Baldur - 30.04.1868, Blaðsíða 2

22
prestum og geistlegum sæg, er var hataður og fyrirlitinn i
landi þar, og skoðaðir sem viilumenn. Englendingar fylltu
þó landið prótestanta-prestum, og þótt tæpur 10. hlutur
íra væri prótestanta-trúar, varð þó allt landið að ala þá;
yfir hálfri milljón prótestanta voru eigi færri en 4 erkibysk-
upar og 18 byskupar. Fyrst árið 1833 kom Derby, er síðar
varð lávarður, því til leiðar, að 2 erkibysknpsdæmi og 8
byskupsdæmi voru af tekin. Á þessari menntuðu öld hefur
orðið að láta hermenn og lögregluþjóna heimta inn gjðld
íra til prests og kyrkju. Hefur það gengið svo tregt, að
árið 1832 átti að heimta inn 100000 pund (£ strl.), ereptir
stóðu af gjöldum íra, en að eins náðist inn 12000, og þó
með upphlaupum og manndrápum. Loksins var tíundin
lækkuð um fjórða hlut og lögð á jarðeigendur. Þetta voru
að vísu framfarir, þar sem afgjöldin komu að mestu niður
á jarðeigendum, er voru vel megandi, enda hjelt stjórnin,
að með þessu væri fullgert við íra. Á írlandi eru 5720000
íbúa, og af þeim eru 69300 byskuplegrartrúar, 523000 pres-
býterianskir, en 4500000 kaþólskir; inntektir prótestanta-
kyrkjunnar eru 600000 punda (£ strl.), en 200000 punda af
því koma af kyrkjujörðum og aukatekjum, en 400000 punda
er tíundin. (En upphæðar-verðið, sem þetta er lagt á, er
AF JÓNI sýslumanni ESPÓLÍN.
(Framhald). Nú lifði Espólín i næði við rit-
störf sín, heimsóktu hann opt ýmsir merkismenn, og var
vinátta góð milli hans og Bjama Thorarensens, er þá
var orðinn amtmaður í Norðuramtinu, og heimsókti hann
Espólín árin 1832 og 1833. Þegar landfarsóttin gekk
í Skagafirði 1834, lá Espólín í henni, fekk hann þá
vanmátt i hendina, sem hjelzt við meðan hann lifði. Cm
þær mundir kom upp fæð mikil milli Sölva prests Porhels-
sonar, er Sölvi olli sjálfur, og Espólins, gekk hún svo
langt, að Espólín vildi ekki taka hjá honum sakramenti,
fjekk hann því (1835) leyö, að mega taka það hjá öðrum
presti. Nú reið hann seinast norður til Eyjafjarðar, bæði
að heimsækja Iláhon son sinn, er þá var orðinn prestur á
Stœrra-Árshógi, og vin sinn Bjarna amtm. Thórarensen.
Lasnaði hann að heilsu mjög eptir þetta og hafði við með-
öl til heilsubótar árin 1835—36. Dauða Jóns Espólíns bar
þannig að. l.d. ágúst-m. 1836 reið hann sem vandi hans
var til um þann tíma árs, fram að Víðivöllum, að heim-
sækja vin sinn Pjetur prófast Pjetursson, hafði hann ekki
þar langa stund dvalið, fyrr en hann kvartaði um magn-
leysi, og kvað síga á sig svefnhöfga; bauð þá kona Pjet-
urs próf. honum að leggja sig upp í rúm, en hann tók
því fjærri, og kvaðst heim fara vilja, reið hann þá af stað
eptir litla slund, en þegar hann kom út á bakkana skammt
frá Bjettarholti, hneig hann af hestinum, en piltur sá sem
var með Espólín hljóp strax af baki og vildi reisa hann
við, en sökum þyngsla og magnleysis á sýslumanni, fjekk
pilturinn eigi að dugað, reið hann þá í skyndingu til Flugu-
mýrar og sagði Ara lækni hvar komið væri; fór þá Ari
metið 13 milljónir). En hverjir borga þessar 400000 punda?
— Jarðeigendur I— Af hverjum taka þeir það?—Afleigu-
liðum sínum; á þá koma landsskuldirnar, sem hækka að
sama skapi, sem tíundinerhá; en leiguliðarnir eruallirkaþ-
ólskir, og þannig borga kaþólskir menn enn í dag tíund til
prótestanta-presta. — Þetta sýnir, að kvartanir íra eru þó
eigi teknar úr lausu lopti, heldur hafa fullar ástæður. Nú
hefur Gladstone gjörzt fremsti talsmaður írlands, og geng-
ur fast á móti Disraéli ráðgjafa; en Disraéli situr og fast
við sinn keip, og hefur heldur við orð, að slíta parlament-
inu og skjóta málinu til þjóðarinnar, en að láta undan
Gladstone og írum. írar og þeirra talsmenn segjast aldri
hirða, hvar kyrkjueignir og annað fje iendi, ef þeir að eins
megi vera lausir við prótestanta-kyrkjuna. «Kastið pening-
unum í sjóinn», — hafa sumir þeirra sagt — «ef þjer
kunnið eigi betur með að fara; það er oss sama; en látið
eigi lengur sitja við sama með prótestanta-prestanaN —
Gladstone hefur nýlega farið því fram í parlamentinu, að
prótestanta-kyrkja væri af tekin á írlandi, sem þjóðkyrkja,
og á bráðlega að ræða uppástungur hans.
í Vesturheimi er ósamlyndi milli forsetans Johnsons
og nokkurs hluta af ráðinu; er mál höfðað mót honum;
læknir ásamt fleirum, aðvitja sýslumanns; sló honum þegar
æð, en hún blæddi ekki, því sýslumaður var nær örend-
ur; var hann þá nær 67 ára gamall. Samstundis var sent
út að Frostastöðum tii Rannveigar konu sýslumanns og sagt
hvernig komið var; bjó hún sig strax, og veitti umbúnað líkinu
ásamt Ara lækni, var tjaldað yfir því um nóttina, því þetta
var síðla dags. Morgunin eptirvar líkið flutt heim að Flugu-
mýri; smíðaði kistuna Jón Samsonarson í Keldudal, erseinna
varð alþingismaður, og var einhver hagasti maður í þann tíma.
Bjarni amtmaður Thórarensen var við jarðarförina og sagði
fyrir um hana, fór hún fram að Flugumýri, í viðurvist eigi
allfárra sýslubúa. Benidiht Vigfusson, seinna prófastur á
Hólum, flutti ágæta ltkræðu, og aðra Hákon Espólin sonur
hins andaða, en Sölvi prestur Þorhelsson kastaði rekum á;
hafði Bjarni amtmaður ætlazt til, að Jón prófastur Kon-
ráðsson á Mœlifelh hjeldi aðallíkræðuna og kastaði rekum
á líkið. En af því að Sölva presti þótti sjer það einum
bera, sem sóknarpresti hins andaða, og varð um of nokk-
uð ógætinn í orðum, svo óánægja reis af, gaf Jón pró-
fastur sig frá, og flutti ekki líkræðu þá, erhannhafði samið.
Yflr Espólin var lagður legsteinn í Flugtimýrar-kyrk)u-
garði, er enn þá sjest. Þessir hafa kveðið eptir Espólin:
Níels «skáldi» Jónsson, kvæði í hendinga máli, Daði
«fróði» Níelsson 13 vísur með hringhendu lagi, líka minn-
ist Daði hans með þremur vísum í Tíðavísum sínum
yflr árið 1836, og Sigurður Breiðfjörð, (erfiljóðin prentuð
í »Ljóðasmámunum» 2. h.) Viðeyjarkl. 1839, bls. 79—80.
Jón sýslumaður Espólín var hinn mesti fræðimaður,
er rit hans sýna, flestum betur að sjer á hans dögum í
sagnafræði, ættvísi (að fráteknum Steingrimi biskup Jóns-