Norðanfari - 24.07.1879, Blaðsíða 2

ckkert, pareð peír optast munu hafa orðið
að gjalda eptir jörðina eins og óskerta og
landsdrottinn pvi látið pá borga sjer fyrir
að hann var svo góðgjarn, að lofa peim að
hafa fyrir hlunnindum pessum fyrir sig, og
gjört peim skiljanlegt að peir hefðu fulla
orsök til að virða sig fyrir að hann hafði
vit til að hagnýta sjer verk peirra, og af-
notín af hlunnindunum, eins og herra sá,
er vit hafði til að fá peim hagkvæmt hygg-
ingarbrjef. Að petta gangi pannig lengur
er víst ekki meiningin, pað sjest af 72 gr.
og athugasemd um hana, og finnst mjer pví
að samningar, er undan skildu allan reka
hvals og viðar ieiguliða notum ættu að vera
óbindandi fyrir leiguliða, pó ágengir lands-
drottnar, reyndu að koma peim við, pareð
pe'.r yrðu brot á móti 72. gr. og pví ekki
lögmætir. |>etta hefi jeg pví talað um, að
fieiri en jeg kunna að leggja svipaðan skiln-
ing í pessar gr., hvort sem hann er rjett-
ur eða rangur.
Við 77. gr. er pað atliugandi, að lands-
drottinn og leigul. eiga að bæta jafnt skaða
pann, er á jörðu verður af völdum náttúr-
unnar, ef bætanlegir eru, annars á jarðar-
eigandi að færa niður landskuld til helm-
inga á peim parti jarðarinnar, er hún missti
við áfallið. í hvorutveggja tilfellinu er auð-
sjeð, að leiguliði á að taka jafnan skaða og
landsdr. og getur pað naumast heitið rjett-
látt, pví pað er höfuðstóll landsdr. sem
skemmdist, en ekki leiguliða, og er pá eðfi-
legt og sjálfsagt að hann kosti sjálfur uppá
að fullgilda hann, ef hann ætlast til að
halda landskyldum hinum sömu sem áður;
pað getur aldrei orðið leiguliða, pví hann á
ekkert í jörðunni, pví ekki minnka leigu-
liða skyldur hans, jörðunni til umbóta pótt
hann veiti lijálp til að bæta hana á pessa
leið. I síðara tilfellinu er auðsjeð að leigul.
á að borga eptir helming pess hluta jarð-
arinnar, er hún misti við áíállið, allan pann
tíma er hann dvelur á jörðunni eptir pað
hún minnkaði, og virðist pað harla órjett-
látt, eins og sjezt af pví, að pvílíkum skil-
málum verður ekki með sanngirní troðið
uppá nýan ábúanda og ekki geta hinir ó-
skemmdu partar jarðarinnar batnað meira
en eðlilega pó aðrir hafi ónýtzt, en petta á
líklega að leiða af peim upprunalega samn-
ingi, að hlutaðeigendur sömdu um jörðina
alla og óskemmda, en pað er eintómur mis-
skilningur, pví pað liggur i hlutarins- eðli,
að enginn getur rjettilega heimtað vöxtu af
peim höfuðstól, sem livergi er til og eng-
inn verður skyldaður til að greiða andvirði
fyrir ekkert. Hinn upprunalegi samningur
getur pví ekki kastað pessum punga á leigu-
liða, pví hlutaðeigendur sömdu um jörðina
eins og hún var á sig komin, pegar peir sömdu
og eptir pví urðu skilmálar milli peiria,
en missi jörðin af peim kostum, er hún
hafði, pegar peir söirdu, missa skilmálarnir
líka gildi sitt, pví hún er pá ekki lengur
sama jörð, sem peir sömdu uni, hvorki að
gæðum eða að rjettulagi að hundraðatali,
og ekki að öðru en nafninu eintómu, sem
ekkert gjörir til hvað leigul. skyldur áhrær-
ir. f>að er pví eðlilegast að hlutaðeigend-
ur semji á ný um jörðina, pegar svona ber
undir, svo skilmálarnir verði að hæfi við
pað, sem jörðin er pá, eptir óvilhallra manna ;
mati og samkomulagi peirra.
79. grein ákveður ekkert vöxt peirra ;
jarðabóta, er reikna skal skylduvinnu, en j
mjer finnst að hagfelldara heiði verið, að á- :
kveða eitthvað víst um pað í lögunuin, pví ;
hætt er við að ágengir landsdrottnar, verði j
par djarftækir á vinnuafli leiguliða og gjöri j
pannig að neyðarkosti að taka jörðina. Mjer j
hefir dottið i hug að slíkt skyldustarf, |
mætti miða við húudraðatal jarðanna, svo 1
sem t. d. að taka, einhverja verðupphæð,
er koma skal á hvert jarðar hundrað, en
á Iiverri jörð ætti að framfara skoðunar-
gjörð skynsamra manna, lxverjar jarðabætur
væru hagfeldastar fyrir jörðina, en jarðar-
eigandi ættí sjálfur að fyrirskipa á hverju
að byrja skal og hvernig framhalda.
80. gr. frumvarpsins virðist mjer mið-
ur rjettlát, par sem hún ákveður leigul.
ef hann flytur burt af jörðunni einungis
helming verðs, fyrir pær jarðabætur er hann
hefir unnið á jörðunni fram yfir skyldu
sína, pví yel kann svo til að bera, að leigul.
hafi unnið allmiklar jarðahætur næsta ár
á undan, er hann flytur burt af jörðunni,
og getur pá naumast átt sjer stað að- hann
hafi liaft mikil not peirra, en haft ærið
mikinn kostnað, sem hann á ekki eptir gr.
að íá borgaðan meir en til helminga, hversu
mikið sem jörðin hefir rífkað að verði, sem
landsdr. er sjálfrátt að hafa tillit til, peg-
að hann byggir jörðina næst, og leggja land-
skuld á hin nýju gæði jarðarinnar, sem
enginn gæti kallað ranglátt, par jörðin er
betri en áður var, og tekur pá jarðeigandí
meir en að sínum hluta arðinn af rífkun
jarðarinnar, en leigul. á að sitja með hálf-
an kostnaðinn óendurgoldinn, eins og hegn-
ingu fyrir að hafa verið svo heimskur, að
verja fje sínu til umbóta peirri jörð, sem
honum pykir ekki borga sig að sitja að, ef
honum býðst önnur betri. |>að er óhag-
kvæm borgun íyrir göðar jarðabætur og
ekki mikil hvöt fyrir hann að sýna næstu
jörð sinni sóma. Mjer finnsst miklu eðli-
legra að leigul. fái jarðahætur sínar að fullu
borgaðar að loknum hverjum leigutima og
jarðareigandi megi færa upp landskuld að
sama skapi og jörðin hefir batnað, pví með
pví hafa báðir sitt eðlilega, jarðeigandi vöxtu
af gæðum jarðarinnar, og leigul. vöxtu af
vinnu sinni og kostnaðí, sem ætti að ske
eptir mati skynsamra óvilhallra manna,
svo ágreiningur út af pví live mikið hver
skyldi hafa gæti ekki risið.
(Niðurl. síðar).
Gjtfrid yður jtfrðina undirgefna.
það er vitaskuld að pettaboðorð: »Gjör-
ið yður jörðina undirgefna» stendur óbreytt
og í fullu gildi meðan mannkynið byggir
jörðina, en með bverju gjörir maðurinn sjer
jörðina undirgefna? Er pað með pví að
brjóta nndir sig lönd og ríki, reyna að ná
sem flestum á sitt vald, gjöra sem flesta
sjer báða, safna sem rnestum auðæfum hverju
nafni sem nefnast. Vjer álítum reyndar
ekki, vjer álítum orðsins eiginlegu merkingu
pá: að láta jörðina færa sjer sem mestan á-
góða, kenna jörðinni að vera sjer sem hlýðn-
asta, — ef vjer mættum svo að orði kveða —
í pví að færa sjer sem fljótastan og mestan
ávöxt, peirra jurta, þeirra gæða, er hún get-
ur framleitt af skauti sínu, manninum til
heilla og hagshóta, yndis og ánægju.
|>egar vjer aðgætum og berum saman
manninn og jörðina, sjáum vjer og flnnum,
að með peim er margt líkt, mikill skyldug-
leiki; maðurinn skoðaður sem náttúrunnar
harn, án allrar uppfræðslu og menntunar,
getur naumast talist frjóvsamt trje í hinu
andlcga ríkinu, pví parf að siða hann, aga
og mennta, pví hann er peim hæfilegleikum
búinn af hendi höfundar allrar tilveru, að
vera svo gegn og hæíilegur til að taka móti
menntun og lærdómi, en fyrir pau spretta í
hinum andlega jarðvegi mannlegrar sálar peir
ávextir, pan ódáins epli sem standa iðgræn
firá kyni til kyns, öld eptir öld, manninum
sjálfum til heilla og hagsælda, huggunar,
hressingar og blessunar. Líkt má segja um
jörðina, hvar sem maður kemur á jarðar-
hnettinum, par sem á annað horð jarðvegur
er; (jarðvegur getur ekki kallast berir klett-
ar, hraun og jöklar) vex, eða að minnsta
kosti getur eitthvað vaxið. pað er manninum
getur verið til nota, til fæðis eður skýlis, eða
fóðurs fyrir dýr pau er maðurinn hefir sjer
til lífs uppeldis, pað er auðvitað fjarslcá mis-
munur á frjóvsemi jarðarinnar, eptirpvíund-
ir hvaða himinbelti löndin liggja, en hversu
sem par er auðugt í hinum heitari og aptur
fátækt í hinum kaldari, purfa pó hvorutveggju
ræktunar, einhverra umbóta og einhverra
breytinga til hetra, og peim hæfilegleikum
er jörðin gædd, af skaparans hendi. að geta
tekið á móti umbótum og hreytingum til
betra, líkt og mannlegur andi, petta nærsvo
langt að vjer efumst um pað eigi sjer tak-
mörk, pví hvenær eður hvar, hefir maðurinn
náð peirri fullkomnun að eigi sje eitthvað
eptir, sem ófullkomið? Og hvenær og hvar
er jörðin svo yrkt og bætt að ekki megi
einhverju við bæta til bóta og blessunar?
þessum spursmálum efumst vjer um, að
maðurinn geti svarað á sínu flugbraða fram-
faraskeiði að púsund púsunda árum liðnum.
Erá öiidverðu, frá pví petta boðorð var
útgefið: «gjörið yTðnr jörðina undirgefna» hefir
pað verið eitt af liinum mörgu verkefnum
mannlegs anda, að leitast við að fullnægja
pví, og hversu lang^ er hann eliki á veg
kominn og hversu langt skeið er ekki enn
pá órunnið? Stjórnir ríkjanna, vísinda- og
verkleg starfsemi, bækurnar og blöðin, allt
leggst á eitt um allan menntaðau heim, að
vinna að uppfyllingu pessa dýrmæta og mik-
ilvæga boðorðs gjörið yður jörðina undirgefna
og einnig vjer, pessi litla, fámenna og af-
skekkta pjóð, er byggjum eyju pessa, yzt
undir Miðgarði, «Norður við heimskaut í
svalköldum sævi» erum að leitast við að full-
nægja pví, eptir pví sem kringumstæður og
efni leyfa, en hjá oss er sem öðrum, mjög
margt og mikið ógjört, og pví erum vjer
smátt og smátt að reyna að hrynda til lag-
færingar; pingið gengur 1 lið með einstakl-
ingnum og hlöðin æpa hvað eptir annað til
vor um jarðabætur og jarðyrkju, dugnaðar-
mennirnir keppast við að ganga á undan,
að gefa af sjer gott eptirdæmi og pó er allt
af fjarska mikið ógjört, og pví verður ekki
neitað, að margur og ofmargur dregur sig
aptur úr, og pegar rjett er að gáð, leggjum
vjer eigi jafnvel fram krapta voraípessa átt,
sem -skyldi, og er pó á marga vegu reynt til
að hlynna að pví, hæði með lögum og lof-
um, að vísu virðist petta framkvæmdarleysi
eiga nokkuð kyn sitt að rekja til pcss, að
enn sem komið er, hafa menn ekki verið al-
veg á eitt sáttir, hverri reglu fylgja skyldi
til að fá jarðabótunum framgengt, lögin hafa
heldur ekki enn gefið neinar fastar reglur
fyrir hversu jarðabótum skuli hagað; land-
búnaðarlaga frumvarpið (sem nú eru mestu
líkur til að verði gjört að lögum breytt eð-
ur óbreytt á næsta sumri) pó það sje að
mörguleyti frjálslegt og vel samið, virðistoss
ekki gefa pessu mikilsvarðanda máli jafnmik-
ið meðhalds-atkvæði sem skvldi. |>að er
reyndar á peirri skoðun, eins og nii virðast
vera margir betri og byggnari menn pjóðar
vorrar, að leiguliðarnir bæti jarðirnar en
eigi endurgjald fyrir pær að meira eður
minna leyti hjá landsdrottnum og petta
hefir vísast mikið til síns máls, jarðaeigend-
ur og umboðsmenn pjóðeigna gjöra nú vel