Norðanfari - 21.12.1882, Síða 1

NORBANFARI.
21. ár.
Akureyri, 21. desemker 18S2.
Nr. 45—46.
f
Sjera Björn prófastur Halldórsson
í Laufási varð bráðkvaddur í fyrrradag,
19. p. m. Hafði hann kennt sárinda
fyrir brjósti dagana á undan, en verið
pó á fótum og við ritstörf. En um
kveldið skömmu fyrir miðaptan, er hann
ætlaði að ganga inn i annað herbergi,
hnje hann niður í dyrunum og var
pegar örendur. — Jarðarförin á að fara
fram 12. janúar næstkomandi.
í 148. nr. «Skuldars er grein nokkur
með fyrirsögninni: Björnson og kristin-
dómrinn, par sem höfundur æfi-ágripanna
í jájóðvinafjelags-almanakinu fyrir 1882, herra
ritstjóri Jón Ólafsson, svarar mjer uppá pað,
sem jeg nokkru áður í «Norðanfara« (13.—14.
nr. p. á) hafði fundið að annari af pessum
æfisögum, nefnilega æfisögu Björnsons. Jeg
hafði fundið að pvi, að ekki væri í pessari æíi-
sögu skýrt frá pvi, hvernig pessi frægi Norð-
maður kæmi opinberlega fram í kristindóms-
málum, og að pannig væri breitt ofan áhina
svörtu og sorglegu hlið í lífsstarfi pessa merk-
ismanns. Eg hafði sagt, að Björnson hefði
á síðari árum «gjörzt beinn fjandmaður krist-
indómsins», og að pað væri «ekki rjett af
Peim, sem vilja kristindómslífi pjóðar vorrar
vel, að fræða alpýðu um slíka menn eins og
Björnson, en benda ekki með einu orði á
Pað, sem hættulegt er og ðfugt í stefnu
Peirra». Ut af pessum ummælum mínum
tekur nú herra Jón Ólafsson, æfisögu-höf-
undurinn, fram, að hann hafi varla neittsagt
um trúarskoðanir Björnsons, ekki nema pað
að hann «lengi framan af» hafi verið «áhang-
andi Grundtvigs-skoðana í trúarefnum, er berj-
ist nú af alefli fyrir frjálsri rannsókn í peim efn-
um», og að slíkt sje «eðlileg proska-framför
einlægrar og sannleiks-pyrstrar sálar». Bætir
hann pví svo við, að Björnson hafi hvergi í
neinni af bókum sinum gjört trúarskoðanir
að aðal-umtalsefni sínu, að köllun sú, sem.
hann hafi helgað starf sitt, sje, fyrir utan
skáldskapinn, menning pjóðar sinnar í stjórn-
málum og öllum hugsunarhætti og betrun
hennar í siðferðislegu tilliti; «en hvað trúna
snertir, lætur hann sjer, mjer vitanlega, nægja
að prjedika umburðarlyndi og rjett hvers
manns til að trúa pví, sem hannvilb. Enn
fremur segir hr. J. öl.: «Hverju Björnson
trúir eða ekki trúir, pað kemur æfisöguritara
hans að eins við að svo miklu leyti, sem
petta lýsir sjer i verkum hans og hefir áhrif
á pau eða skýrir rjettan skilning peirra. En
nú vill svo til, að Björnsson hefir hvergi,
mjer vitanlega, prjedikað fyrir mönnum, hverju
Peir skyldu trúa eða ekki trúa». Síðan er
pess getið til, að pegar jeg sagði, að Björn-
son hefði gjörzt beinn íjandmaður kristin-
dómsins, ‘pá hafi jeg par farið eptir sleggju-
dómum óhlutvandra mótstöðumanna hans um
hann og er harðlega skorað á mig að færa
sannanir fyrir pessum ummælum mínum.
Já, jeg skal nú, pó pað pyki ef til vill
nokkuð seint, leitast við að sýna og sanna,
að Björnson hafi gjörzt beinn fjandmaður
kristindómsins. En áður en jeg segi meira
skal jeg taka fram, að rnjer er með öllu óskilj-
anlegt, að hr. Jóni Ólafssyni geti, eins og
hann fullyrðir, verið óknnnugt um, hvað
Björnson hefir á seinni árum opinberlega
lagt til kristjndómsmála, par sem pað liefir
svo opt og nákvæmlega verið gjört að um-
talsefni í hinum norsku blöðum og tímarit-
um bæði stærri og smærri, og par sem heyra
má, við nálega hvern norskan mann, sem
toaður talar um Björnson, hvort sem hann
®r meðhaldsmaður hans eða mótstöðumaður,
að hann gengur út frá pví sem sjálfsögðu,
að pessi alkunni landi sinn sje genginu út í
opinbera baráttu gegn kristilegri trú og kirkju.
Hr. Jón Ólafsson veit, að Björnson var lengi
framan af «áhangandi Grundtvigs-skoðana í
trúarefnum», en um pað hvar Björnson er
nú staddur í trúarlegu tilliti, hvaða skoðan
hann nú heldur opinberlega fram á kristinni
trú veit hann ekkert, eptir pví sem hann
sjálfur segir. Mjer gat ekki dottið í hug, að
honum væri ókunnugt um hið síðara úr pví
honum var kunnugt um hið fyrra, sem bæði
almenningi í Noregi og annara pjóða mönn-
um, sem til Björnsons pekkja, er miklu síð-
ur kunnugt; og jeg póttist hafa ástæðu til
að ætla, að hr. Jón Ólafsson pekkti eitthvað
til hinnar opinberu kristindóms mótstöðu
Björnsons í seinni tíð, par sem hann pó í
æfi-ágripinu tekur fram, að hann nú berj-
ist af alefli fyrir frjálsri rannsókn í trúar-
efnum. í grein minni í «Norðanfara» færði
jeg engar sannanir fyrir pví að Björnson væri
orðinn «beinn fjandmaður kristindómsins, af
pví að jeg hugði, að pað væri eins alkunn-
ugt og pyrfti eins lítið sannana við eins og
pað að Björnson er frægt skáld og einn af
forvígismönnum pess flokks í Noregi, sem
berst á móti konungsvaldinu.
J>að er alkunnugt, að Björnson er hinn
mesti mælskumaður, og pess getur líka hr.
Jón Ólafsson í æfisögu hans. Heldur hann
einatt opinberlega ræður fyrir ^fjölda fólks um
ýins pau mál, sem honum pykir mikið um
varða, og hefir orð pað, er hann pannig munn-
lega flytur, engu minni, og ef til vill öllu
meiri, áhrif a hugsnnarhátt pjóðar hans, held-
ur en bækur pær, sem hann hefir ritað, enda
liefir liann haldið opinberar ræður um miklu
fleiri efni en hann hefir ritað bækur um.
Hr, Jón Ólafsson segir einnig frá pví, að
veturinn 1880—81, hafi Björnson dvalið i
Bandaríkjum Yesturheims, ferðast par um
víða og haldið ræður fyrir löndum sínum par
vestra. ]?að var einkum prennt, sem hann
gjörði að umtalsefni í pessum ræðumsínum:
skáldskapur, stjórnmál og kristindómur. Að-
al-ágrip af mörgum pessum ræðum Björn-
sons var jafnótt prentað í öllum helztu blöð-
um Skandinava par vestra. Jeg hefi nú
nokkur af blöðum pessum fyrir mjer, og pó
að sum peirra sje með, en önnur á móti
Björnson, ber peim í öllu verulegu nákvæm-
lega saman um pað, sem hann í pað og pað
skiptið hafi sagt. Jeg skal leyfa mjer að
nefna nokkur pessara blaða: «Norden», «Skan-
dinaven*, «Budstikken», «Fædrelandet og
Emigranten*, «Den kristelige Talsmand», öll
norsk, og að líkindum oll kunnug hr. Jóni
Ólafssyni. Og hvað sagði nú Björnson sam-
kvæmt samhljóða vitnisburði pessara blaða
viðvíkjandi kristindómsmálum? Hann sagði,
að ef nokkur Guð væri til, pá hlyti hann að
geta orðið fundiun á vísindalegan hátt. Hann
sagði, að maðurinn hafi upphaflega verið dýr,
api eða eitthvað pvílíkt, en hafl svo smám-
saman proskazt pangað til hann liafi náð pví
stigi, sem liann nú er á; — «petta er kenn-
ing ««evolutionistanna»» og hana játa
jeg sem mina trú» (eigin orð Björnsons).
Hann sagði, að hinar fimm bækur Mósesar
sje ekki eptir Móses; ef til vill hafi Móses
verið til, ef fiil vill ekki; Abraham, ísak og
— 91 —
Jakob hafi aldrei verið til, en petta hafi verið
nöfn á heiðnum lijáguðum, sem Gyðingar
hafi gjört að sínuin guðura, og hafi Abraham
og ísak táknað sólina, en Jakob og Esaú dag-
inn og nóttina. «Esaú er dökkur og loðinn,
pað pýðir: nóttin er dimm; Jakob var óloð-
inn; pað pýðir: dagurinn er bjartur». «Glíma
Jakobs við guð er ekki nema æfintýri og
táknar baráttu Jakobs við Esaú, p. e. dags-
ins við nóttina*. «En Jakob táknar líkasól-
ina; Lea táknar tunglið, pví Lea var augn-
döpur, og birta tunglsins er döpur». «Hinir
12 synir Jakobs eru hinir 12 mánuðir ársins,
sem koma fram pegar tunglið giptist sólinni»,
«Samson hefir ekki heldur nokkurntima verið
til; hann var líka sólarguð; hár Samsonar
táknar sólargeislana; Dalila táknar veturinn;
pegar hún klippti hár Samsonar, pá dvínaði
máttur hans, p. e. veturinn tekur burt mátt
sólarinnar; Samson lagði höfuð sitt í kjöltu
Dalílu; pað pýðir: sólin sígur til viðar og
nær ekki að skína». í stuttu máli: Björn-
son sagði, að ísraelsmenn hafi tilbeðið marga
hjáguði allt fram að tíma spámannanna. Hann
sagði, að heimurinn væri eldri en biblían
segir. Hann sagði, að hin tíu boðorð hafi
fekki verið gefin Mósesi á Sínaí-fjalli, heldur
hafi ísraelsmenn fengið pau frá Egyptum,
enda hafi pau fundizt í egypzkri steinbygg-
ing (pyramid) frá fornold. Hann sagði, að
spámenn ísraelsmanna hafi ekki verið afguði
sendir, heldur hafi peir að eins verið gáfaðir
menn af sama tagi og framúrskarandi menn
annara pjóða, t. a. m. Kínverja og Tnda.
Hann sagði, að pað væri heiinskuleg kenn-
ing, að maðurinn hafi upphaflega verið synd-
laus, en síðar fallið. Hann sagði, að pað
væri einnig heimskulegt, að halda pví fram,
að ísraelsmeun eða nokkur önnur pjóð hafi
ýmist trúað á einn sannan guð; en ýmist
tekið til að dýrka hjáguði. Hann sagði, að
pað væri hlægilegt að trúa á prenninguna.
Hann sagði, að enginn djöfull væri til, ekk-
ert helvíti og engin eilif fordæming. Hann
sagði, að Jesús Kristur væri ekki guðssonur
og ekki frelsari heimsins, að slikur Jesús og
sá, er biblían boðar, hafi aldrei verið til, að
Jesús hafi að öllu leyti verið eins og aðrir
menn og ekkert sjerstaklega guðdómlegt i
honum. Og hann sagði, að hin kristna trú
hefði ávallt komið fram sem óvinur frelsis og
framfara. — Hinn 9. apríl 1881 kvaddi Björn-
son skömmu áður en hann hjelt heim til
Noregs, landa sína og annað fólk frá Nurður-
löndum með ræðu, er hann hjelt í húsi pví,
er Aurora Turner Hall heitir í Cliioago.
Var par samankomin múgur og margmenni,
Mikið af ræðu peirri snerist um kristiudóin-
inn. Tók hann par upp með sterkum orð-
uin margt af pví, er hann áður hafði prje-
dikað gegn hinni kristnu trú, t. a. m. pað
að hann fylgdi kenning «evo 1 utionista*
og tryði livorki á guðdóm Ivrists, kenninguna
um fordæming eða «hina hlægilegu kenning
um prenninguna, að prír gæti verið einn og
einn prír». Og svo bætti hann pví við, að
pví starfi, sem hann væri byrjaður á í Am-
eríku, skyldi hann haldaáfram, með pví hann
hefði nú á annað horð gjört pað að ætlunar-
verki sínu að upplýsa almenning um pað,