Norðanfari - 02.05.1879, Blaðsíða 2

jarðyrkjan getur tekizt vel, eptir pví hvort
pað er norðan eða sunnan lands, pví Sunn-
lendingar standa töluvert betur að vígi í pví
tilliti, en vjer Norðlendingar. Að öðru leyti
er pað, sem rnest á ríður, að kunna jarðyrkj-
una vel í stóru og smáu, og vita hvað hezt
á við hjá oss, pví greinir jarðyrkjunnar eru
svo margar, að ef vjer viljum pað sem hezt
á við hjá oss, pá er engin eíi á, að jarðyrkj-
an getur orðið oss að miklurn og farsælum
notum.
P.
Enn um amtmannsgjOflna.
í Norðanfarablaðinu 17. p. m. hafa
peir sýslumaður og prófastur í Húnavatns-
sýslu — i tilefni af grein frá mjer í Norð-
anfarablaðinu 5. sept. f. á. — auglýst nokk-
urra ára reikninga fyrir amtmannsgjöfina
eða legat Ólafs Stefánssonar stipt-
amtmanns til Yindhælishrepps. En jafnframt
hefir peim pótt viðeiga að reyna i sjerstakri
greinísama tölubl. að mótmæla aðeinhverju
leyti áminnstri grein minni. En eigi pyk-
ir pað hafa tekizt allskostar fimlega, og
ætla vel mega hlýða að benda til pess, og
drepa um leið á einstök atriði snertandi
amtmannsgjöfina til fyllingar hinni fyrri
grein minni.
Höfundarnir drepa á „ástæðulausar
■kvartanir“ i grein minni, en í henni er
yfir pví eina kvartað, að reikningar amt-
mannsgjafarinnar hafi eigi verið auglýstir.
En með pví auglýsa um leið nokkurra ára
-reikninga hennar, liafa peir einmitt sannað,
■ að sú kvörtun mín hafi haft giidar ástæður
við að styðjast. Að pvi er sýslumaður kveðst
í fyrra hafa skýrt mjer frá leigumála amt-
mannsgjafarjarðanna, pá efa jeg eigi, að
pað muni rjett hermt, pótt mig reki eigi
minni til pess, en annaðhvort mun jeg pá
eigi hafa haft tóm til að rita pað hjá mjer
til minnis, eða öllu heldur hafa ætlað pað
■öpasrft, í von um að íá innan skamms skrif-
legt svar upp á brjef mitt, dags. 13.. ág. f. á.,
er getur í grein peirra. Og að pví er kaup-
staðar-reikning amtmannsgjafarinnar við
Skagastrandarrerzlun snertir, pá mun hlut-
aðeigandi verzlunarstjóri eigi hafa pótzt
hafa neitt umboð frá stjórnendunum, til
pess að auglýsa hreppsnefnd Vindhælishrepps
hann, enda fæ jeg eigi sjeð, hvað á slikum
kaupstaðarreikningi er að græða fyrir pann,
er eigi pekkir leigumála jarðanna.
Höfundarnir kveða og k v a r t a yfir
pví í grein minni, að „eigi hafi verið leitað
álits kunnugra manna um pá er gjafarinn-
ar nyti'*. En yfir pvi heti jeg alls eigi
kvartað, enda var mjer kunnugt um, að
peir, sem nú njóta hennar, hafa fengið
hlutdeild í henni samkvæmt tillögum hrepp-
stjóra og prests. Mjer pykir og mjög
sennilegt pað, sem prófasturinn segir, að
hann liafi einhvern tíma minnzt á hæfileg-
leika njótendanna við mig, og að jeg haíi
eigi tilnefnt aðra hæfari, pví jeg er eigi
sannfærður um, að aðrir hreppsbúar sje að
öllu samtöldu hæfari að njóta hennar enn
peir. Að minnsta kosti geta nú engar
ekkjur og naumast aðrir ekklar komið til
greina. Annars hygg jcg, að stjórnendurn-
ir hafi eigi að jafnaði leitað vitneskju um
viðhaldandi hæfilegleika njótendanna, enda
mun sveitarstjórn Vindhælishrepps vanalega
hafa tilkynnt peim ótilkvödd, er ástæða hef-
ir pótt til umskipta. Eigi veit jeg og til,
að hinir núverándi stjórnendur hafi, nema
ef til vill munnlega, leitað sjer upplýsingar
í pvi efni, fyrr enn með brjefi til hrepps-
nefndar Víndliælishrepps, dagsettu 12. nóv.
næstl. eptir að grein min var komin út, án
pess hún virðist pó að hafa getað gefið til-
efni til pess í rauninni, nema ef til vill
eptir óskiljanlegum skilningi peirra. Aug-
lýsing peirra 10. júli f. á., er peir hafa
ásamt auglýst i blaðinu, sýnist nokkuð ann-
ars eðlis, pó að hún virðist að lýsa lofs-
verðum áhuga á, að láta eitthvað til sín
taka.
í grein minni liefi jeg að vísu vitnað
til greinar i 13. ári Norðanfara, sem kvart-
ar yfir miður höndulegri stjórn amtmanns-
gjafarinnar, og meðal annars gefur í skyn,
að eigi muni ávallt hinir verðugustu hafa
hlotið hlutdeild i gjöfinni. Á grein pá lagði
jeg engan dóm, að pví leyti, enda virðist
hún einkum stefna að stjórn gjafarinnar á
peim tímum, er mjer var alls eigi kunnugt
um hana. En jeg hygg, að grein sú sje í
alla staði óhrakin, og muni hafa við rök-
semdir að styðjast. Að minsta kosti erpað
víst, að hjer í Vindhælishreppi fara litlar
sögur af röggsemi sjórnendanna síðan á
dögum Bjarnar Blöndals sýslu-
manns. Hann hafði að sögn borið ótrauða
umhyggju fyrir, að njótendurnir hefði sem
bezt af gjöfinni, en pá höfðu bæði land-
skuld og leigur verið goldnar í góðum og
gildum landaurum á gjaldögum rjettum,
og er mælt, að á vorin hafi peir vitjað land-
skuldar-fjárins á ákveðnum dögum og hafi
sýslumaður pá sjálfur riðið með peim á
gjafajarðirnar, til pess að vera við afhend-
ing fjárins, og sjá um, að pað væri vel af
hendi látið, en að á haustin hafi peir vitjað
leignanna til hans. Slikur gjaldeyrir kann
að hafa verið fullt svo notadrjúgur í búum
njótendanna, er venjulega eru fjárfáir sjáv-
arjarðabændur, sem nú gjörist innskrpt
við verzlan, pvi að, sje skuld á við verzl-
anina, hvernig sem hún er til komin ; hverf-
ur innskriptin.í hana og pótt eigi væiú skuld
á, mundi einatt lítt kostur á fyrir fátæk-
linginn að fá út á liana arðvænlegann eyri.
En hitt pykir annars vegar sennilegt, að
peir, sem pegar eru komnir í skuldarlæðing,
og hafi fyrirfr&m lofað kaupmanninum hlut-
deild sinni í gjöfinni, mundi eigi kjósa
landaura fremur enn innskript, pótt peir
ætti kost á að velja. En hvernig sem pví
er varið, pá er svo að sjá, sem bæði hafi
landskuldirnar farið lækkandi í álnatali, og
að sú regla hafi rutt sjer til rúms að leigja
jarðirnar fyrír landskuld eptir meðal alin
í innskript og leigur eptir smjöralin i inn-
skript, bvorttveggja á ýmislegum eða ó-
ákveðnum gjalddögum. Vel pykir mega vera,
að pær hafi eigi getað leigzt betur eða
hagaulegar, en ein orsökin meðal margra
kynni meðfram að vera sú, að stjórnend-
urnir hafi einhvern tíma eigi liaft tilhlýði-
lega árvakra umhyggju fyrir sæmilegri ábúð
peirra, svo að pær bafi niður niðst.
í niðurlagi greinar sinnar tjá stjórnend-
urnir, að jeg „segi“, að „kúgildin e i g i að
vera hjer um 8“, að „fara e i g i eptir aldri
elzta barns“ og að „umsjá jarðanna e i g i
að lúta undir hlutaðeigandi s v e i t a r-
stjórn(!!)“. Eu af öllu pessu heli jeg
alls ekkert sagt í grein minni, eins og peir
pó eflaust vilja gefa í skyn, og fráleitt
munnlega heldur. feim hetir reyndar að
ætlan minni verið full-ljóst, að pað er sitt
hvað: að segja, aðeithvaðeigiað
vera svo eðasvoogaðbendatil,
hvort eitthvað kunni eigi að
vera hagfelldara eða rjettara
enn annað, en peir virðast hafa gjört
sjer heldur mikið far um að vera gagnorðir
svo að nákvæmni sannleikans hafi pví orðið>
á„ hakanum. Mjer hefði líka í öðru tilliti
verið kært, að peir liefði fjölyrt meira um
pessi atriði, pví að pótt mikið sje varið f
að h e y r a, að peir „álíti sjer skylt að fara
eptir gjafabrjefinu11, pá hefði mjer pótt allt
að pví eins mikið varið í að s j á, að peir
álíti sjer skylt að skilja pað.
þareð mjer pykja pau atriði viðvíkj-
andi skilningi gjafabrjefsins, sem jeg hreifði
í fyrri grein minni, nokkurs varðandi, og
ætla pau eiga athygli skilið, vil jeg leyfa
mjer að fara enn um pau nokkrum orðum.
Um kúgildatal á jörðunum.
í gjafabrjefinu segir um kúgildin: „hverj-
um fjölga ætti, unz viðsæmandi kúgildatala
er á fyrrnefndar jarðir komin, hjer um 20“.
Orðin „hjer um 20“ skil jeg sem b e n d-
i n g um, hvað Ó. St. hafi álitið viðsæmandi
kúgildatal eptir páveranda dýrleika peirra,
eða landskuldargjaldi í samanhurði við aðr-
ar jarðir, en alls eigi sem ákvörðun.
Annar skilningur kemst hjer^ naumast að,
pví pað, að gefa ákvörðun um pað, sem er
svo breytilegt eptir eðli sinu sem kúgilda-
tala á jörðum hlýtur að vera, verður naum-
ast eignuð svo hyggnum manni, sem Ó. St.
var. Að „hjer um 20“ hljóti að vera við-
sæmanda kúgildatal á jörðum pessum, hversa
sem ásigkomulag peirra, dýrleiki og land-
skuldargjald breytist, jeg vil eigi tala um,
ef sumar legðist í eyði, virðist eigi að ná
neinum sanni. Orðin „viðsæmandi kúgilda-
tal“ virðist lika helzt að benda á eitthvert
hlutfall milli kúgildatölunnar og dýrleikans,
og pá um leið landskuldargjaldsins, og pá
hlýtur viðsæmanda kúgildatal að breytast
með jörðunum. En um pað, livert hið rjetta
og sanngjarnlega hlutfall sje, geta eðlilega
verið margskiptar ætlanir manna, en pó
ætti að vera unnt að kornast nærri pví fyrir
pá, er eigi skortir kunnugleika um jarðir
í hjeraðinu, foruan og nýjan leigumála peirra
o. fl. í»ví verður naumast neitað, að hlut-
fallið á milli landskuldarinnar á Marðar-
núpi (100 áln.) og kúgildatals par (6Y2
kúg.) er eitthvað óeðlilgt, en hvort pessi
fjarskalegi kúgildapungi eða langvinn niður-
níðsla jarðarinnar eða annað hafi verið pess
valdandi, að færa varð par niður landskuldina
1874 meira enn um helming, er mjer eigi
fullkunnugt. — J>að væri ef til vill eigi al-
veg óhugsanda, að orðin „viðsæmandi kú-
gildatala11 líti að einhverju leyti til pess, að
hálfar leigurnar yrði viðunanlega rífleg um-
boðslaun fyrir stjórnendurna, en jeg ereigi
svo góðgjarn, að mjer pyki pað sennilegt.
Um 18 ára aldurs takmarkið.
|>ar sem í gjafabrjefinu er minnzt á „18.
aldursár11, pá getur pað varla skilizt ann-
an veg enn svo, að fylling pess sje álitin
takmark ómegðaraldursins, en aptur virðist
auðsætt af brjefinu sjálfu, og lylgibrjefinu,
að gjafarinn hafi ætlazt til, að enginn nyti
hennar nema sá er hefði 3 börn í ómegðl,
en pað á eigi sá, er „yngsta“ barn hans
er á 18. ári. Hjer virðist pví mótsögu, er
úr parf að greiða, nema sannað verði, að
hún sje missýning ein. A skilning stjórn-
endanna í pessu efni trúi jeg ekki, nema
hann hafi við röksemdir að styðjast.
Um stjórn amtmannsgjafar*
1) Sbr. í gjafabrjefinu orðin: „má . . .
fátækur, guðhræddur, búandi maður, prem-
u r e i g i n b ö r n u m i ó m e g ð b u n d-
inn (helzt ekkjumaður) njóta pessastyrks“.