Norðanfari - 09.07.1884, Blaðsíða 1

9
23. ár.
Akureyri, 9. júlí 1884.
Nr. 19.—20.
Tíokkuð um j u r t i r
eptir (xuðniuml Hjaltason.
Nú er komið blítt og blómfagurt sumar.
Hinn fagri og fjölbreytti jurtageimur umkrmgir
oss á alla vegu; tún ljóma græn og gul. Holt
og melar, móar og rindar eru rauðir og hvít-
ir; brekkur og börð bláleit og björgin fjöllit.
Hjer er nóg að skoða bæði nýtt og fagurt.
Hjer er nóg sem auðgar þekkíngu og blíðkar
tilbnninguna—En því meira sem vjer pekkj-
um, |>ess ríkari er vor andi og pvi meiri
sem auður hans er, pess voldugri er kraftur
hans; pví blíðari tilfinuing vor er, pess sælli
verðum vjer. Ef að vjer getum elskað og
pekkt jurtir og geim peirra allan. pá göngum
vjer í nýtt fjelag, sein er fullt af lifandi ver-
um, og náttúran sem áður lá eins og dauð
og óskiljanleg bók fyrir augum vorum, bros-
ir oss nú eins og nýr og fauur unaðsgeim-
ur samsettur af ótal smærri deildum, sem eru
hvor annari fegri og fjölskreyttari. Já "öng-
um út hvern sunnudag og skoðum blómin!
Skemmtun sú er betri en að ríða út, árekka
og drabba, kjapta og pvaðra, eyða tíma og
auði fiá sjer og öðrum, lýja sjálfan sig og
h e s t a n a sem ættu pá að íá að hvíla sig
á suhnudögum einsogaðrir, Hugsið um
.T> a ö.h > e r s e m ha 1 d iA .u p p á hesta!
Sunnudagurinn e r o p t, ekki síst í
hestasveitunum, sannnefndur píslar-
d a g u r p e i r r a!
«Skoðið akursins liljugrös! Salómon í
allri dýrð sinni var ekki eins vel klæddur og
eitt peirra*. sagði Kristur. Honum hefir pótt
væntum blómin; bann befir sjeð fegurð peirra
ekki síður en hannsá fegurð og hreinleik barns
sálarinnar. Já pjer! sem börn eigið, kennið
peim að pekkja blómin.—Varla parfaðkenna
peim að elska pau, pví pað gjöra pau sjálf.—
Fn pess hetur sem pau pekkja pau, pess
sælli verða pau af að elska puu. Ef pið pekkið
ekki nein blóm, pá leitið peirra er pekkja.—
Jeg skal að eins nefna fáein.
Við pekkjum allir gulu sóleyjarnar
og f í fl a n a á túnuuum. Við pekkjum ljós-
rauðu H r afnaklukkuna í mýrunum.
Við pekkjum hvítu holtasóleyjuna. er
vex upp af rjúpnalaufum og ljósrauða lamba-
g r a s i ð. Við sjáum hvernig báðar jurtir
pessar skreyta mela, móa og holt vor alveg
eins og Ijómandi eyjur á dökkri auðn, eins
og blómeyjurnar í Shara i Afríku hinni
mestu sandauðn í heimi. Við sjáum hjer í
smáu mynd af hinu stóra. Við sjáum L j ó s-
b e r a n með mjóu og grænu blöðin við rót-
ina, með dökkrauða stöngulinn, með ljósrauða
blómkollinn, með hin fögru krónublöð, sem
aru lík hjarta í lögun. Hann er náskyldur
Lambagrasinu, og hann ásamt pví og Holta-
sóleyju og nokkrum Steinbrjó-tum eru
blómjurtir þær, er einkenna blómgeim lands
vors frá öðrum löndum. því jurtir pessar,
sem utanlands víðast bvar að eins sjást á hæstu
ljöllum eins og' i útlegð, pær taka alla fold
okkar í faðm íraman frá jöklum og út á yztu
strendur!
Skoðum lika litlu livítu sóleyjarnar á
melunum, móuuum og fjöllúnum! pær hafa
bjartmynduð og gagnsær krónublöð, en hin
blöðin eru gráleit; pær heita M ú s a r-
e y r u og pær eru frændur Ljósberans.
Skoðum stóru blásóleyjarnar, er vaxa í
brekkum—pær beita B 1 á g r e s i og bafa 5
krónublöð. Skoðum líka rauðbláu sólevjarn-
ar, er gróa í klettura og áreyrum, pær heita
Eyrarrósir og pSur hafa 4 krónublöð!
Já bjer yrði oflangt að telja upp fleiri
blóm.—En hvað á pá að gjöra með pau meira?
Stinga upp hnansa par sem pau vaxa í og
lát pau svo heim í kálgarð eða á bæjarvegg.
Já komið upp kálgörðum! kaupið og les-
ið vandlega garðyrkjubók eptir
Móritz H. Friðriksson. Hún gef-
ur góðarog þarflegar leiðbein-
i n g a r u nr r æ k t u u o g n o t k u n
j u r t a.
Setjið svo blómbeð á stall innan í kál-
garðsveggnum. látið stall pann vera bjer um
1V2 alin og garðinn upp af honum 1 aiin á
hæð, veniið svo börn ykkar á að vökva blóm-
in og kálið að týna arfa frá peim og pví.—
Og minnist pess er pið reitið illgresið, að
reita eins andlbgt illgresi úr ákri pjóðarand-
ans. Nóg er par af því bæði gömlu og líka
nýju.
Kn um leið og jeg mæli með garðyrkju-
bók M. II. Friðrikssoaar, verð jeg að ininn-
( ast á svar pað, er hann í Almanaki hins ís-
lenzka þjóðvinafjelags 1884 gefur tippá að-
; finning pá er jeg reit um grasanöfn lians.
(Norðanfari 20 okt. 1882).
Nöfnin á Ljósbera: Augnfró ogKveisu-
gras hafa bæði M. Stephenssen, Odd-
u r H j a 11 a 1 í n. M o h r og G r ö n 1 u n d,
sein tekur jurtanöfnin eptir peim }>orvaldi
Thoroddseu og V. Finsen. svo nöfn pessi
eru víst góð og gild, pótt M. H. Friðrikssou
álíti öðruvísi. En nafnið Ljósberi lietír lík-
lega Oddur Hjaltalín myndað. En bæði er
pað rjett pýðing á orðinu Lychnis og líka
svo fallegt og beppilegt sem orðið getur. Enda
vona jeg að M. H. Er. álíti að Oddur var sá
er vissi livað bann fór í pvl efni.
Nafnið Lycliius er ekki svo úrelt sem
M. H. Fr. heldur; pað er baft uin Ljósbera
(sem hann vill nefna viscaria) bæði hjá Ilo-
strup, hjá Chambrese í Encyclopædia frá
1880 og hjá fleirum sem oflangt er að telja.
Lycbnis alpina, L. viscaria, L. fioscuculi
o. s. frv. er tegundir af sötnu ætt, og pað er
ópörf og óhagfelld smábreytni að skipta henni
í fieiri ættir.
Fáein orð um Hinrik Wergelancl
(eptir G. H j altaso n).
I.
(Framhald).
Welhaven ritaði pá: «Norvegs apturbirt-
ing» og í skáldriti pví átaldi hann pjóðina
harðlega fyrir bresti hennar. Margir urðu ó-
viuir hans fyrir pað. En ekki hætti það fyr-
ir Wergeland, pvi hann og fleiri voru húnir
að spilla fyrir honum. En hann harðnaði við
hverja praut, fyrirleit alla níðdóma og'ritaði
— 37 —
í ákafa hvert frelsis og framfara skáldritið á
eptir öðru, og málaði par frelsishetjuruar eins
og engla, en lýsti harðstjórunum nær því
eins og djöflum.—
II.
En pað var fleira en óðurinn, sem
hann hafði að hugsa um: Lýðmenntun
og lýðgagn, lýðfrelsi og lýðstjóru.
Konungur bannaði eittsinn Norðmönnum að
halda frelsishátíðina 17. maí. Wergeland
braut djarflega bann petta og kærði sig hvergi
pótt konungur hótaði hörðu, heldur hótaði
uppreisn og hvað pað bezt fyrir þjóðirnar að
allir konungar væru afsettir og völdin lögð í
hendur lýðsins. Danainenn urðu afarroiðir og
kváðu W. spilla á milli Norðmanna og Svía;
sköinmuðu peir hann eins og hund og sögðu
rit hans og frelsisást jafnóhæf til alls góðs.
Eu pví meir sem menn nýddu hunn, pess
meiri varð kjarkur hans og sjálfstæði,—Hann
gaf út mörg og ágæt lýðmenntarit uin ýins
efni bæðiandlegog verkleg. Hann stofnaði
bóka sö ftv handa' alþýön, koin framfara-
f j e I ö g u m og skóium á gang—hjálp-
aði fátækum bændum til að koina
upp sáðgörðum og útvegaði þeim
fr æ. Kæini einhver til höfuðstaðarins, þar
sein hatiu átti li^im i, pá hjálpaði hann þeim
á ýiiisua liátt, Haua gat' fatækum mikið og
siiýkti stundum til pess að geta geíið þeim
ef haun átti ekkert sjálfur. J>ví embætti
hans, sem var störf við bókasöfn og skjala-
hirzlu ríkisins, var lítt launað.—
Menn unnu lionum pví mjög heitt, og
pað var leugi huggun fyrir hann, að bæuda-
lýðurinn allur var með honum pótt höfðingja-
siunar væru jafnan móti honum.
En hvorki bændur eða höfðingjar skildu
eður möttu óð hans að fáeinum Ijóðum und-
anieknum, sem alpýðu fjellu injög vel. Og
ekki leið á löngu áður alpýðan reis gegn hon-
utn, allir ytirgáfu hann og hanu stóð einn
uppi og liafði nærri alla á nióti sjer.
Orsökin var pessi:—
1838 giptist Wergeland og sótti um
prestakall, en missti pað af pví lionuin varð
pað á að drekka toddý, setn pá var hönnuð
vara og drakk pað á' óhentuguin stað. Var
hann pví illa staddur rned efnahag og hafði í
mörg liorn að líta. Hann sem var hrifinn
af öllum hetjuiii, gat ekki aunað en orðið
hritinn af K a r 1 i k o n u n g i 14., sem var
svo fræg h^tja. Karl hafði að sönnu sýnt
Norðinönnum ofbeldi, eins og jeg gat um, og
lika í fleiru. En bæði af pví Wergeland pótti
sauit niikið í hann varið, og eins þóttist haun
hafa orðið of harður í dómum slnum við hann
og svo hið priðja, að hann vildi gjarnan vinna
hylli hans sjer til aðstoðar í neyðinni: þá
tók hann sig til og orti u m konung
lofkvæði er hanu hjelt innreið slna í
höfnðstaðinn. í kvæðinu Ijet W. í ljósi, að
hann vildi hafa pjóðveldi og sagði konungi
hollast að kefja ekki frelsi pegnanna, pví
frjálsir þegnar mundu hollastir. En par eð
hann líka hrósaði hreysti og göfgi Karls, pá
tók Karl petta vel upp og tók W. að sjer
upp írá pví og veitti honum fyrst um sinu