Baldur - 24.09.1868, Síða 1

$g=s' Auglýsingar og grein-
ir[u7n einstahleg efni
eru tehin í blað þetta,
ef borgaðir eru 3 slc.
fyrir hverja línu með
smáu letri (5 sh.^með
stœrra letri). Kaup-
endur fá helmings af-
slátt. Sendur haup-
endum óheypis.
Þeir, er vilja semja um
eitthvað við rilstjórn
blaðs þessa, snúi sjer
í því efni til ábyrgð-
armannsins, Friðrihs
bóhbind. Guðmunds-
sonar, er býr í húsinu
nr. 3 í Ingólfsbrehhu.
Verð blaðsins er 24 sh.
ár-þriðjungur hver (6
' blöð), og borgist fyrir-
fram.
1. ár,
Reykjavík 24. dag september-mánaðar, 1868.
14. blað.
Efni: prjár þarflegar hugvekjur eptir „l-s-n“ (I. hngv. élmusur vib
læríia skólann). — Svar til berra Gröndais. — Frjettir innlendar. — Em-
bættisprdf. — Leibrjetting. — Neílanm.: Tröllafoss.
Jirjár þarflegar hugvekjur eptir »1—s—n».
I. HUGVEKJA. Ölmusur við lærða shólann.
Það er kunnugt, að um það bil, er skólinn áHólum var lagð-
ur niður og steypt saman við Reykjavkurskóla, árið 1801,
þá voru felldar burtu þær 16ölmusur, sem skólanum fylgdu.
tað getur nú að visu engum dulizt, hve ranglátt það var,
að leggja skyldur og kvaðir llólaskóla á hinn skólann án
þess, að láta þar með fylgja rjettindi hans og hlynnindi,
enda hefir stjórn vor viðurkennt þetta með því, að leggja
á ný til skólans aptur hinar 16 ölmusur Hólaskóla bins
forna.
Nú mun þá flestum þykja, sem stjórnin hafi fullgert
við oss.— Kann vera! «sínum augum lítur hver á silfrið»;
en þótt vjer játum, að lítið sje betra en ekki, þá er þó í
þessu máli svo langt frá, að stjórnin hafl sýnt oss nokk-
urn velgjörning, framar en skylda hennar var, (heldur miklu
fremur hið gagnstæða, þar sem þetta heflr verið haft að
sandi, til að varpa í augu íslendinga, sem svo margt ann-
að), að hún heflr ekki gjört meira en helming þess, sem
eptir lögum og helgum rjetti, er hrein og bein skylda henn-
ar. — Þetta kann nú þeim, sem eru heillaðir af náðar-
ljóma stjórnarinnar, og sem svo eru skammsýnir, að láta
önnur eins brögð og þetta fylla augu sín og glepja sjer
sjónir, að virðast ofmælt, eða geip eitt og hæfuleysa; en
vjer viljum þá reyna að finna orðum vorum stað, leiða
glögg og skýr rök að máli voru, og sýna með órækum á-
stæðum, hver að sjeu heilög rjettindi vor og óyggjandi ský-
laus skylda stjórnarinnar í þessu efni.
Meðan stólsgózin voru óseld, og byskuparnir höfðu
tekjur sínar af þeim, skyldu þeir (o: byskuparnir) halda
skólann, launa þrem kennurum, veita piltum ókeypis kost,
húsnæði, ljós, þjónustu og að nokkru leyti fatnað (tilsk. 3.
maí 1743), og var svo ákveðið, að þeir lærisveinar, erþetta
mætti veita, mætti á Hólum veralö, en í Skálholti 24, eða
alls 40.
Nú voru jarðir stólanna, eða stólsgózin seld á ofan-
verðri síðustu öld, og rann andvirði þeirra inn í sjóð stjórnar-
innar, þettaandvirði, sem erað skoðasem skólasjóðurlandsins;
nú með því að sjóður þessi rann inn til stjórnarinnar, fjell
og á herðar henni sú skylda'og skuldbinding, að bera allan
þann kostnað, er hún sjálf hafði skýlaust boðið, að hvíla
skyldi á sjóði þessum, er nú varkominn í hennar hendur.
Enda heflr hún og ómótmælanlega viðurkennt þetta i verk-
inu, hvað sem svo er fyrir henni í orði kveðnu, með þvf,
að hún heflr lagt fram allt það ije, er til skólans hefir verið
varið. Hún heflr boðið: «þessi skylda skal á sjóðnum
liggja»; nú tekur hún sjóðinn undir sig, og hlýtur því sú
skylda, sem hún heflr boðið, að á honum skuli liggja, einnig
nú að liggja á sjóðnum í hennar höndum, það er
með öðrum orðum: á henni sjálfri. Oss varðar því, upp
frá þessu, eigi um ásigkomulag sjóðsins annað en það, að
það, sem hún heflr boðið að hann skuli borga, það
hlýtur hún, sem hefir hann í sínum vörzlum, fyrir hans
hönd að borga.
Nú var svo á kveðið þegar á Hólum, að ölmusan
skyldi vera þetta, að veita ókeypis það, sem fyrr nefndum
vjer. En svo var á kveðið, að helmingi þessa styrks, sem
ölmusur er nefndur, mætti skipta, og veita svo 60 piltum,
20 heila ölmusu, en 40 hálfa ölmusu, og skyldu þá þeir,
er hálfa höfðu ölmusuna endurgjalda helming þess, er þeir,
hefðu þeir haft heila ölmusu, hefðu fengið ókeypis; þannig
hom það til, að farið var að meta upphæð ölmusanna til
peningaverðs.
Á Bessastöðum sömdu piltar svo við «ökonómus» eða
skólaráðsmann, þegar stjórnin vildi heldur borga þetta í
peningum, en veita það sjálf, að hann seldi piltum þetta
við verði, og galt þá stjórnin ölmusurnar jafnháar, og kaupið
var fyrir hvern pilt til skólaráðsmanns. Þegar skólinn, árið
1846, var fluttur til Reykjavíkur, voru ölmusur, sem þá var
farið að gjöra vissa upphæð, hækkaðar til 80 ríkisdala, og
síðar fjekk hinn ötuli skólastjóri Bjarni prófessor Jónsson
þær hækkaðar upp í 100 ríkisdali, og helzt svo enn, að heil
ölmusaer 100 ríkisdalir og ókeypis bústaður í skólahúsinu1.
1) þótt þa% komi eigi hjer vi% þesea grein, sem samín er om rjett
landsmanna gagnvart stjórninui, viljum vjerþó geta þess, a% veitl stipts-
yflrvöldin einhverjum sveini ölmusu, þá virþistosseflá, hvortheimildsjetil,ab
53