú fegurðar-
tilfinningin eða kunnáttan, ef rjett væri frá
sagt. Og saunast er það sagt, að ekki hæl-
ir ritstjórinn löndum sínum um of í eyrum
peirra útlendinga, er lesa blað hans. Oss
er nú eigi kunnugt, hve báglega alpýða í
kringum ritstjórann er á vegi stödd, en það
þykjumst vjer mega fullyrða, að par, sem
vjer þekkjum til, eru það færri, er svo eru
aumlega ástígs. En hvað gjörir nú „Skuld“
eða faðir hennar til, að bæta úr pessu
smekkleysi alpýðu, sem þau hryggjast svo
mjög af? Ekkert. „Skuld“ telur upp pað,
er komið hafi út frá hinum prentsmiðjum
landsins, og sömuleiðis pað er „Bókmennta-
fjelagið gefi út, og gefur pví öllu nafn ept-
ir beztu samvizku(I). En hvað kemur nú
út frá prentsmiðju „Skuldar“ á Eskifirði?
„Skuld“ „stærsta blað á íslandi“; og hvað
hefir hún að færa? Skammir og ónot um
einstaka menn, nafngreinda og ónafngreinda,
alþýðu yfir höfuð. Og hvað lærir alpýða
af pessu? Að slást upp á náungann fyrir
litlar eða engar sakir, og þá er upp talið.
Hverju er nú bættari smekkur þjóðarinnar
með pessu? Vjer sjáum pað eigi. — Lærð
er „Skuld“ pó innanum og saman við(!), og
má pað meðal annars sjá af pví, er hún fer
að slá um sig með þeiri speki, að pað sjeu
ekki hlutirnir sjálfir, er menn sjá, heldur
ljósgeislarnir af þeim, rjett eins og hún í-
myndi sjer að pað sje hið fyrsta og helzta
er villt og ómenntuð alpýða parf að vita.
Eða heldur ritstjórinn' að mönnum skiljist
betur gagn og nytsemi einhvers hlutar í
lífinu, pótt peir viti, að pað er ekki hlut-
urinn sjálfur, er kemur fram í augaþeirra,
heldur mynd hans, eins og ljósbilgjurnar
flytja hana til augans? J>etta og annað eins
virðist nokkuð moldviðris kennt, og
ritað í peim tilgangi, að fafróðir menn hugsi
að pað sje nú „karl í krapinu“ er petta
kunni fyrir sjer; pað sje ekki allra með-
færi, að eiga við hann. En pví verður að
tjalda, sem til er, annars gengur dóttirin
ekki út, hún er svo tannhvöss og vond í
geðinu; pað kemur líklega af slæmu upp-
eldi. Ójá, petta er nú krakki ennþástelp-
an, og of ung til pess að bera á hana vönd-
inn; pómundi pað ekki fjærri lagi, að fara
nú endur og sinnum að hirta hana dálítið,
ef hún á að lagast, pví varla er til að hugsa,
að hún batni af sjálfri sjer.
„Skuld“ litla! reyndu til að bæta ráð
pitt, mundu eptir, hvernig fór fyrir honum