Norðanfari - 13.04.1883, Page 1

22. ár.
Nr. 17.—18,
WRDAWARI.
Akurcyri, 13. apríl 1883.
í 7.—8. tölublaði Norðanfara (22 árs), er
áskorun til mín sem forseta amtsráðsins frá
ónafngreindum Skagfirðingi, að jeg skýri sem
fyrst frá pví í blaði pessu, bvaða sefidiferðir
og sóttvarnir það sjeu, sem amtsráðið hafi
borgað lækninum í 9. læknisbjeraði fje fyrir
af jafnaðarsjóðnum, samkvæmt pví, sem frá
sje skýrt í Stjórnartíðindunum, 1882, B, bls.
189., í skýrslu um fund amtsráðsins 15. sept-
ember f. á.
Jafnframt pví að pakka brjefritaranum
fyrir velvildarorð hans til mín, vil jeg nota
petta tækifæri til pess að láta í ljósi, að jeg
yfir höfuð get eigi álitið pað skyldu mína, að
svara áskorunum til mín í frjettablöðum (sizt
nafnlausum áskorunum), viðvíkjandi embætt-
islegum framkvæmdum, en hverjum sem vera
skal, er heimilt, að snúa sjer tíl mín munn-
lega eða brjeflega, ef liann pykist purfa upp-
lýsinga við um opinberar ráðstafanir hjer í
amtinu, sem jeg er nokkuð viðriðinn; jeg
skal vera íús á, að láta slíkar upplýsingar til,
ef jeg sje, að pær geta verið hlutaðeiganda
gagnlegar eða nauðsynlegar, og ef annars ekk-
ert er pví til fyrirstöðu.
Ur pví jeg nú, samt sem áður, er far-
inn að rita í frjettablað í tilefni af áskorun
Skagfirðingsins, skal jeg geta pess, að pað fje,
sem amtsráðið við áminnst tækifæri borgaði
lækninum i 9. laafeni.shjera^». úr iafnaðaysió^p-
um, nam 15 kr., og var endurgjald fyrir
kostnað við ferð hraðboða til sýslumannsins í
Húnavatnssýslu í tilefni af mislingasóttinni,
en eins og Skagfirðingnum mun kunnugt, •
nær 9. læknishjerað yfir nokkurn bluta Húna-
vatnssýslu. Að pví leyti, sem Skagfirðingur-
inn furðar sig á pví, að amtsráðið segi svo
ógreinilega frá um pað atriði, sem hjer er
umtalsefni, skal jeg enn fremur g$ta pess, að
55. gr. sveitarstjórnartilskipunarinnar gjörir
að eins ráð fyrir pví, að auglýst sje stutt á-
grip af gjörðum ráðsins, og pótti pví síður
ástæða til að orðlengja petta mál í fundar-
skýrslu amtsráðsins, sem upphæð pess fjár,
sem goldið var í pessu tilefni af jafnaðarsjóðn-
um, og til hvers hún var greidd, mun sjást
af jafnaðarsjóðsreikningnum fyrir árið 1882,
pegar hann kemur fyrir almennings sjónir,
endurskoðaður af amtsráðinu, og prentaður í
stjórnartíðindunum, en jeg, fyrir mitt leyti
fylgi peirri reglu, að senda reikninginn til
prentunar par, eins og hann liggur fyrir og
jeg hefi samið hann, en eigi í ágripi.
Akureyri, 5. dag aprílm. 1883.
J. Havsteen.
Allt í molum.
|>að eru viðurkennd sannindi, að peim
óvin sje betra að verjast, er fer að öllu beint
og hrekkjalaust, en hinum, sem veitir árás,
pá allir eru varbúnir. Óvinur pessi getur
verið í mannslíki, en hann getur líka verið
andi mannsins og pjóðarinnar, pá er hann
sýkist. Andi peirrá einstaklinga, sem mynda
pjóðina, drepur meir enn nokkuð annað dáð
úr henni, pað er að segja: pá er hann missir
sjónar á pví rjetta,. og verður á eptir tím-
anum. Ur pví er einskis bata að vænta, hjá
peirri kynslóð. |>jóðin parf að pekkja galla
sína, svo hún geti lagfært pá, pví fyrr kann
hún ekki að meta kostina, en pað er sönn
virðing að geta pað. Sá, er sjer mæti andans,
hlýtur að virða og elska framfarir pjóðar
sinnar, hvort sem pær voru á undan honum,
eða eru samtíða uppi og hann.
J>jóðin parf að vera athugul um allt,
smátt og stórt í fari sínu; hún má ekki leyfa
pyrnum að reka broddana i litlu fræangana,
sem reyna til pess að líta ljós dagsins; pað
er að myrða nýgræðinginn í fæðingunni, eða
ef heldur skal heita svo, að krafsa ofan yfir
sóma og athafnir sínar. J>jóðin má ekki hafa
of lítið álit á sjálfri sjer, pað er henni fremi-
tálmi. Skynsamlegt traust er affarasælast.
Sjálfbyrgingsskapur og oftraust er hættulegt,
heimskulegt og ómannlegt. Hóf í allan máta
verður bezt.
J>jóð er kölluð hver viss grein, af mann-
kyninu; hún hefir sína siði og sínar kreddur;
standa pær á misjöfnu stigi, sem sprettur af
mörgu; peim eru takmörk sett af náttúrunni;
pær eru má ske sjálfar sínir lukkusmiðir,
ekki siður en maðurinn.
J>að á sjer stað kurr á milli pjóðanna
sjálfra, má jafna honum við nágrannakryt. Er
pað öllum framförum til hnekkis. |>að er varla
nokkur pjóð svo sjálfstæð, að hún geti veitt
sjer sínar eigin nauðsynjar. En petta er
mi.sjafnt; ein er sjálfstaiðari en .önuur... og
parf minna til annara að sækja.
Er eðlilegt, að hver raki eld að sinni
köku, pað er pjóðernis .vottur, en að vilja
skóinn af öðrum er ódrengilegt. Vjer sáum
einhverstaðar á prenti, að framför pjóðanna
væri ávöxtur af atorku, iðni og ráðvendni
peirra einstöku; petta er grundvallaður sann-
leilci. Svo er náttúrlega apturför pjóðanna
afleiðingiri pess mótsetta. «J>ví ekki pað»?
Æfi mannsins byrjar með barnsaldrinum,
pá kemur ekki annað í ljós en náttúran,
andinn liggur í dái, en fýsnirnar ráða; pá
lagar maðurinn ekki sjálfur líf sitt. Maður-
inn vex, andinn proskast, pekkingin eykst,
skynsemin deilir í sundur gott og ekki gott,
í einu orði: andinn menntast, og maðurinn
lætur stjórnast af skynsemislögmáli siðferðis
síns. J>að er hin andlega lýsingaf manninum.
Svo er og hverju pjóðfjelagi varið; pað tekur
framförum í smáum skrefum, en framfarir
pess, eru meir undir pví sjálfu komnar, en
náttúrunni, og einmitt pess vegna verður oss
ljóst, að framfarirnar eða proskinn tekur ekki
stór stöklc, fremur en heimsmyndanin sjáif.
J>jóðirnar eru misjafnt proskavænlegar;
sumar dafna ótt, aðrar fara mjög sigalega, en
nokkrar deyja út í bernsku. Sömu einkenna
verðum vjer varir bjá manninum.
J>jóðernis einkennin eru mörg; fyrst og
helzt er málið; andinn sjezt í verkunum, en
verður lieyranlegur fyrir rnálið.
«Mál og andi eru tvíburasystkyn», sagði
eitt sinn pýzkur fræðimaður. J>etta sjáum
vjer og, verður auðvelt að sanna pað. Oll
heimssagan ber petta með oss. J>á er hagur
Grikkja í stjórnarefnum stóð sem hæst, var
andinn auðgastur og vísindin mest. Lítið
í «Sögu Grikkja*, par getið pjer sjeð margt
pað er skemmta mun. Hve nær var hagur
Eómverja betri, en pá er peir voru uppi vís-
— 33 —
indamennnirnir: Livius,. Cicero, Yirgilius
o. fi.? Yjer segjum, aldrei! Stjórnarbylt-
ingin mikla á Frakklandi hafði langan að-
draganda, en pann veg skiljum vjer sögu
Frakka að bóldeg vísi og andleg pekking hafi
verið orsök hennar; enda sýnist oss afleiðing
byltingarihnar sigursæl, köllum vjer vel til
vinnanda, að líða jafna kvöl og Frakkland,
ef framtíðin biði manns, jafn skínandi og
fögur, sem Frakka nú. — Vjer höfum til
mörg dæmi enn, og tökum pó að eins eitt;
pað er hjá oss sjálfum. J>að var pá pjóðveldið
var búið að festa rætur og vinna gagn; pá
áttum vjer pá fræðimenn, eða, voru uppi
peir fræðimenn, er aldrei Hða úr minni;
unnu peir landi sínu og voru mestan sóma,
sem jafnvel er metin nær og fjær, af öllum
er til pekkja. Vjer getum varla hugsað oss,
að til sje sá íslendingur fulltíða, að hann
ekki pekki nöfn Ara fróða, Sæmundar og
Snorra Sturlusomfý, og verk peirra. Bók-
menntirnar lýsa betur en nokkuð annað
ástandi pjóðfiokkanna, pær ryðja eptirkom-
endunum braut til frama og frægðar, og laga
geðjan hvers einstaks, og síðast allra í heild
sinni.
J>að er pjóðerni, að halda pjóðlegum
blæ á allri menntun og auðgun andans.
Ivristin trú ruddi til rúms sannri skoðun á
pjóðwyii ..'v'. gn'rði pað að .eink^rjettindum
helgidónisilfs. Yillutrúin neitaði jafnrjetti
pjóðflokkanna, hún hjelt prælafjötrum á peim
er hún gat, allt pjóðerni var hulið, einstakir
ofbeldisflokkar kúguðu pá minni máttar, gjörðu
pá landræka, og dreifðu peim og tvístruðu
hjer og hvar eptir geðpótta sínum. J>etta
var villa.
J>að er galli á bugsunarhætti pjóðanna,
pá er pær vilja útrýma öllu útlendu, en
halda fast sínum gömlu kreddum. J>etta er
einhliða skoðað. Af annara dæmum og
reynslu lærist bezt; ef vjer lærum hver af
öðrum, pá læra pjóðirnar hver af annari; ill
afdrif einnar, geta orðið öðrum til viðvörunar,
pó svo, að peim pyki ekki niðrun fyrir sig
að taka eptir pví. J>að væri pó skömm.
Framfarir, pað er: sannar framfarir eru
komnar undir menntuninni, en hún er marg-
vísleg, pað er fleira en bókvísi tóm. J>að er
allt sem auðgar manninn til vits og verka.
J>jóðin parf að unna henni heitt, sýna tak-
markalausan vilja og brennandi löngun fyrir
öllu pví, sein gjörir mennina að mönnum,
meir en að nafninu, pví parf að fylgja renta.
J>að er sagt um oss íslendinga, að vjer sjeum
menntavinir og pekktir i mörgu; vjer viljum
ekki spilla fyrir pví, eða fyrir pví áliti, en
vónir eða álit annara má ekki verða sjer til
skammar; látum lítið af oss, og minna en
vjer gjörum; reynumst drjúgir pegar á reynir.
Störfum og iðjum hver í sínum verkahring
af vilja og trú; lilúum að skólum; fjölgi peir
sem segja pá til gagns, en fækki hinir; peir
eru allt of inargir, sem lasta pá, og peirra
sveina; segja peir viti ekkert, «gemsi mikinn»
og gjöri fátt. J>eir um pað, og hinir um
hitt. Skólarniv hljóta að verða að gagni, ekki
má ske til stórra hagsmuna fyrir pá kynslóð,
sem nú lifir, en sjálfsagt fyrir pá næstu.
Andinn parf að taka breytingu, pað gjörir