Norðanfari - 26.02.1883, Blaðsíða 2

ill og andalaus trúarkennsluaðferð pegar þeir
Toru börn. Hjá báðum getur húrwlíka kom-
ið af því, að siðferði peirra er spillt og peir
lifa í einhverjum löstum, sem trúarbrögðin
banna, en svo reiðast peír trúarbrögðunum
fyrir bann petta og peim fer að íinnast að
pau sje ósanngjörn, og svo vildu peir gjarn-
an að sannað yrði, að pau væri ósönn, og
síðan fara peir að verða sjer úti um pvilíkar
sannanir, og pá er varla hætt við, að peir
finni ekki eitthvað, sem mótmælir trúnni á
sennilegan hátt.
En líka kemur vantrú menntaðra af pví,
að peim finnst að vísindin mótsegi trúar-
brögðunum, og auðvitað er, að illt er opt að
s-unrýma bæði, og par bæði hafa sömu rót í
mannlegri sál ög sama rjett og pörf áað vera
til, pá lilýtur sá tími að koma, að pau, trúin
ög vísíndin, skiiji hvert annað og sættist og
ákveði sjer vissan verkahring hvert fyrir sig.
En menntun heimsins er enn pá ekki komin
svo langt, að hún hafi náð- pessu stigi.
Eíi menntaðra manna kemur einnig af
pví, að peim finnst að peir hvorki geti fund-
ið hvíld nje sannleik í kirkjutrúnni pótt peir
svo sárfegnir vildu. Meira um petta seinna.
J>egar jeg nú tala um vantrú menntaðra
manna, pá er pað ætlun mín í næsta kafla
að skýra frá trúarástandinu utanlands eptir
pví sem jeg pekki bæði af eigin reynslu og
eins af ritum og vitnisburði annara um 'pað.
Evrópa má nú heita hjarta menntunarinnar
og pví er fróðlegt að vita hvað hún liugsar
um trúna.
Jeg vil að eins lauslega drepá á sjerstaka
efasemi, er keninr fram hjá menntuðuin
mönnum hjá oss íslendingutn, pótt hún finn-
ist í stærra stýl annarstnðar. J>að eru sumir
sem unna kenningu Magnúsar Eiríkssohar að
pví leiti sem hún rífur niður kitkjntrúna.
En trúarhita pann sem Magnús hafói, munu
pessir menn pó ekki hafa, pví pað er kuld-
inn, kjarkleysið og efinn, sem einkennir trú
peirra, en engin eiginlegur viðbjóður eða hat-
ur á kirkjutrúnni.
Mótmæli pau, er Magnús heíir fengið
hjá sumurn af vorum menntamöunuin eru
opt verri en ekkert; pau munu fremur vera
sprottin af liatri við allar nýjungar, en af
verulegri ást til trúarbragðanna. j»ess vegna
sanna pau lítið trúrækni vorri tit málbóta.
(Framhald síðar).
Kalli úr brjefi.
Nú er pegar komið að lokuin pessa árs;
biður fyrir hann, sagði hún, en pá verðum
við að purka af honum skarnið greyinu.
Hjepp, hjepp, komdu greyið svo að jeg geti
purkað af pjer». jpetta sagði hún svo vin-
gjarniega, að hvolpurinn varð óhræddur,
með pví líka að drengurinn reyndi að narra
liann til sín, kom hann fram úr fylgsni sínu.
jpegar liunn var orðinn pur og heitur, og var
búinn að hressa sig á fullum disk af mjólk
og brauði, var hann óumræðilega ánægður,
og hann ætlaði aldrei að hætta að dingla róf-
unni, og á ýmsan hátt að láta pakklæti sitt
i ljósi. — J>egar farið var að hátta, lagði
Frits litli mjúka ábreiðu undir hann í ofn-
liróknum, pá sleikti seppi hann í framan, eins
og hann vildi segja: pökk fyrir mig í dag,
en gleymdu mjer ekki á morgun! jpannig
skildi Frits pað að minnsta kosti. — jpegar
Fnts litli var liáttaður og búinn að lesa
kvöldbænirnar sínar, sagði hann blíðlega: «Ó,
að jeg mætti hafa hann mamma, pá ætti jeg
annan vin»!
peíir pað verið eitt hið bágasta með flest; ís-
inn, veikindi, grasbrestur óperrar og fl. liefir
allt lagst á eitt að prengja kosti vorum ís-
lendinga. Afleiðingin af pví lætur sig bezt
í ljósi næsta ár, fyrr verður pað ekki almennt.
Til pess að bæta úr pessurn vandræðum
vorum, voru oss í haust sendar gjafir frá út-
löndum. Hinir lieiðruðu gefendur gjörðu
petta í beztu meiningu, en oss verður pað að
minni notum, og jeg vil jafnvel segja, oss
verði pað til ógagns. Skortur eða neyð er
óvíða á landinu mjög tiiíinnanlegur; má heita
að sumar sveitir standi sig vel, og geta jafn-
vel miðlað peim lakar stöddu. Gjaíirnar sem
komu inn 1 landið, voru mikilsvirði en peirra |
gætist pó lítið, hjá hverjum piggjanda, sem
fær mest 1—4 skeppur af kornvöru, eða fáa
fjórðunga af heyi. Menn flýttu sjer að deila
gjöfunum milli fátæklinga, og pað á meðan
forði peirra er mestrur, sem ætíð er um haust-
tímann og framan af vetri. Ef gjaíirnar i
hefði verið geymdar til vors, mundi fremur |
hafa orðið gagn að peim; pá gat heldur verið |
að margur fátækliíigur hefði notið góðs af j
gjöfinni, en nú verður pað naumast, pví pað |
munu fleiri hjer, sem örðugt eiga, að peir J
fara fremur ódrjúglega með efni sín, pegar
pau eru, eða ef pau eru, meiri í eitt skipti
en annað.
J>egar frjettist til gjafanna, urðu menn
hálf ærðir af tillhlökkun, og gjörðu sjer góða
von um að fá sem mest; er og heldur ekki
dæmalaust, að piggjendur gjafanna sjá ofsjón-
uin yfir heppni hins, pegar hann fyrir fá-
tækt og vesaldóm hreppti meira, en sá er
síður var styrks purfi.
J>egar gjöfin hefir pessi áhrif á fátækl-
inga, væri betra peim hinum sömu gæfist
aldrei eyris virði, ef ekki liggur við lif peirra.
1 Murgni' er sá, scm 4ípfir illt af gjöíuni; li^nn
venst með pví á hugsunarleysi um sinn eig-
inn efnahag, en íinnst sjálfsagt að aðrir sjái
fyrir sjer. |>essi hugsun er voðaleg, ag allt
of ríkjandi hjá oss íslendingum. Nokkurliluti
fátæklinga eru hugsunarlitlir, latir og heimtu-
frekir við yfirmenn sina; peir pykjast hafa
einkaleyfi að krefjast parfa sinna með sjálf-
skyldu, en sje peim mótmælt, fyllast peir
gremju og práa, er helzt bitnar á peirn er |
livetja til dugnaðar og framfara. J>ví verður |
ekki neitað, að í landiuu erp fleiri verkfærir
menn, en dagsverk sem unnin eru; en slíkt
er ekki lengur líðandi. Hver sem heilsu
heíir, verður að sjá um sig sjálfur, en gjöri
hann pað ekki af eigrn hvöt, ætti hann að
prýstast til pess, og pó nauðugur væri.
«Við eigum ekkert með pað barnið rnitt, i
á morgun kemur eigandinn og pá verðum
við að láta hann», sagði liún. Æ, jeg vildi
að hann kæmi ekki, hugsaði Frits iitli, og í
pví sofnaði hann.
3. k a f l i.
|>að voru nú liðnir nokkrir dagar, en
ekki kom eigandi hundsins; honum var iýst
í nágrenninu, en enginn pekkti svarta gestinn
hennar madömu Villumsen. Hún ásetti sjer
pví að halda loðhvolpinum, pví hún sá hvað
Frits litli kveið fyrir að missa hann. Jörgen
frændi var nú líka koininn lieirri, og liann
var á drengsins máli og sagði, að liinn fyrri
eigandi hundsins hefði öldungis tapað rjetti
sínurn, með pví að svelta penna vesæling og
fara svona illa með hann; pví pað var auð-
sjáanlega orsökin til pess, að hann kom svona
aumlega á sig kominn. Jpetta fak á pað
rembihnútinn, og mudama Villumsen gjörði
Sú hugsun er víða ríkjandi hjá fólki að
vinna lítið, en eiga góða daga; pað væri nátt-
úrlega bezt, en menn verða samt að sætta
sig við vinnuna; má pá vera að menn geti
átt góða daga pegar vel er unnið og urnbúið
í æsku. Sumarið má lieita aðal bjargræðis-
tími vor íslendinga og pá vinna lijer margir
vel; en pó stendur eitt mikið fyrir prifum,
og pað er hið afar háa kaup, er fólk fýkist
eptir. Mikið vel; pað er gott að taka á móti
háu kaupi, ef pað vildi gefast til lengdar, en
annað er tilfellið.
Af háa kaupinu hefst pað, að menn fá
ekki stöðuga vinnu, og bóndinn steudst ekki
við karlmannahald, og pað við pá vinnu er
ekki færir arð, fyrr en eptir fleiri ár. Sá
sem selur vinnu sína ódýrt, fær optar at-
vinnu, en vinnur sjer með pví meira kaup,
| en ella. Bóndinn ræður freriiur til sifi pann
mann er ódýrari er, en fái hann ekki aðra
í en pá sem setja vinnu sína afardýrt, pá hætt-
i ir hann við að láta vinna. Af pessu leiðir,
} að allar framfarir í landinu detta um koll og
I verða nð engu. Bændur sem bezt standa sig,
| eiga fullt í fangi með, að halda fólk til nauð-
| synlegustu verka, en jarðabætur, garðahleðsla
og byggingnr, komast hjer seint á fót, meðan
helztu kraptbændur eru pjáðir, með gjöldum
og gestanauö, sém að undanförnu.
jyað má heita að sumir beztu bændur
vorir sjeu rígbundnir prælar gamalíar lands-
venju, sem mjer liggur við að kalla pjóðar-
skömm. Að jeg bendi á eitthvað, pá er bezt
að taka til dæmis bónda í pjóðbraut, sem er
efnum búinn; pað skal líka vera gestrisinn
maður, pá eigum vjer nú marga í eigu vorri.
Bóndi pessi er útsvarshæsti rnaður í hreppn-
uð eða í fám orðum borgar rnest til allra
stjetta; pess utan hýsir bóndi pessi fjölda af
goöfcum yfir Óm3, öom flcotir oru Int-ir fekk-
arar, ér halda sjer uppi mestan hluta vetrar
á gjfcifum og gestrisni bændá. Gjöra má áð
bóndinn hýsi 200 gesti yfir árið, er hann
piggur enga borgun fyrir; af pessari gesta-
tölu. skulu vera, 150, setn flakka erindislaust;
kann vel vera, að sömu mennirnir sjeu upp
aptur og aptur; en bóndi hefir sama kostnað
við pá; og vinna peirra tapast; pannig gjöra
i peir tvöfalt tjón; peir svíkjast um vinnu og
«snuða» fæði sitt út hjá greiðviknum og dug-
legurn bónda; og venjast á hirðuleysi með
sjálfa sig og gagn pjóðarinnar yfir höfuð.
J>að kann margur að segja, að pessir
flökkumpnn hafl ekkert sjer til viðnrværis en
livergi fáist vinna yfir vetrartímann svo peim
! sje einn köstur nauðugur að flakka.
sjer nú ekki framar samvizku af að halda
hvolpinum.
Nú var Frits glaður og hinn ungi vinur
hans ekki síður; hann fitnaði við hverja fylli,
pví hann var enginn kræða og elcki haldið
spart á. — Að ári liðnu var hvolpurinn orð-
inn stór og sterkur; enginn, hundur í bænum
hafði við lionum og Jensen skólakennari sagði,
að hann yrði einhverntíma hinn stérki J> ó r,
og pað nafn bar hann síðan. þór fylgdi
Frits í skólann á morgnana og bar spjaldið
hans og bækurnar í kjaptinum, og pegar skóla-
tíminn var úti, beið hann fyrir utan skóla-
dyrnar til að fylgja honum heim; undireins
óg liann sá Frits, stökk hann upp, lagði
frammlappirnar upp á axlirnar á honum og
gelti framan í hann, eins og liann væri að
segja lionum hvað sjer pætti vænt um að sjá
hann aptur, eptir svo langa fjærveru. þ>egar
Frits fór heim úr skólanum, labbaði J>ór
vanalega á eptir honum með dót hans í
kjaptinum. Jensen skólakennari var pá vanur