Norðanfari - 13.07.1880, Blaðsíða 3

— 95
yðar að gcta fcss, hefðuð pjer viljað koma
fram, sem óvilhallur blaðstjóri. Jeg skal
leyfa mjer að skjóta pví undir álit lesenda
blaðsins, hvort ekki liggi eins nærri að á-
lykta að lxinir lágu prísar fjelagsverzlunar-
innar, liaíi vcrið settir af pessum orsökum,
eins og að kaupstjórinn haíi dregið að senda
skipin í vor jafnlengi og liann gjörði til
]>ess að geta hætt prísana. (!)
Sem lilutabrjefaeigandi í Gránufjelagi vil
jeg að endingu leyfa mjer að taka pað fram,
að par fjárhagsskýrsla sú, er kaupstjóri las
upp á fundinum, yfir hið liðna verzlunarár,
virtist vera allt annað en glæsileg, og bar
pað með sjer að fjelagið hefði beðið talsverð-
an skaða, pá linnst mjer að pað hefði verið
skylda kaupstjórans, sem kaupmanns, hefði
hann verið cins einráður að skapa verð á
utlendu vörunni og honum sagðist á fund-
inum, að setja pað svo við fjelagsverzlunina,
að fjelagið tapaði að minnsta kosti ekki eins
petta ár og í fyrra, pví bó meining lians
kunni að vera að gefa aptur á móti ekki
ofmikið fyrir íslenzku vöruna eins og hann
liefir viljað fá kaupmenn í fjelag með sjer til, pá
ætla jeg að reynzla undanfarinna ára hafi sýnt
lionum að hann er ekki einráður að ])ví;
og meðan fjelagið getur ekki losað um bönd
pau, er herra Holme hefir lagt á pað, í
samningi peim er bæjarfógetanum var send-
ur til pinglýsingar í fyrra, og sem hann pá
áteiknaði, en af einhverjum ástæðum hefir
gleymt að opinbera, par sem kaupstjóri og
stjórnin liafa orðið að skuldbinda fjelagið að
borga herra Holme 14 % auk alls kostnaðar,
að álíta allar vöruskrár og reikninga frá lir.
Holme til fjelagsins rjettar án nokkurrar ann-
. arar sönnunar en pess, sem herra Holme
póknast að rita á pær, og að herra Holme
geth, hvonær s‘em lionum sý^ist , höfðað
mál við sjó- og verzlunar-rjettinn í Kaup-
mannahöfn, sem einasta og seinasta dómstól
og látið tildæma sjer par allar eigur fjelags-
ins fastar og lausar, hvort sem nokkur er til
staðar að verja málstað fjelagsins eða ekki,
sje pess gætt, að birta stefnuna par,
sem kaupstjóri fjelagsins átti síðast lieiin-
ili í Kaupmannahöfn, pá finnst mjer ekki á-
stæða að láta mikið yfir hinum lágu prísum
fjelagsins. |Jað hefir fleirum tekist en Gránu-
fjelagi að geta verzlað sjer í skaða.
Akureyri, 3. júlí 1880.
Eggert Laxdal.
Minni íslands,
sungið í samsæti íslendinga í Yesturheimi.
Ginhelga Garðarsey,
Gullfríða jökulmey,
Svölum girt sjá;
Yor æsku inndæl grund,
í>ig elskum hverja stund *
Og óskum efsta blund
A pjer að fá.
Snæ pakin himin há
Horfa útyfir sjá
Ejöllin pín fríð;
Með ægum undra söng
Elfur í klettapröng,
]>ar kveða kvæði löng
Kappa frá tíð.
Gróa pín grænu tún,
Glóir pín jökulbrún
Yið himin há.
Og norðurljósa log
Leiptra um liiminvog,
Með gullin geislafiog
Glampa pig á.
Söngvanna svása fold,
Sögunnar fósturmold
Ástkæra ey:
Aukist pín auðna og hrós,
Eflist pitt mennta Ijós,
Frjófgist pín frelsis rós
Eriðai' í pey.
Ginhelga Garðarsey
Gullfríða jökulmey
Svölum girt sæ :
Ætíð skal íslenzkt blóð
íslenzka verma pjóð,
]>ig munum móðir góð,
]>ig munum æ!
Júhann G. Davíðsson.
Lýsing Skálholtsstaðar,
að fornu og nýju.
Eptir Bjarna Guðmundson ættfræðing.
]>að er flestum mönnum alkunnugt
eptir fornum ritum og sönnum sögum, að
á íslandi liafa verið tveir byskupsstólar i
Skálholti, og annar á Hólum í Hjaltada].
Sá síðarnefndi er mjer að öllu ópekktur,
nema af bókum einum, enn i Skálholti hef
jeg verið árið 1865, frá 8. júlí m. til pess
20. septembm. sama sumar. Á tjeðu tíma-
bili fór jeg um fiest landamerki par, og
voru mjer pá sýnd mörg örnefni er jeg
kannaðist vel við eptir Esp. Árbókum, og
fleirum fornum ritum að rjett stóð heima,
og pví set jeg hjerfáorða lýsingu um penn-
an nferkilega fornaldarstai Islendinga, sem
peir æðstu landsliöfðingjar andlegrar stjettar
sátu yfir svo mörg hundruð ár, frá 1056,
til dauða Dr. Hannesar byskups 1796, og
hefir enginn byskupsstóll á lándinu varað
jafnlengi í sama stað; og mætti mikið betur
skrifa lýsingu pessa, ef vel kunnugur maður
pað gjörði, og undir eins fróður í landsins
sögu. Gissur byskup ísleifsson (fyrsta bisk.
í Skálholti Gissurarsonar hvíta) var annar
byskup í Skálholti, og svo einn yfir öllu ís-
landi til 1105, að hann ljet pá lögáleggja,
að stóll biskups pess er á íslandi væri,
skyldi vera í Skálholti, og gaf hann til
pess Skálholtsland, og mörg önnur auðæfi,
í löndum og lausum aurum. Enn pá hon-
um pótti sá staður próast vel að auðæfum,
pá gaf liann, meir enn fjórðung byskups-
dæmis síns til, að heldur væru tveír bysk-
upsstólar á íslandi en einn, (sjá Sturl. 3.
pátt, bls. 203—4.) sem liann ljet stipta á
Hólum í Hjaltadal, og kallazt Hólastipti í
Norðlendingafjórðungi, en Skálholtsstipti lá
undir Austur- Suður- og vesturumdæmið. Á
takmörkum frá Langanesi, vestnorður til
Hrútafjarðarár. Byskupstungur, er eín sveit
af premur sem efstar eru við fjallgarðinn
ínnan Árnessýslu, og rennur mikið sund-
vatn eptir iniðri sveit, sem kallazt Tungu-
fljót, er skilur eystri og ytri Tungu og er
Skálholtsstaður, syðztur bær í ytri tungunni
og par næstir jafnframt Laugarás í dagmál-
astað og Spóastaðir í náttmálastað, en að of-
an er næst Höfði í landnorður, og Hross-
hagi í hánorður, sem eflaust hefir legið und-
ir staðinn til forna; að austan skilur Tung-
urnar og ðf tri-hreppinn Hvítá, og sama áin
að framan Skeiðin og Tunguna ytri, en að
vestan skilur Tunguna ýtrí Brúará, Laug-
ardaliun að oían, en Grímsnesið að fram-
an og rennur nefnd á fram í Hvitá, sem
heldur pví nafni allt að pvi að Sogið
j fellur í hana er skilur Grímsnes og
* ölfus.
Skálholtsstaður stendur sunnan til á
löngu og breiðu holti og klæðir túnið all-
an holtslialan að sunnan, sem liggur í brött-
uin halla niður að mýrarveitu, á allar lilið-
ar, *nema að norðan sem holtíð tekur við,
og af pví er norður- upptúnið nokkuð hærra,
en sem staðurinn stendur, en kirkjan er
hjerumbil í landnorður upp frá bænum
sjálfum 10—12 faðma á kringlóttum flötum
hól, sem hallar .á allar liliðar frá kirkju-
garði, sem er allvíður um sig, eins og kirkj-
usóknin væri fjórfalt stærri en hún er í
samanburði við aðra kirkjugarða, kemur pað
til af pvi, að ekki verður grafið næiri kirkj-
unni fyrir -stórgrýti sem í jarðveginum er,
og svo anriað pað : að fólksfjöldinn hefir
verið margfallt meiri pá biskupsstóllinn var,
og svo skólinn; tjeður kirkjugarður er hlað-
inn úr hellugrjóti að austan og framau, en
strengjum og grjóti að vestan og norðan,
norðarlega í honum miðjum sjest vel fyrir
tóptarrúst í stóru formi, norður af kirkjunni,
sem mun eflaust vera ]>orláksbúð sem Ög-
mundur byskup ljet byggja 1526, pá Skál-
holtskirkja brann af voðaeldi í öðru sinni,
sjá Esp. Árb. III. Deild bls. 84. Kirkjan
er timburhús, sem hún hefir ætíð verið frá
fyrsta, fremur öðrum kirkjum landsins (fyr-
ir utan Hólakirkju í Hjaltadal, sem og svo
hefir verið af trje, en nú seinni tíma af
steini byggð). I seinasta sinni var Skál-
holtskirkja byggð 1852, í öðru sinni frá pví
hún var dómkirkja og allögð 1 i85, og hefir
verið minnkuð (eptir sögn gamalla manna),
meir en að tveim pörtum, að hæð, breidd
0" lengd, og nu á stærð /við kórinn sem áð-
ur var, og grunnmúrlnn sýnir, sem vel sjer
fyrir á allar síður hún er nú á lengd 14
álnir, og 3 álnir undir bita, og svarar sjer
að hæð og breidd; innan er liún máluð öll
liiminbláum farfa, lopt á bituui að utan, og
hveliingu yfir kórnum. Ur gömlu dómkirkj-
uuni eru nú par fornmenjar pessar: fjórir
ljósastjakar standa á altarinu, mjög fornleg-
ir með gamaldags verki, tveir af peim mik-
ið stórir með ártali 1656, og eru peir pá
smíðaðir til hennar i tið Mag. Brynjólfs
biskups, eptir að hann var buinn að láta
smiða dómkirkjuna! Skírnarfonturinn var
mjög haglega smíðaðui’, úr trje, út grafinn
með rósum, og fallegu inálverki, stóð á trje-
fæti, líkt og prjedikunarstóll, og krans með
blómstrum að ofan, sem silfurskálin stóð á,
meðan skirð vóru börn, pennan skírnarfont
var búið að lggja afsiðis, og setja upp á
kirkjulopt, og mun víst vera smíðaður eptir
Guðmund Guðmundsson í Bjarnastaða-
hlíð fyrir norðan, sem var sá mesti smiður
og hagastur maður á íslandi, og liafði höggv-
ið ut skírnaríontinn á Hólum meistaralega,
og marga legsteina, með fl. og var íörsmið-
ur Skálholtskirkju hjá mag. Brynjólfi bisk-
upi, sjá Espólíns Árbækur VI. Deild bls.
124. Á liægri hönd fyrir framan altarið, er
mynd Doct. Finns bískups Jónssonar í stór-
um kringlóttum ramma gylltum, og lýsir vel
höfðingssvip hans; í miðjum kór liangir ljósa-
hjálmur á járnfesti úr hvelfingunni, er
hann úr kopar með mörgum pípum á með
gamaldagsverki; fjórar eru klukkur kirkj-
unnar ein af peim er mjög stór og gömul
og nú aldrei að kalla brúkuð við messu-
gjörð, hefir pó mikið og fagurt hljóð, en
tvær hinar minni eru með ártalinu 1720, á
sama ári og mag. Jón biskup Yídalín deyði,