Norðanfari


Norðanfari - 06.08.1879, Blaðsíða 4

Norðanfari - 06.08.1879, Blaðsíða 4
-80 — liið upprnnalega heímkynni hestanna, og liefir pétta Vakið mikla eptirtekt hjá vísindamönn- ununi. Yið að leita einkanlega í prílagamyndan jarðarinnar vestan tií í Ameríku — í Colorado- fjöllunum — hefir M a r c h prófessór fundið 30 aðgreindar tegundir af hófdýrakyninu Hippus, sem eru talsvert eldri dýramynd- anir, en hinar samkynja, er fundizt hafa 1 hinum gamla heimi (Asíu og Evrópu), og sýna ljóslega, hvernig hófdýrpessi hafabreyzt smámsaman á hinum ýmsu jarðöldum pang- að til pau hafa fengið sköpulag hinna nú lifándi hesta. Hið elzta stofndýr hestakynsins, er menn nú pekkja, nefnist Eohippus og á pað heima í hinum dýpstu (e o c e n u) lögum prílagamyndaninnar (sjá Steina- og jarðar- fíæði 13. Gröndals). E o h i p p u s héfir eigi fundizt nema í Ameríku og gætum vjer kallað hann Adam hesta vorra, pó hann væri peim næsta ólík- ur, pví hann var ekki stærri en tóa; og á hvorum framfæti hafði hann 5 tær (og jafn- mörg miðfótarbein), pó snerti einungis hóf- bein næst innstu táarinnar jörðina, og var sú táin (er svarar til vísifingurs mannsins) stærst; næstu tærnar náðu að eins niður að hófhvarfinu, sín hvoru megin; hinar tvær tærnar voru enn pá styttri og báðar utan- fótar. Á hvorum apturfæti voru 3 tær, er allar snertu jörðina. Tennurnar voru all$ 44 (nú hafa hestar 36—40 tennur), par af marg- ar vígtennur. Af pessum E o h i p p us hefir M a r s h uppgötvað margar tegundir. í hinum yngri eocen-lögum hverfurEo- hippus og í hans staðkemur Orohippus. Hann hefir einungis 4 tær á hvorum fram- faéti, og aptasta vígtönnin er orðin að jaxl. Orohippus var á stærð við sauðkind. í mi o c e n-lögunum (sem eru yngri en éocen-lögin) fannst nú priðja aðalbreytingin, Mesohippus; hann var á stærð við úlf, og svipaði meir en hina (Eohippus og Orohip- pus) til hesta vorra tíma. Hann hafði 3 tær: einn aðalhóf og 2 laghófa, er að eins snertu jöiðina, pá er hann stje í fótinn. Nú eru og 2 vígtennur orðnar að jöxlum. Mesohippus pessi hverfur í hinum efri miocen-logum og í hans stað kemur M i o- híppus, sem er nokkuð ápekkur A n c h i t- h e r i u m , er nefnt er hjer að framan og fundizt hefir í Evrópu. |>ó hefir Miohippus 3 tær á líkn vaxtarstigi og Mesohippusar. Hann var á stærð við skozkan pony (smá- hest.) Miohippus hverfur, pá er miocen- lögunum líkur. I hinurn neðstu p 1 i o c e n-lögum fund- ust Protohippus og Pliohippus; peir voru hvor öðrum mjög ápekkir, og líkt- ust mjög hestum vorra tíma. |>ó höfðu peir enn pá 3 tær, en gengu pó eigi nema á einni, hinar tvær tærnar voru litlar lagtær, er að eins náðu niður að hófskeggslið. Báð- ar pessar tegundir eru náskildar Hipparion, sem nefndur er hjer að framan og fundizt hefir í stórhópum í Grikklandi. Pliohippus var pó yngri (en Protohippus), og hann var laghófalaus og alveg einhæfður; eins voru og tennur hans mjög ápekkar tönnum hesta vorra. p>að er fyrst í hinum efstu pliocen-lögum, að menn finna kynið E q v u s, sem rekur endahnútinn á allar pessar breytingar og er samkynja hestum vorra tíma. Af lagtánum er eigi annað orðið eptir hjá hestum vorum en tvö dálítil miðfótarbein á hverjum fæti; lagtærnar sjálfar eru horfnar, en hornköggull gá, er iiniibt í hófskeggi hesta, og semalpýða hjer á landi heldur að vaxi í hvert skipti, er hesturinn er á stöku ári, er síðustu leifar af laghóf, og á pví ekkert skylt við aldur hests- ins. — Á pleistocen-tímabilinu (sem er hið yngsta tímabil í priðja lífsaldri jarðarinnar) var fullt af hestum bæði í Suður- og Norður- Ameríku, en pótt undarlegt sje, pá hafa peir pó nokkru síðar dáið par alveg út, og vita menn ekkert, hvað til pess hefir komið. Fornhestar pessir voru á stærð við meðal hest á vorum dögum, eður 58—60 puml. að hæð á herðakamb. |>ótt hjer sje einungis tekið tillit til tánna, pá hafa pó fundizt margar breytingar í allri beinbyggingu dýranna, og beinagrindur pær, er nú eru til sýnis í New-Haven, sýna ljóslega, að hinn litli E o h i p p u s, með 5 tám og 44 tönnum, er allar voru keilumynd- aðar og stóðu dreift, hefir breytzt í hesta vorra tíma eptir pessari röð; Eohippus, Orohippus, Mesohippus, Miohip- pus, Protohippus, Pliohippus og loksins Eqvus Caballus eður hestar vorra tíma. |>á liafa og verið færð ljós rök að pví, að heilakúpa hestanna (eins og margra annara dýra) hefur stækkað meir en tiltölulega eptir vexti peirra frá pví, er Eohippus var uppi, og má par af ráða, að hestar vorir standa á talsvert hærra andlegu og líkamlegu stigi en forfeður peirra. (Framhald). — Eins og getið er í 35.—36. nr. blaðs pessa, kom hjer til bæjarins 22. f. m. herra Willard Fiske, doktor 'í heimspeki, prófessor í Norðurlandamálum og sögu við Cornell-há- skóla í bænum Itaka, sem stendur í fylkinu New-York, skammt frá stórhorginni Nýju-Jór- vík í Vesturheimi. Prófessorinn, ásamt föru- naut hans herra A. M. Reeves, ritstjóra og prentsmiðjueiganda, dvöldu hjer til hins 30. að peir hófu ferð sína til Suður- og Vestur- lands. Bæjarbúar sýndu pessum ágæía ís- landsvin og heiðursgesti sínum hinar heztu viðtökur, eptir pví sem föng eru til. Tólf af bæjarbúum hjeldu peim fjelögum samsæti til miðdagsverðar 26. f. m. , nokkrir riðu með peim fram um Eyjafjörð, til að sýna peim forna sögustaði, kvennaskólann á Laugalandi og hinar stórkostlegu jarðahætur, sem nú er verið að vinna að í 'Staðarbyggðarmýrum, og pótti honum mikið til pessa koma. Að síð- ustu fylgdu margir bæjarbúar peim til Möðru- valla, til að skoða hina nýju skólabyggingu, sem prófessomum pótti mjög mikið til koma að væri verið að koma á fót; hann mun hafa mikinn hug á, að styrkja stofnun pessa með ráði og dáð, einkum að pví leyti, að leiðbeina mönnum í hagkvæmri skólakennslu, eptir pví sem nú er venja að haga lienni við skóla í Vesturheimi. Einn af bæjarmönnum fylgdi honum alla leið að Ytri-Bægisá; á pað heimili vildi hann endilega koma, einkum vegna pess, að pjóðskáldið Jón p>orláksson hafði búið par og hinar jarðnesku leifar hans hvíldu par. Prófessor Fiske er ljúfmenni mikið, og mælir sögumál vort allvel; hanner mjög fróður í íslendingasögum og sögu landsvorsað fornu og nýju; hann er skemtinn í viðræðum og hefir mikinn áhuga á að gjöra allt hvað í hans valdi stendur, að efla framför vor ís- lendinga, hæði andlega og verklega menntun, og að útbreiða tungu vora; hann kennir líka islenzku við Cornell-háskóla. Meðan peirfje- lagar dvöldu hjer í bænum, skoðuðu peir vandlega amtsbókasafnið, báðar prentsmiðj- urnar og spítalann. jpeim pótti mjög fagurt bæjarstæði á Oddeyri og hygging Gránufje- lagsins mikil eptir hjerlendum stíl; tún peirra L. Jensens og Frb. Steinssonar fögur, en pó allra merkust áin Glerá, sem gæti gjört ómet- anlegt gagn, ef efni og kunnátta væri til að nota vatnsaflið í benni. J>eir kváðu að líkt stæði á við bæinn Itaka; par rynni á í djúpu gili, sem væri notuð til að reka 10 verkvjel- ar, par á meðal 2 prentsmiðjur. Hann kvaðst mundi hafa í hyggju að styðja að hugsun vorri, að koma hjer á fót tóvinnuvjelum, pví miklar líkur væru til að pær gætu prifizt hjer par sem mikið ullarmagn væri í landinu sjálfu og vatnsafl nægilegt til að reka pær; honum voru í pví efni gefnar pær upplýs- ingar, sem föng voru til. Herra Reeves, sem er í fylgd með prófessornum, leggur sig tölu- vert eptir íslenzkri bókfræði, og er pegar orðinn fróður' í sögum vorum; hann tekur ljósmyndir af ýmsum merkum stöðum og skrifar síðan sagnir í hlað sitt, og megum vjer treysta pví að oss verði borin vel sagan par sem hann hefir jafn ágætan íslandsvin og fræðimann í fór með sjer sem herra pró- fessor Fiske. J>að er efalaust, að för pessara ferðamanna um land vort verður einhver hin happasælasta fyrir framtíð vora sem farin hefir verið um pað af útlendum mönnum. |>að ersannur málsháttur, að «glöggt er gests- augað», og par sem góðvild og fróðleikur er samfara, par er afreksverka von. í viðræð- um gaf prófessórinn margar upplýsingar úr föðurlandi sínu, liinni heimsfrægu Ameríku, og oss Islendingum margar leiðbeiningar; pannig tjáði hann að oss væri parfara að nota landssjóðinn eða fje pað, sem vjerleggj- um í viðlagasjóð vorn til að bæta vegina lijá oss, og efla samgöngur í landinu, ogumfram allt, að tengja ísland saman við alheiminn með einum frjettapræði, heldur enn að hrúga fjenu í sjóð, pví petta væri lífsafl hverrar pjóðar, en hver tími ætti að bera sig sjálfur. Hann áleit, að eðlilegast væri, að leggja fijetta- práð frá íslanditil Hjaltlands, og að Fraklca- stjórn og Bretastjórn legðu helming afkostn- aðinum til, pví peir hefðu mikið fiskiver við ísland, en ríkissjóður Dana og landssjóður íslands hinn helminginn, fsíðan kostaði fs- land 1 práð yfir landið. þessar og fleiri skoðanir sínar íslandi til heilla tjáði hann oss af góðum hug. — Skipakoma. 30. f. m.^ «Valdemar», skipst. Fog, frá ‘Raufarhöfn og í gær «Rota» frá Sauðárkrók og Providence, skipstj. Pred- björn lausakaupm. frá Húsavík. «Ingólfur», hið nýja danska herskip, er hafa skal gætur á útlendum fiskiskútum hjer við land í stað «Fylla», skipstjóri Mourier, kom hingað 3. p. m. Með pví skipi kom kand. juris Einar Thorlacius, settur sýslu- maður í Skaptafellssýslu. Sama dag komu hingað tveir menn sunnanúr Reykjavík, Sig- urður barnakennari Sigurðsson og Yaldimar Ásmundarson. — Grasbrestur er sagður almennt á öllu Norður- og Austurlandi. Gott fiski er ný- komið hjer á fjörðinn. Sainskot úr Arnarneshrepp til Sunn- lendinga. . Með pví að eitt sinn var í orði, að úr hreppnum hefðu safnazt í loforðum full 700 kr., en hvergi í blöðunum hefir sjezt stafur fyrir, hverjir greiddu loforðin af hendi nje hvert pau gengu, og ýmsir hrepps- búar hafa látið i ljósi óánægju sina yfir pví, birti jeg pað með línum pessum, að af peim 14 bæjum hreppsins fyrir sunnan Reiðholtið, sem jeg gekk eptir samskotaloforðum hjá, er bver eyrir greiddur, pað er: Frá Litladunhaga 8 kr., Björgum 2 kr., Nunnu- hól 5 kr., Möðruvöllum 22 kr. 77 a., Spóns- gerði 7 kr. 88 a., Hallgilsstöðum 3 kr. 50 a., þrastarhól 7 kr., Syðrakoti 8 kr., Stóru- brekku 7 kr., Ytrakoti 4 kr„ Litlubrekku 8 kr., Hofi 2 kr. 35 a.. Ásl iksstöðum 12 kr., 50 a., og Ósi 22. Samtals 120 kr., og er pað sent til Akranesshrepps ásamt nokkru öðru samskotafje úr hreppnum með ávísun upp á herra Tryggva Gunnarsson. Möðruvöllum, 12. júlí 1879. \ Jónas Gunnlögsson. Eigandi og ábyrgðarm.: Björn Jónsson. Brentsmiðju Norðanfara. B. M. Stephánsson.

x

Norðanfari

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Norðanfari
https://timarit.is/publication/88

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.