Norðanfari - 13.03.1883, Blaðsíða 1

22. ár,
Nr. 7.-8,
MMNFARI.
Akureyri, 13. marz 1883.
í næsta blaði hjer á undan, nr. 5.-6.,
hefir misprentast dagsetningin á auglýsing-
unni um jarðarför’ Snorra sál. á Siglufirði, 28.
jan., en áaðvei-a: 2. marz.
Noklcuð IIin tr4arefni,
að miklu leyti tekið eptir fyrirlestrum, sem
haldnir hafa verið um pað efni
af Gruðmundi Hjaltasyni.
(Framhald).
4. kafli.
Ákafatrú (ofsatrú ?). Pietisme.
Efasemin og hálfvelgjan hjá mönnum
hjálpa hvor annari til að auka siðleysi og
guðleysi, og pegar svo einhver eymd eða
hætta kemur ofan á petta, pá missa menn
kjark og sjá vanmátt sinn og hugsa að guð-
ieg hefnd sje á ferðinni. |>ettá er eðlilegt,
pví guðleysi og siðleysi er manninum ekki
náttúrlegt. Hann er ekki hæfur til að lifa
tómu djöfla lífi og ekki heidur tómu engla
j
lífi og þótt hann haliist til beggja pessará
hliða, pá hefir hann pó jafnvigt sína á jörð- j
unni; en samt hygg jeg honum sje fremur
hætt við að hallast niður á við en upp á
við. |>ess vegna verður áhalli og veitir ekki
af að Jaga hann, svo heldur hallist upp á við
en niður á við.
Og pað eru pá einmitt ákafatrúarmenn-
irnir, sem laga áhalla penna. Aðalákvörðun !
peirra er, að vekja guðrækni og gott siðferði.
Hn peir gjöra meira: peir banna ekki að
eins pað, sem er verulega illt, heldur einnig
pað, sem er saklaust, en sem með vanbrúkun
getur leitt mann til syndar, svo sem skemmt-
anir og fleira. peir álíta manninn gjör-
spilltan af náttúrunni þeir heimta að aðrir
sje eins og peir. En báðir pessir hleypi-
dómar peirra hafa eðlilegar orsakir.
I. Að peir fyrirlíta skemmtanir og annað
kemur af pví, að peir sjá hluti pessa hafða
til ills.
Ómenntaður og hálfmenntaður skríll
utanlands, er svo sokkinn niður í blindan og
stjórnlausan munað, að hann hefir enga tilfinn-
ingu fyrir sannri fegurð, hreinni ást nje dyggð.
Af vísindunum nemur hann mestafpví,
er miðar til að rífa niður trúna, og afskáld-
skap, listum og skemmtunum vill hann helzt
pað eiit, sem málar lestina í álitlegri og
skemmtilegri mynd; pví skrílnum pykir
gaman að sjá myndir af sjálfum sjer einkum
pegar pær geta gjört dyggðirnar auðvirðilegar.
Hann spilar til að græða og gengur í
danshús til að seðja lostagirnd sína, já, hjer
á landi er einnig farið að brydda á pessu.
Ef menn ætla að fara að bjóða skrílnum
nokkuð æðra, pá finnst honum ekki til pess,
pvi «af saurnum verður svínið feitast,®. (Með
skríl meina jeg bæði háa og lága siðleysingja).
Ef skáldið vill sýna honum fagrar og
göfugar sálir, tign himinsins, inndæli jurt-
anna o. s. frv., pá er honum drumbs um
petta. Sýni fræðimaðurinn honum undur
náttúrunnar og mannsins uppgötvanir í henni,
pá skilur liann pað heldur ekki. |>ess vegna
sá jeg að gripa og listaverka söfn stóðu hálf-
tóm, pótt aðganga væri ókeypis, á meðan
skrípa og danzleika hús voru troðfull og pó
kostaði peninga að komast inn á pau.
Hvernig á nú ströngum trúmönnum
annað en að bjóða við ppssu?
Já, hafi peir sjálfir verið skrílprælar og
vanbrúkað veröldina, pá býður peim nú
við henni, rjett eins og átvargi býður við
mat eða drykk, sem honum varð illt af.
II. Að peir segja manninn gjörspilltan
kemur af pví, að peir sjá svo lítið gott í
heiminum.
J>að er vani heimsins að fara illa með
pá, sem Guð sendir honum til pess að fræða
hann og betra. Margir einstakir menn og
jafnvel heilir flokkar hafa risið upp gagn-
teknir af mannást og beztu áformum til að
betra heiminn. J>eir máttu ekki aumt sjá,
trúðu öllum til hins bezta. En hann brást
peim og særði peirra hjarta saurgum höndum,
ónýtti vonir peirra, hindraði og ofsókti pá.
Hjer af kom, að peir ekki lengur gátu trúað
honum til neins góðs, og urðu síðan strangir
við hann.
Af mörgum dæmum vil jeg að eins
nefna norðmanninn Hans Nielsen Stange
(1771—1824). Hann var bezti maður og
prjedikaði gegn vant-rúnni, sem pá var í
Noregi, en menn ofsóktu hann og ljetu hann
sitja í illu fangelsi í 10 ár. Nú pegar hann er, ]
(íáinn, álíta menn hann allra mesta guðsmann.
Hinn priðji hleypidómur peirra er, að
lieimta af öllum sömu skoðun og trú, kemur
pað af pví, að peir sjálfir hafa svo sterka
trú, að peir geta ekki ímyndað sjer að pað
megi vera öðruvísi.
Strangleiki pessara manna er að álíta
sem meðal í hendi forsjónarinnar til pess að
kenna mönnum að brúka heiminn rjett.
Góður faðir tekur leikfangið frá börnunum,
pegar pau ætla að brúka pað til ills, til pess
að pau læri að nota pað rjett, og svo er með
hitt áðurnefnda. |>ó pað sje engin almenn
skylda fyrir alla að ganga í bindindi, pá
getur pað verið skylda fyrir suma einstaka,
sem hafa drukkið í óhófi, til pess að venja
sig af pví.
Hefðu menn allt af brúkað veraldlega
hlnti í hófi og kannast við skaparann sem
höfund peirra, pá hefði enga ákafamenn purft
til pess, að reka menn frá hinu veraldlega til
hins andlega.
Siðferði pessara manna er optast gott,
að undanteknum peim 3 áðurnefndu hleypi-
dómum, sem opt geta orðið slæmir. |>ó
kemur fyrir, að sumir af trúmönnum pessum
eru hræsnarar, og hreint vægðarlausir í
dómum sínum. En pótt peir breyti illa í
sumu, pá mega menn ekki halda að pað sje
trúarbrögðunum að kenna, pví smábrotnar og
fávísar sálir skilja ekki tign og fegurð trúar-
innar; pær grípa að eins pær hliðar hennar,
sem mest samrýma fýsnum og pörfum peirra.
En pessir 3 hleypidómar eiga ekki að
eins heima hjá ákafatrúarmönnunum, heldur
einnig peim, sem eru að kvarta yfir strang-
leik peirra:
1. Akafatrúarmenn banna skemmtanir; en
margir trúleysingjar kalla pær líka ein-
beran tómieik og hjegóma.
— 13 —
2. J>eir segja manninn gjörspilltan; en
margir trúleysingjar segja,-að öll mann-
dyggð, hvað^ góð sem hún er, sje runn-
in af tómri eigingirni.
III. ]>eir heimta að allir fylgi skoðunum
peirra; trúleysingjarnir heimta að sönnu ekki
neina sjerstaka trúarskoðun. En eitt heimta
peir beinlínis og óbeinlínis; sem sje, að ef
maður vilji heita menntaður, pá verði maður
að efast um hið svo nefnda yfirnáttúrlega
eða trúarlega.
Komi maður í hóp lærðra manna og
tali maður barnlega og sakleysislega um
sannleik trúarinnar, svo verður maður optast
nær hafður að háði, og einmitt petta æsir
ákafatrúna mest.
Af pessu sjer maður, að einmitt peir,
er mest lasta ákafatrúna, hafa sjálfir hennar
verstu galla.
Kristján Jónsson er eitt af vorum mestu
og beztu skáldum, opt mjög sannur og ein-
lægur; trúmaður er hann varla; en lítið
gjörir hann úr gleði lífsins og litið gott finnur
hann í mannlegri sál. En enginn «pietisti»
hefur myrkvað sjónir hans á pessu.
5. kafli.
Ákafatrú hjer á landi.
Hjá okkur hafa á öllum öldum verið
einstöku trúmepn, sem mikið hefir kveðiðað,
en sjaldan befir afmenningur verið gágntékin
af neinum trúarhita, pví flestir eru orðnir
leiðir á trúuni eins og jeg opt hef bent á.
Jón Jónsson lærði prestur í Möðrufelli
ritaði mikið í anda ákafatrúarmanna og hafði
mikinn hug á að glæða trúna, en verkanirnar
af pví, hafa ekki orðið miklar að sjáanlegt
sje. En hans dæmi sýnir að vjer getum
verið miklir trúmenn.
En á næstliðnu ári kom ungur og
ómenntaður íslenzkur sjómaður og ferðaðist
ókeypis og optast gangandi víðsvegar um land
og fyllti margar kyrkjur vorar, já, sjálfadóm-
kirkjuna í Keykjavík, með tilheyrendum hvað
eptir annað! Jeg kalla petta allt, jeg kalla
ferð Lárusar Jóhannsonar einhvern
hinn merkasta viðburð í kirkjusögu
íslands! Hann sýnir að pjóð vorerhæfileg
til mjög mikils góðs.
Hvað segja meiín um hann? og hvernig
taka menn lionum? í 3 af blöðum vorum
hefir honum verið hrósað og pað afmönnum,
sem munu hafa sinn hverja skoðun og valla
trúa sumu af keuning hans. En pessir 3
menn eru ekki fyrir alla. |>að munu vera
margir,sem álíta Lárus andlega sjúkan af pví
peir eru svo óvanir heitum trúmönnum og
pekkja heldur ekki hið breytilega eðli mann-
legrar sálar. En mörgum hefir líka fundizt
til lians, og mun hann hafa vakið liuga
margra til alvöru og pað jafnvel peirra, er
ekki trúa hálfu af pvi, sem hann kennir.
Og hvað kennir hann pá? ekki annað en pað,
sem kirkjan kenuir, en sá er að eins mun-
urinn, að hann gjörir meiri alvöru af pví en
prestarnir gjöra vanalega. Og pess vegna
áræða menn ekki heldur að sýna honum
opinberlega mótspyrnu, heldur láta sjer nægja
honum einhverja óveru glettni, án pess að
að gjöra gis að honum og pá stundum sýna