Norðanfari - 09.07.1884, Blaðsíða 2

— 38 —
800 árslaun úr sínum eigin sjóði.
Nú urðu allir uppvægir. Lýðurinn
sagði: tWergeland er hræsnari, svikari, Júdas!
burt rneð liann!» Höfðingjarnir «g Dana-
menn blóu og sögðu W. orðinn vitlausann og
staðlausan bjána og hrærigraut! Já beztu
vinir brugðust; skammirnar um skáldskap
hans ultu yfír liann eins og eldstraumur. Nú
var liann öllu argari er sjezt hafði á prenti,
cngi vildi lesa eða kaupa rit hans; og pað
var naumast hann fengi neinn til að gefa
pau út.—Aður var pað pó nokkuð skárra.
Leikrit eptir hann varð leikið og hann fjekk
talsvert fyrir pað, en svo urðu Welhavens
menn reiðir leikritinu, að i blóðgum áflogum
lenti. en pá höfðu Wergelandsmenn betur.
En nú voru menn hans nær engir; allt
v a r u m h v e r f i s h a n n s v i p a ð s k r 11
peim, s e m 3 e g hefi lýsti hinum
premur löngu 'kvæð um i Jökulrós,
og barátta lians var harla lík baráttu peirri
er peir andans menn eiga í, sem par eru
nefndir.
En kjarkur hans og sjálfstæði, sjálfstrú
og veldi reis samt aldrei svo hátt eða varð
eins’tignaflegt eins og nú.
Bann vissi hve hátt liann var hafinn
bæði yfir Welhavon með höfðingjaskrílnum
og eins yfir hinn ópákkláta lýðskril. Og nú
viðurkenna flestir að hann hafði rjett álit á
sjálfum sjer.—|>ótt ofsóknir peesar særðu
lijarta lians og pótt pær yrðu jafnvel ein af
orsökunum til dauða lnns, pá pótti lionum
samt tignarlegt að vera píslarvottur fyrir hið
fiigTa, góða, háleita og ástrika í lífinu.
Jeg er iítt -vanur og lilt laginn að pýða
annara kvæðí, samt set jeg hjer fáeinar vísur
eptir hauar:
- »IIugraun styrkrr líflið anda,
aflraun styrkir vöðvan handa,
rödd í stormi hljómar hæzt;
sýn pig fyrst sem sannur maður
síðan skáld í lyndi glaður;
s.i er köllun allra æzt».
«Og pó að landið pyrnikrans
í pakkir skáldi sínu bjóði
unz ennið lagar allt í blóði—
pað langar ei til annars lands».
«Jeg parf ei lofdýrð milljón manna,
pví mintn sála fallnóg er,
pótt örfár hópur ástvinanna
í andans ríki fylgi mjer».
En vini slíka vantaði nú ogskáldið sagði
að teinroana bergmál óði mínum svarar, en
engin sál». Hann gieður sig við að «gröfin
gjöri enda á prautinni*, en jafnar sjer við
flfilinn, er opt grær og frjóvast í örgustu
troðningum.
En öllu má ofhjóða—og svo fór að hon-
um fjellst hugur um tima : Hann ritaði hinum
mikla danska ófræðingi Heiberg og bað
haun ásjár. Heiberg svaraði honum allvel, en
lítið far gjörði hann sjer um að verja W.
enda var hann vinur og frændi Welhavens
ug andalíf hans mjög ólíkt Wergelands, og
var pví ekki von að hann skildi pað vel.
En pótt petta yrði til lítils. pá herti
Wergeland sig enn og ritaði nú hin fegurstu
rit sín: «Gyðingurinn», «Gyðingskonan»,
«Hinn enski lóz» og fleira. |> v í n ú t ó k
liann aðsjer Gyðinga. J>eir höfðu
pá ekki fengið horgarrjett i Norvegi og voru
liafðir í fyrirlitningu par eins og víða ann-
arstaðar um pær mundir. Hann varði rjett
peirra volduglega og vörn sú mun hafa átt
uiestan pátt í, að peir íengu borgarrjett
skömmu eptir dauða hans enda liönnuðust
Gyðingar við pað, pví peir urðu fyrstir að
reisa honum minnisvarða. '
(Niðurlag).
Brynjblfur S v e i n s s o n.
II.
(Framhald).
En nú bauð blskup prestum að
semja sjálfir prjedikanir sinar og l'ramflytja
pær utanbókar. þessu síðasta fjekk liann
varla ákomið, nema þar sem hann var per-
sónulega nálægur, enda var það nokkuð hart
eptir þeirri prestlegu menntun, sem pangað
til hafði verið völ á. Einhverntíma síðar-ineir
kallaði hann einn prcst sinn, sem móti þessu
hafði brotið, Corvínus-prest. Eins og hann
sjáfur hjelt í öllu uppá það, sem gamalt var,
eins vildi hann eigi þola neina nybreytni hjá
prcstum sínum; þannig urðu þeir fyrir vígslu
að afskera hár sitt, svo að það næði eigi of-
an fyrir eyru. En það, sem hann bauð öðr-
um, það gjörði hann sjálfur. 1 tið formanna
lians hafði gongið nokkuð óreglulcga til með
tillög af prestaköllum til uppgjafapresta, og
samdi hann þvi reglugjörð þvi viðvikjandi
eptir jöfnuði á tekjum prestakalla, og skyldu
fátækir og ráðvandir prestar einir njóta fjár
þessa. Um kirkjur og hagi þeirra samdi hann
og greinilegan máldaga, sem kenndur er við
nafn hans og sem jafnan verður að leyta í,
þá er skera þarf úr máluin um eignir kirkna,
því skýrslur þær, sem Oddur biskup hafði
látið semja uin þetta, brunnu með öðrum
bókum hans. Gísli biskup Oddsson hafði
þvl nær ekkert skipt sjer af þessu atriði, svo
í þeirri grein mátti lieita að biskupslaust hcfði
verið i 70 ár. Eyric«þá sök höfðu margar
kirkjur misst bæði lönd og lausa aura, þvi
með siðaskiptunum hafði sú óhæfa fest hjer
rætur, sem haldizt hefir allt til þessa, að fáir
toidu það neina synd að svæla undir sig fje
kirkna, cins og það þótli mestí sóini í páfa-
dóminum að auðga þær. í máldagabók
Brynjólfs biskups er greinilega frá þviskýrt:
1) hve mikiö kírkja ælti í hciinalandi 2) hvað
hún ætti í öörum jörðum, kúgildi, rekum,
skógum, ítekum og kvikfje, 3) i hvaða á-
standi kirkjan væri að bygging allri og áhöld-
um utan húss og innan; 4) hvað íjárhalds-
maður væri kirkjunni skyldugur eða hún hon-
um. Fyndi biskup við rannsókn þessa eilt-
hvað af niunum kirkjunnar horlið eða skemmt
sem áður var til i standi, skipaði hann að
útvega það aptur cða endurbæta; ogefinenn
báru fyrir sig að þeir hefðu eigi tekiðviðþvl
af forinönnum sínum, bauð hann aö lögsækja
þá eða erfingja þeirra. JNáöi hann með þessu
móti niörgu aptur undir kirkjurnar, sem und-
an þeim var gengið. En ærið strangur þólti
smiiuin hirðulausum prestum liann vera. Ar-
ið áður en Brynjólfur biskup kom til slólsins
liafði Ki'istján koniingur fjórði boðið, að allt
óþarfl lausafje kirkna skyldi selja á uppboðs-
þingi undir umsjón hirðstjóra, og siðan ann-
aðhvort vera selt á rentu eða fyrir pað kaupa
jarðir handa fátækum prestaköllum. petta
drógst nokkuð lcngi; var það ckki fyrr en á
síðustu stjórnarárum Brynjólfs biskups, að
Hinrik Bjelke tók við íje þessu í nafni kon-
ungs, og var það þá orðið, eptir því sem
Espolín segir, nokkuð yfir 3000 dalir. Fyr-
ir Ijc þetta Ijet konungur kaupa allmargar
jarðir á Austfjörðum, sem Espolín telur upp,
og var þeim skipt milli prestakallanna, og
hafa jarðir þessar vcrið kallaðar Hinriks-
Bjelkcs-jarðir. Prestaekkjur urðu fyrir tíð
Brynjólfs biskups, að hrekjast burt frá stöð-
unum og skila þcim með öllu þegar í næstu
tardögum eptir dauða manna sinna, þótt þeir
licfði lálizt rjett undir fardaga. En Brynjólf-
ur úlvegaði konunglegt lagaboð fyrir þvi að
þær mætti njóta liins svo kallaða, „náðarárs".
J>á útvegaði hann og konunglega fyrirskipun
um að öll vogrek í kringum landið, það er
að segja hoggin eða söguð trje af furu, greni
og eik, sem rækiálönd kirkna og notuð yrðu
þeim til uppbyggingar, skyldi kyrkjum tilheyra
Aður höfðu umboðsnienn konungs eignaö sjer
eða konungi öll vogrek kringum allt land
J>ótt spítalajarðir ekki tilheyrði kirkjunni,
stóðu þœr þó sem líknar-stofnanir fyrir eiu-
staka vanburða menn, undir yfirráðum bisk-
upa og því liafði Brynjólfur toluverð afskipti
af þeim; þó hafði hann þar í ráðum með
sjer liina veraldlegu stjórn, með því að þess
háttar mál áleit hann, eins og er, lieyrði að
rjettu lagi undir stjórn fátækra málefna. Hjett-
indi kirkna og kenniinanna varði hann af al-
efli, og leit vandlega eptir pví að rjettur þeirra
yrði eigi fyrir borð borinn. J>essu til upp-
lýsingar tekur Finnur biskup fram, að þá er
að því var komið, að dómur Orms Jónsson-
ar sýslumanns væri 1 lögrjettu staðfcstur og
í lög leiddur, um það að prestatíundir skyldl
gjalda af öllum kirkjujörðum, þá kom biskup
að öllum óvörum og bað menn opinberlega
að vitna, hvort þeir vissu til eða liefðu lieyrt
að slíkar tiundir hefði goldnar verið af stóls-
jörðuuum að undanförnu; kváðu allir nei, við
því, og lýsti biskup þá yflr þvi, að kristin-
rjeltur losaði allar kirkjuajarðir við allar nýj-
ar álogur, og heimtaöi, að eigi væri breytt á
móti því. Loks lagöi hann fratn embættis-
brjef sitt og sýndi, að sjer væri biskupsstóll-
inn í hendur fenginn með sömu kjorujn og
formonnuin sínum, og sagði, að enginn mættií
þar S móti dæma nema konungur sjálfur.
Af þessu leiddi nð allt stóð við sama og áður
og hjelzt svo síðan.
Allar þær framkvæmdir eða aðgjöðir
Brynjólfs biskups. sem nú hefir verið skýrt
frá, í stjórn kirkulegra mála, virðast benda á,
að hann liafi viljað hnfa allt kirkjulegt vald
með öllu óháð hinni veraldlegu stjórn og ein-
ungis hafa prestastjettina með sjer. J>að er
áður sýnt, að meðan Pros Mundt lifði og full-
trúar hans voru við hirðstjóraembættlö, fór
Brynjólfur biskup og peir sína leið hvor. Eu
árið 1649 varð Hinrik Bjelke hirðstjóri. Hann
var mikilmenni, og telur Finnur hann ein-
hvern bezta stjórnara, sem ísland hefir áttog
segir enn fremur nm hann: «Hann unnir
íslandi og Brynjólfi biskupi», sem hann áleit
höfuð og stoð landsins, og fylgdi í mörgu
ráðum hans, og gat pá biskup öllu til vegar
komið, sem hann vildi, nema pví, sem snerti
J>orlák biskup og prentverkið. pvi hann hafði
huga á að stofna nýtt prentverlc í Skálholti,
svo sem áður er sagt. J>að, sem Brynjólfur
tók hlutdeild í opinberum málefnum eptir
1659 og Finnur biskup getur um, var pess
eðlis, að pað snerti ekki biskupsstjórnina sjer-
staklega, heldur voru pað opinber landsmál,
sem konungur lagði fyrir hirðstjóra og bisk-
up í sameining til íhugunar; kemur Brynj-
ólfur biskup par aldrei fram með neinni á-
sælni eptir veraldiegum yfirráðum, heldur sem
hreinn og beinn fjelagsmaður pjóðariuuar.
Árið 1663 ritaði hirðstjóri báðum biskupum
að Englendingar og Hollendingar liefði samið
frið við Tyrki, og væri pví mjög að óttast
fyrir ránskap þeirra. Mönnum voru í fersku
minni rán peirra 1627, og þótti nauðsynlegt,
að konungur sendi skip landinu til varnar