Norðanfari - 24.11.1882, Page 2

— 78 —
f}r]gir fast þeirri stefnu (hinni realistísku),
er ritdómarinn kallar eina rjetta (þjóð. 34,
13, 24/e 82), og hefði ritstjóri pess eílaust eigi
tekið hana nje «Andvara» í blaðið, liefði
lionum eigi pótt pær «sannar» í raun og
veru. Hin sagan er prentuð í «Budstikken»
7,5i, Minneapolis 10/8 80), líklega pýdd af
Jóni Bjarnasyni, og heitir: «T v e n d e
Ægteskabe r» (Tvenn ólík hjón). Hún
er snotur og sönn sem hinar. Stefna hennar
er meðfram sú að sýna, að vel megi fara,
að konur sje rjetthærri en víða tíðkast, hæði
á heimili og í sveitarfjelagi. J<á sögu hefir
bókfræðingurinn (ritdómarinn) að líkindum
alls eigi pekkt.
Dómurinn um «BrynjóIf byskup» er
steyptur í sama móti. TJm aðalefni hans
skal jeg pó láta ósagt, par eð jeg hefi eigi
enn sjeð söguna, pó að ætla megi af dóminum
urn smásögurnar, að hann sje og eitthvað merg-
veill. Að öðru leyti er hann mjög óskipulega
hugsaður og hvergi nærri vel orðfærður, og
hvorki fræðandi nje ieiðbeinandi. þar að
auki er hann óviðurkvæmilega ókurteislegur
og mjer liggur við að segja illfyglislegur
(krunnnalegur? — krúnk! krúnk!). Svo or
pað og harla lítiil drengskapur að slá sig til
riddara ivt af skökku ártali, er enga pýðingu
hefir, en sem prófarkalesara (honum?) hefir
verið innanhandar að leiðrjetta, hafi pað verið
pennaviila hafundarins, en sje ei af vangá
prófarkalesarans (dómarans .sjálfs ?).
Dómarinn kveður upp, að kveðskapur
sá, er' komi fyrir í sögunni sje óbærilega
bágur bæði að efni og búningi. J>au orð
eru ómjúldega valin og líklega stórum ýkt.
í «Framfara» eru tvö kvæði með höfundarins
marki: «T» (1,20, 17/4 78, 77. bls. og 2,23,
31/6 79, 92. bls.), er annað nefnist: «K i r k j u-
g a r ð s^ h u g 1 e i ð i n g», en hitt »f s f ö r -
i n». í hinu fýrra er mjög algeng, en sönn
hugsun, en í hinu síðara falleg og eigi óskáld-
leg hugsun, en hvorugt er sem bezt fágað og
bæði fremur tilkomulítil, en alls ekki óbæri-
lega bág, og má ætla, að henni hafi eigi
farið stórum aptur að kveða síðan.
Dómarinn pykist og sjá margt í sögunni,
er bendi til pess, að höfundurinn sje ófróð
um menntun og menning hjerlendis á 17.
öld og er raunar mjög eðlilegt, að svo væri,
par eð flest, sem par að lítur, er á víð og
dreif og almenningi iítt aðgengilegt, Til
sönnunar pví færir hann til tvö dæmi, en
svo hefir viijað óhappaiega .til, að pau sanna
einmitt vanpekking sjálfs hans á menningar-
hag landsins. Hann segir, að rokkar hafi eigi
«J>að var annars mikil heimska af mér, I
sem fyrr hafði átt tvo sæmdarseli hvorn fram
af öðrum, að binda trúss við annan eins sjó-
vetling, annan eins húðarsel og pú ert. Slíkt
var illa ráðið og kunni ekki að blessast. J>að '
fer ætíð eina loiðina, pegar merkisfrúm verður
pað á, að giftast í priðja sinn. J>að er ekki
að liafa trú á slíku. Maður hreppir svoleiðis J
vanalega eitthvert aflagið, sem enginn vill sjá».
«Jeg er pó kandidat*.
«Með versta vitnisburði, já, viti menn!
En mér iá við að segja: svei kandidatinum.
— Ætli pað megi annars búast við pér heirn
á morgun?»
«Hvorttveggja til, móðir góð».
«J>að veit jeg, En pú storkar mér, ó-
ræstið. — Jæja, mér er sama, iivort pú
kemur nokkurn tíma eða aldrei. ]<ú hefur
setzt í mitt bú, en jeg ekki í pii.t. En pú
skalt vita, að jeg á pá vini í sjónum, að jeg
parf ekki að vera uppá pig komin».
Að svo mæltu stakk kæpan sér og kom
verið pekktir hjer á landi fyrr enn eptir
1750. J>að er pó kunnugt, að Jón biskup
Arnason (f 1743) flutti rokka til landsins
(«Om Islands Opkomst, Sór. 1768, 201. bls.),
auk pess sem alkunnugt er, að rokkar tíðk-
uðust hjer í fornöld (Eyrb. 20. kap.). Að
margraddaður söngur hafi verið ókunnugur
hjer á landi á 17. öld, hefir ritdómarinn
eigi sannað með grallaranum sínum, og hafi
pá verið kostur betri söngfræðisrita eriendis,
var einstökum mönnum hjer innan handar að
nema af peim, pví að pess finnst vottur, að
inndæli sönglistarinnar var um pær mundir
viðurkennt. f>að sýnir tillaga Gísla sýslu-
manns Magnússonar á Hlíðarenda (f 1696)
um stofnun skóla, par sem meðal annars
yrði kennd söngiist, bæði sökum pess unaðar,
sem liún veiti, og af pví að henni sje pá
allt of mjög tekið að hnigna í landinu («Om
Islands Opkomst», athugagr. við 114. bls.).
Einnig er senmlegt, að sönglistiu hafi haft
nokkra næring af víkivökunum, meðan peir
lijeldust við.
Innan um áfellisdóminn um söguna
slæðast svo sem rúsínur í graut hólglósur um
söguna («að mörgu leyti vel rituð» o. s. frv.),
en pýðing peirra í sambandi við aðalefni
dómsins er eigi auðskilin.
f>að er annars sorglegt, pegar mannvæn-
legir menn með góðum hæfilegleikum blásast
svo upp af sjálfspótta og framhleypnisfýsi, að
peir sleppa allri vandlæting við sjálfa sig og
bera á borð fyrir iesendur bull og ópverra, í stað
pess að beíta hæfilegleikum sínum í pjónustu
fegurðar og sannleika.
Höskuidsstöðum, 15. ágúst 1882.
Eggert Ó. Brím.
H i t-T r o g n.
J>að hefir jafnan brunnið við, að íslenzk-
ir námsmenn í Kaupmannaböfn hafi íneira
og minna látið sig varða hag íslands og
framfarir pess, hvort sem heldur hefir verið
í bókinentum eða búnaði, stjórnarmálum
eða iðnaðarmálum og hafa peir alla jafna
bæði í ræðu og riti ieitast við að verða
lönduin sínum að einbverju gagni. Jeg
parf ekki annað en minna hjer'á önnur
eins rit og gömlu og nýju Fjelagsritin, Atla,
Ármann á alpingi, Ejölni bíorðurfara, tíefn
o. s. frv. En nú um nokkur undanfarin ár
hefir par á mótí lítið kveðið að peim í pví
efni, en nú hið siðasta árið hefir aptur far-
ið að bóla á Barða. J>annig kom í vor frá
nokkrum ungum ísiendingum skáidmæia-
safnið „Yerðandi“; á pað rit að vekja iija
; ekki upp aftur fyrr en langt úti á liafi. Hún
j synti rakleiðis og viðstöðulaust lieim.
«Ha, ha, ha». hló selurinn, í pví hún
fór. «p>að ergist bver sem bann eldist, heillin
góð! — Ifn, pegar í alvöru fer, pá má jeg
i ekki iáta pað viðgangast, að hún við mig
skilji. Jeg verð pá alveg á flæðiskeri. Og
pað gæti pá, ef til vill, rekið að pví, að jeg
yrði að fara að sækja um brauð. Hú! —
]pað væri dágott! J>að ættu að vera lög í
sjónum, sem lög eru í landi, að pað væri
helmingaíjárlag með lijónum, hvernig, sem
á stendur. En pað eru, pví miður, lög hjá
oss, að pað hjónanna, sem brotið hefir skuli
ganga siyppt og snautt frá allri ijáreigninni.
ISTú er pað svona: jeg hef tekið einu sinni
framhjá eða tvisvar — og jeg sýp dálítið á
— og pað hafa hákarlar sagt mér, pví að peir
eru vor lögkænastir, að jeg muni ekkert geta
fengið af búinu, ef til hjónaskiliiaðar kæmi...
En bitti nú! Hvern sé jeg á gangi parna
uppi í fjörunni ? Er sem mér sýnist, að pað
oss skáldskaparstefnu, sem að milclu leytí
er ný lijá oss, en sem í útlöndum hefir
hafist og magnazt á örstuttum tíma fyrir
pann höfuðsannleik, sem i henni er fólgin.
Auk pessa rits iiafa í sumar birzt par á
prenti 3 smárit, tvö peirra eru: „Brjef
til íslendinga um lærða skólann
frá Yelvakanda og bræðrum hans“, yíir
hinu priðja stendur: „Yjer mótmælum
aliir“ (orð Jóns Sigurðssonar og pjóðfund-
armanna er pjóðfundinum á |>ingvöllum var
slitið 1851) og undir pví standa: „Nokkr-
ir ísleridingar11 Jeg vil nú biðja les-
endur blaðs pessa að atbuga ritkorn pessi
með mjer. Jeg skal ekki leiða neinum get-
um um, hverjir sjeu höfundar brjefa pess-
ara, pað skiptir menn litlu, en efnið varðar
oss meira um. J>að er að pví leyti sams-
konar i hvorumtveggja brjefunum, að par
er óvægilegum orðum farið um ýmsa galla
hjá stjórnarvaldinu i landi voru.
Velvakandi og bræður hans bein-
ast að hinum lærða skóla i íteykjavík. í
fyrra brjefinu er stuttlega fundið að skóla-
húsinu: „skólahúsið er enn eins og áður
gamla skriflið, gamli hjallurinn, sem gera
parf við á hverju ári fyrir stórfje, og sem pó
hriplekur eptir sem áður, og vindurinn næðir
í gegnum, par sem menn stundum á vetrum
verða að pvo sjer úr ís og klökuðum kirnum,
sem mörgum hefir orðið að heilsuspilli og
jafnvel dauða“, svo að kennslu og kennslu-
greinum; pví næst koma almennar athuga-
semdir um sambúð umsjónarmanna og skóla-
pilta og er sjerstaklega fundið að skólaregl-
unum. J>á kemur aðalefni brjefsins, sem
iýsir hvernig pessi sambúð er óg er henni
lyst svo: „sambúðin raiili pilta og umsjón-
armansins eða umsjónarmannanna er hin
hörmuglegasta", og eru tilfærðar orsakir til
pessa pær, að hinn nýi umsjónarmaður hafi
„inn leitt nýja siðu og nýan aga, ©r bygg-
ist á peirri grundvallarskoðun, að piltar sjeu
óvita börn, er eigi að hlýða honum í blindni
og svo vera rjettlausir gagnvart honum.
öömlu reglurnar koma nú í góðar parfir,
enda er peim nú beitt með perri mestu eptir-
gangsemi og peirri nærgætni, sem nærri iná
gcta, og enda geugið skör iengra“. J>ví
næst er tekið eitt dæmi til að sýua, hverjar
aíieiðingar af pessu iiljóti að verða, er hljóð-
ar svo: I ofanverðum janúarmánuði bar
pað við eina nótt, að kennarastúka 4. bekkj-
ar var brotin upp, og einkunnabók bekkjar-
ins og vitnisburðarbækur allflestar teknar.
Hvortvggja fanst pó morguninn eptir; ein-
kunnabókin útj undir skólagáfli, hinar bæk-
urnar faldar í kolakassa i skúrnum, pann-
ig að upp úr peim var rifinn allur vitnis-
sé hann gamli Brúnn? J>að væri gaman að
lieyra, livað karlinn segir nú í fréttum*.
J>essi, sem selurinn sá tilsýndar, var
gamall inóhestur útlifaður og svo holdlaus,
að beinin skröptu innan í húðinni. Hann
var að eigra par og snudda í fjörunni og
virtist hann vera nokkuð rænulítill.
* «Góðan daginn, sæli nú Brúnsi gamli —
sæli nú lagsi! Hvernig er heiisan»?
«Heldur bág, — en liver er sá, sem til
mín talar» ?
«J>ekkirðu mig eklii, sem er gamall pú-
bróðir pinn? J>ér er eittlivað brugðið, ef pú
^jnanst ekki að fundum okkar bar saman seint
í liaust og jeg bauð pér að drekka með mér
fáein glös af groggi».
«Á, ertu selurinn sami» ? sagði hesturinn
býsna dauílega. Hann var svo dauðadoppu-
logur í bragði, að pað var varla hægt að sjá
lífsmark með honum.
«Nú, hvernig er petta? liggur illa á
pér» ? sagði Brynki eptir no.kkra pögn.