Norðanfari - 20.12.1879, Blaðsíða 1

18. ár.
Nr. 59—60,
iVORMim
Akureyri, 20. desemlber 1879.
BISKUPATAL A ÍSLAMH.
:i. Biskupar yfir öllu landinu.
(Framhald)
1. (íeir .Jónsson Vídalín. Hann var
fæddnr á Laufási 1761 27. okt. síra Jón Vída-
lín faðir hans á Laufási -J* 1767, sonarsonur
Páls lögmanns Vídalíns og dóttursonur
Steins hiskups en móðir hans Sigríður var
systir Skúla landfógeta Magnússonar.
Hann var uppfóstraður af bónda nokkr-
um, nálægt Laufási sem hjet Árni Bjarna-
son; missti ungur báðaforeldra sína í sömu
viku. og dóu þau að kalla fjelaus, en pótt
bóndi sá sem tekið hafði hann til fósturs
væri fátækur maður, reyndist hann honum
mörgum auðugri betur, svo hann ekki ein-
ungis gekk honum í föðurstað, hvað upp-
fóstur snerti, heldur kostaði hann til hans
fvrstu menntunar í latínulærdómi, og gekkst
fyrir pví að útvega honum skóla um haust-
ið 1775 á Hólum, var hann þá 14 ára.
Næstu 5 vetur hafði hann ölmusu, en á
sumrum var hann hjá fóstra sínum.
Að þessum árum liðn’-m stóð hann
yrði útskrifaður næsta; ái p tS! .i Magn-
usson móðurbróðir hans hafðí ráðstafað
honum til siglingar, í peirri meiningu að
útvega honum pláss i einhverjum latinu-
skóla í Danmörku, svo hann á sinum tíma
kæmist paðan með nokkrum styrk til há-
skólans, af pess skóla fjehirzlu er hefði út-
skrifast frá. 1780 sígldi hann, en varð pó
eigi af að hann gengi í skóla í Danmörk.
pví rektor Sk. Thorlacius og aðrir sem að
honum stóðu, rjeðu honum frá pví, pegar
prófað hafðí pekkingu hans á bókmenntum,
naut hann pá privat kennslu lijá íslendingn-
um Steini Guðlaugssyni Sander, sem pá
var við háskólann, og var útskrifaður af
honum eptir nokkurra vikna tilsögn 10. deS’
1780.
Hið fyrsta examen við háskólann tók
hann í marz árið eptir með bezta vitnis-
burði (Laudabilis) ári seinna tók hann exa-
men í heimspeki með sama vitnisburði.
hætti hann pó ekki við pær lærdómsgreinir
sem hjer að lutu, heldur heyrði enn nú fyrir-
lestra, hins nafnfræga kennara í mælingar-
fræðinni Geuss.
pegar hjer var komið, lá við að hann
yrði að hætta bóknámi sínu við háskólann,
af pví að um styrk, sem hann átti von á frá
bróður sínum, undirkaupm. á Eyrarbakka,
var útsjeð við hans hastarlega fráfall, en
fyrir upphvatningu og aðstoð einkavinar
síns, varð petta mótlæti meðal til nýrra fram-
fara i bókmenntum, pví nú tók hann fynr
sig að kenna peim sem stunduðu heimspeki
undir examen og fjekk par fyrir nægilegt
sjer til uppheldis meðan á purfti að halda.
Jafnframt lagði hann nú allan hug á
pekkingu hinna eldri lærðu tungumála, bæði
með pvi að lesa pær bækur, sem kenna
pessa fræði, og með pvi að heyra á fyrir-
lestra háskólakennaranna, einkum bræðr-
anna Abrahams og Kristjáns Kalls og J.
Badens, tók hann pó ekki fyrr examen í
pessum fræðum en 1784 en pá með bezta
Characteer. Um sama leiti lærði hann fyrst
hebresku af bókum og allt til 1789 lagði
hann sig jafnframt eptir heimspeld, hinum
lærðu tungumálum og guðfræði, af kennur-
um hans við liáskólann, pakkaði hann eink-
um Moldenhawer, sem um pað leyti kom
frá f>ýzkalandi, pað Ijós sem honum rann
upp i peim visindum, einkum ljósann skiln-
ing i NT. heilögu bókum.
Arið 1789 tók hann attestats með mesta
hrósi (Laudabilis et qvidem egregie).
petta sama sumar kom hann út hing-
að með rekommendationsbrjef frá kansellíinu,
til einhvers hins bezta brauðs hjer á landi.
Mætti hann miklum hrakningum á peirri
ferð, og leið seinast skipbrot hjer við land.
Settist hann pá að í Viðey hjá Skúla land-
fógeta, pangað til hann í jan. 1791, var
kallaður til að vera dömkirkjuprestur i
Reykjavík af biskupi Dr. H. Finssyni, hver
köllun staðfest var af kongi 27, maí og vígð-
ur 11. sept s. á.
Hann giptist ári seinna 25. júlí ekkju
formanns síns i kallinu Sigriði Haldórs-
dóttur Finnssonar i Hitardal. átti með henni
4 börn, af hvorum eitt varð fulltíða, sem
bar nafn fóstra hans, og útskrifaðist af föð-
ur sinum. Beykjavíkurkalli pjónaði hann
pangað til 1797, að hann af konungi var
útnefndur biskup yfir Skálholtsstipti og
vígður að Hólum af biskupi Sigurði Stefáns-
syni, hvors eptirmaður hann og varð 1802
2 okt., pegar norðurstiptið sameinaðist suð-
ur stiptinu, var síðan biskup yfir öllu land-
inu 21 ár, en 5 árum lengur yfir Skálholts-
stipti. 1817 28. okt. gjörði konungur hann
að ridd. af Dbr., en pann 20. sept. 1823
kallaði drottinn hann hjeðan til sinnar ei-
lifu hvildar, eptir margra ára heilsuveiki,
en 2. daga banalegu.
Engín útfararminning hefir verið prent-
uð eptir bískup Geir pess vegna hefir mjer
bugkvæmst, að láta fylgja æfisögubroti hans,
kafla úr likræðu stiptprófasts Arna Helga-
sonar, sem söng hann tíl moldar, hverjum
trúa má til að sanna og rjetta lýsingu hafi
gefið um hann.
„--------öllum sem pekktu hann tíl hlýtar
mun koma saman um, að honum hafi veitt
verið eitthvert hið mesta líkams og sálar at-
gerfi, og að torvelt sje um að dæma hvort
náttúran hafi lagt sig meiratil, pegar mynd-
aði hans líkama, eða pá hún valdi pann
anda, er bann skyldi lífga. Hann var vel
vaxinn, hafði hæð eptir prekleik, og allir
likamans limir í snotrustu samhljóðan.
Kraptar líkamans voru framúrskarandi; frið-
leiki andlitsins fór eptir öðru, ekki purftí
annað en sjá hans andlit, til að fá ástar-
pokka til hans, sá friður, gleði og sinnis-
blíða, sem innra bjó, afmálaðist á hans svip,
og inntók hjörtu manna — — — petta
getur verið fyrir peim sem ekki sáu hann,
skuggi af hans útliti.
Meira er varið í sálarinnar fullkomnuh,
pvi andinn er sem lifgar, lioldið dugir til
einkis------------.
Hvað skilnings fullkomnun eða gáfur
biskupsins snertir, pá mun pað ekki ofhermt,
að hann hafi haft pær í fullkomnasta lagi,
að hann verið hafi einhver hinn mesti gáfu-
maður á sinni öld. Hvernig honum tókst
að afijúka sínum stúderingum við háskólann,
sjest af æfi ágripi hans, vitnisburðir hans frá
háskólanum hrósa peim og mikið. Prófes-
sor Abraham Kall segir að föðurlandið
megi mikils af honum vænta, líkt segja peir
Moldenhawer, Bugge og Rúsbrigh. Biskup
Hannes skrifaði biskupnum á Hólum, peg-
ar pessi í veiki seinni ára sinna, fór að leita
sjer aðstoðarmanns í embættinu, að til pess
værí enginn betur kjörinn en dómkirkju-
presturinn Geir ’Vídalín, pví hann vissi ei,
hverju hann ætti mest að hrósa hjá hon-
um. hans gáfum, lærdómi eða elskuverða
characteer, og flestir munu, sem til pekkja,
kannast við; að hjer hafi verið rjett lýst,
pvi ekki duldist pað ljós skilningsins, sem
svo glatt logaði innra hjá lionum---------
J>eir sömu vitnisburðir frá háskólanuui, er
gjöra svo mikið af gáfum hans, halda enn
meir á lopti iðni hans og ástundun, af
pví má nærri geta hvílíka fjársjóði vizk-
unnar, hann hafi að sjer dregið, pau 9 ár
sem hann stundaði bókmenntir við háskól-
ann — einkum var pað mælingarfræði, lieim-
speki, sagnafræði, gríska og latínumál, sem
hann auk guðfræðinnar margvíslegu greina
fyrir sig lagði, og í hverju fyrir sig náði
óvenjulegri fullkomnun.
Á prent hefir hann ekki neitt iitgefið
að pvi undanteknu er hann vann ásamt með
M. Stephensen að útgáfu og leiðrjettingu
sálmabókarinnar — í handriti lá eptir hann
útlegging 3. guðspjallamannanna úr grísktt
máli--------------.
J>ó ekki sje meira skrásett af honum,
mun engum pykja tiltökumál, sem athugar
að hartnær strax sem hann kom frá há-
skólanum, varð liann prestur, og skömmu
par eptir biskup. hvort embætti mun ei gefa
margar tómstundir eða næði, að jeg ekki
tali um heilsuveiki pá sem hann drógst með
16 seinustu ár æfinnar, og sem hjelt hon-
um rúmföstum, stundum svo fleirum mán-
uðum skipti, og aðrar kríngumstæður lifs-
ins, er mundu hafa fyrir löngu dregið all-
an kjark úr hverjum peim, sem hafði á
minnu að taka, heldur en pessi mikla hetja.
Öll embættisverk sín. stundaði hann, sem
honum var mögulegt með mestu alúð dag-
lega^ jafnvel seinasta ár æfinnar, var hann
árla á fótum, og sat mest af deginum við
skriptir sem vottaði að hans yngri ára
ástundun, hafði ekki á hinum efri árum frá
honum horfið. Með fylgi, greind og krapti
varðí hann geistlegra og kirkna rjett pegar
á purfti að lialda, og var næsta sigursæll,
hans tillögur máttu sjer mikið, og áunnu
mörgum fátækum prestum, sem ei gátu leng-
ur pjónað, og purfandi prestaekkjum náð-
arpeninga af kongi — hann sem aldrei sóktí
eiginn rjett með fylgi, lagði fram, pegar
um annara rjett eða liðsinni var að tefla,
allan sinn dugnað, pví hans manngæzka var
I samtaka bans greiud og skarpleika. þol-
1 gæði lians var staklegt, liægt átti liann með
117