Norðanfari - 18.10.1884, Qupperneq 1

33. ár.
Nr. 39.—40.
Akureyri, 18. októker 1884.
tJm syeitar|)yngsli.
(Skr. alþingistíðindin 1883 nm {>að mál).
(Niðurlag).
Aðalráð til pess að koma i veg fyrir vax-
andi sveitarpvngsli og Ijetta peitn af fram-
vegis, sýnist pví vera pað, að búendur haíi
eindregin samtök um að koma á betri heim-
ilisháttum og hjúagjaldsskipan, og einkum um
það að stefna uppeldinu í rjettara horf.
Til pess að ráða bót á uppeldisvand-
kvæðum vorra tíma, kynni að vera tiltæki-
legt og heillavænlegt að stofna uppeldiskú
í sveitarfjelagi hverju að minnsta kosti par
sem talsverð barnómegð er á sveit. Fyrir bú-
inu pyrfti að standa duglegur og samvizku-
samur maður, og er eigi ólíklegt, að slíkra
verði meir kostur enn áður, eptir pví sem
menntan eykst í landinu. Svo parf og bú-
stýran að vera reglusöm og prihn, og gjörn
á alla góða háttsemi, og 'má ætla, að konum
par til hæfum fjölgi við kvennaskólana. Á
pessi uppeldisbú ætti að setja öll pau börn
sveitarinnar, er fjelagið pyrfti að annast, og
ætti pau að vera par frá pví svo sem um 6
eða 7 ára aldur, ef pau verða svo ung að
sveitarbyrði, og ætti að vera par, par til er
pau gæti farið að hafa sjálf ofan af fyrirsjer.
Æskilegt væri raunar, að sveitarbörn væri
sett pahgað yngri, áður enn foreldrar eða
aðrir væri búnir að spilla peim. Hvenær
sem fjölskyldubúendur parfnaðist talsverðs
sveitarstyrks, ætti hann einkum að vera í pví
íólginn, að taka af honum barn eða börn á
uppeldisbúið. Börn ætti að liafa par holla
og næga fæðu, en venjast engum munaði.
jprifnað og reglusemi i öllu væri sjálfsagt að
við hafa. Hæhlegt tóm til leika og hollra
hreyíinga ætti börnin að hafa, en umfram allt,
auk guðsótta og góðrar háttsemi, að venjast á
iðjusemi, — venjast á að nota tímann, hverja
L 0 11 I) B Y 11 0 K.
Hliftsjónamcnn: F. Hiihcrt, Lord
Macauley, Taine, Brandes og fleiri
ásamt IVorks of Byron,
ep t i r
Gt. H j a 11 a s 0 n.
• .
r.
Jeg vil segja söguágrip af manni sem
er frægur um allann heim fyrir óðgáfu, eld-
fjör, kjark, göfgi og íprótt, en ásamt pcssu
ólán mikið.
Margir miklir menn eru mynd tíma
síns og pjóðar, pvi er opt örðugt að skilja
hvernig á peim stendnr, nema menn pekki
t í m a pann og p j ó ð er peir lifa á og hjá.
Iíver cr tími Byrons? Tíminn er
byltingatimi. Harka og ofríki höfðingja og
konunga og hræsni klerkalýðs gekk fjöllum
stund til ákveðins starfa eða ákveðinnar hvíld-
ar. Að vorlaginu og að sumrinu mætti snemma
fara að venja pau við ýmisleg útistörf, svo
sem garðyrkju og grasræktarvinnu og annað,
er fyrir fellur, eptir aldri og atvikum. A
öðrum tímum árs ætti að hafa tiljhanda peim
einhverja vinnu, er væri kröptum peirra sam-
boðin, helzt ef gagnvænleg mætti verða fyrir
ir pau. Öll vinna, pótt arðlítil eða arðlaus
væri, eðapótt hannjafnvel hefði kostnað í för
með sjer, væri betra enn iðjuleysið, sá «and-
/skotans svæfilb, sem er jafn-háskalegur fyrir
líf og sál. A vetrum ætti eigi að verja
meiri tíma, enn nauðsynlegur er, til lögboð-
innar bókfræðslu, og ætti eigi að vera kostur
öllu meiri fræðslu í peim efnum, nema ef
eitthvert barn með sjerlegum hæfilegleikum
og samsvarandi ástundun, gerði sig pess mak-
legt. Ef unglingar frá slíkum uppeldisbúum
hefði um hríð eptir á ráð og tilliti fjárhalds-
manna og tilsjónarmauna við að styðjast, pyk-
ir líklegt að brátt myndi upp renna nýtari
kynslóð enn nú gerist. Búið myndiogvinna
gagn út frá sjer, með pví að öðrum myndi
pykja minnkun að pví, að börn sín væri
miklir eptirbátar sveitarbarnanna á
uppeldisbúinu.
J>að kann að virðast miklir eríiðleikar á
pví að koma á fót slíkum uppeldisbúum, en
pó eru peir vart ósigrandi. Eyrst og fremst
pyrfti stöðugt jarðnæði undir búið. Land-
sjóður gæti víða hlaupið undir bagga með og
ljeð til pess hæfilega jörð, ef til vill eptir-
gjaldslaust lengri eða skemmri tíma. Yildi
sveitin eiga búið, er myndi vera tryggilegast,
pá myndi sveitarbændur víðast hvar geta skot-
ið sarnan hæhlegu búi ef peir vildu vel, og
staðið jafnrjettir eptir sem áður. Búið ætti
að geta borið sig og gefið af sjer kaup og
og kost peirra, er að pví pjóna, og ef til vill
betur. Vildi bústjóri og bústýra taka búið á
leigu, ætti svo að meiga umsemja. Sveitar-
búsböxnin ætti að framfærast af foriagseyri
hærra einkum á Frakklandi. Lýðurinn var
smáður, svikinn og pjáður og vinir hans
gripu fyrst til andans og svo til handa
vopna.
Spekíngar og skáld lýstu og máluðu
lostum konunga og kierka, en varð pað opt
á, að kenna kristmnni um spilling peirra.
J>eir vildu pví ryðja öllu saman um koll í
einu. En orð peirra urðu að verki Iijá
öðrum. tlmhrotameiinirnir risu upp
og drifu aðra fram og raddu konungi og
höfðingjum hans úr sæti; sama gjörðu peir |
við klerka; já sjálfri kristnu trúuni ruddu
peir hrott uin tíma. J>etta voru aðalat-
burðir frönsku stjórnarumbrotanua 1789—
1795.
Ahrif peirra urðu mikil á heiminn:
lægri stjettir fylltust frelsisfýsn, æðri stjettir
urðu hræddar og reyndu að haida hiuum í
skefjum. Út af öllu pessu urðu bardagar
miklir. Kouunga og klerkavald skalf af
reiði og kvíða á hástól sínum á meðan aðr-
ir kölluðu: „Ryðjum gömlum rústum! brjót-
um forn virki! niður með ofveldi allt! og
allt skal verða nýtt!“
— 77 —
er með peim er árlega greiddur af peim, er
borga sveitargjald, pótt pað hækkaði lítið eitt
í bráðina, ef nauðsyn þætti, svo að sveitar-
gjöld yxi að pví skapi, væri eigi í pað horf-
anda, og minnkandi sveitarpyngsli ætti brátt
að borga pað. Hjú pyrfti að vanda á búið,
er eigi kenndi út frá sjer íllt orðbragð og
annan ósóma. Með góðri stjórn ætti bráttað
geta orðið hjúasparnaður að búsbörnunum.
|>ætti pað búinu hagur, mætti áskilja, að
börnin ynni pví til 16 ára aldurs, sem peim
myndi og hollast. En pó ætti að geta veitzt
undanpága. Gæti pað verið hagur fyrir upp-
eldisbúið að halda aðra ómaga af sveit, svo
sem aldrað og heilsugrannt kvennfólk, er pó
gæti haft fyrir börnum eða á annan hátt Ijett
undir, ætti pað að sitja fyrir pví, og njóta
allra peirra hlunninda, er sveitarfjelagið gæti
í tje látið. Til pess að koma við nauðsyn-
legu hreinlæti, myndi víðast hvar nauðsyn-
legt að auka og bæta húsakynni á jörð bús-
ins, og mætti sveitarfjelagið eigi skorast und-
an peim kostnaði, enda kynni laudsdrottinn
(landssjóður) að taka pátt í honum, ef jörðin
eptir á gæti orðið peim mun leiguhærri. í
reglugjörð uppeldisbúsins yrði fyrirskipað um
allt, er purfa pætti, og meðalannars um pað»
hver afskipti foreldrar mætti hafa af börnum
sínum á búinu. Vonanda er, að íslenzkum
sögum yrði og eigi gleymt í reglugjörðinni
sem einhverju hinu heilaæmasta fyrir íslenzk-
ar sálir, til pess að uppörfa til andlegra og
líkamlegra framfara.
J>að væri ofætlun, að uppeldisbú pessi
ynni fullt gagn í fyrstu. |>eir, sem pangað
væru settir fyrst um sinn, væri pegar teknir
að drekka i sig spllling uppeldisins, svo sem
pað er nú, en pað ættí eigi að vera peim til
fyrirstöðu. J>au væri eflaust líklegri til pess
að íirra sveitarvandræðunum, enn hiu svo-
nefndu ceinskonar letingjabú», er einn ping-
maður að vestan (J. G.) sagðist á pingi bafa
stungið upp á í einhverju blaði, og ætlaðist
Leit út fyrir að lagaðist allt hjá Frökk-
um er Napóleon mikli kom fyrst til valda.
En ekki varði lengi áður nærri öll Norður-
álfa fór í bardaga við liann.
Á vargagangi pessum gekk pangað til
1815- )>á slotaði, en lengi rauk samt úr
kolunum.
Hrornig voru nú Engiendingar ?
Hjá peim hafði lengi verið meira stjórnfrelsi
enn annarstaðar. En samt var mikill stjetta-
munur hjá peim, og er pað enn, og margir
urdu pjáðir og smáðir af blóðsugum 0g
hrokavörgum par eins og víðar. Hla fóru
peir með íra. En eins og von var, frelsis-
umbrot Erakka æstu hina undirokuðu enn
meir. Urðu pvi enskir valdamenn hræddir
og reiðir og tóku hart á allri uppreisn. j>eir
ensku börðu opt duglega á Frökkum, en
gátu samt ekkert ráðið við Napoleon, fyrr
en þýzkir hjálpuðu peim til pess. þetta
var nú dágott! En illt var hitt að enskir
beittu grimmd við Ira og kæfðu marga góða
framfaratilraun sjálfra hiuna ensku pjóðvina.
Valdsmenn voru pá svo trylltir af hroka