Norðlingur - 01.03.1879, Blaðsíða 3

101
102
inu að ganga i þfóðvlnafelagið, með ®. kr. til-
lagi og vér sliornm sér i lagi á alla sem í bók-
inentafélaginu eru, að ganga úr þvi og eyðl-
leggf a það, en verja krö|»tunuui til að efla
þjóðvlnafélagið.
Aðalefninu í þessari áskorun svaraði eg, að mðr þætti það
runnið af meira miskilningi, en góðu hófi gegndi «er þér skorið
á menn að eyðileggja bókmentafélagið, en verja kröptunum —
sem víst mun eiga að þýða: efnum bókmentafélagsins — til að
efla þjóðvinafélagið, þegar búið er að gjöra það eptir uppástungu
yðar, að alþýðu-uppfræðingarfélagi».
þenna skilning leiddi eg beint út úr orðum yðar, eins og þau
liggja fyrir: Meðal allra «6em unna fósturjörð sinni og vilja efla
uppfræðing í landinu», hlutuð þér að telja meðlimi bókmenta-
félagsins, og það er eins skýrt eins og hádegissól í heiðríkju,
að þessi orð yðar fá með engu móti útilokað einn einasta þeirra.
Á þá skorið þér þvi að ganga með 2. kr. tillagi í þjóðvinafélagið
ásamt öilum öðrum er unna fósturjörð sinni og vilja
efla uppfræðingu í landinu. Með þessari áskorun hafið þér
nú kraflð «alla sem unna fósturjörð sinni, o. s. frv.», bókmenta-
félags meðlimi sem aðra, þess styrks er yður þykir þjdðvina-
félagið þegar það er orðið að alþýðu-uppfræðingarfélagi eiga til-
kall til hjá þeim. En svo bætið þér við sérstakri viðauka-
áskorun til þeirra sem í bókmentafélaginu eru, og hún fellur í tvent:
1. að eyðileggja bókmentafélagið, 2. að verja kröptunum til
að efla þjóðvinafélagið. Að eyöileggja félagið getur víst með engu
skynsamlegu móti þýtt hér annað en að gjöra enda á því, svo að
það hættiaðveratil. Núer það svo sem sjálfsagt, að úr því
þetta skal gjöra til þess, sem þér takið fram með skýrum orðum, að
«reyna að ná þannig þeim tilgangi, sem bókmentafélagið með
sinni stjórn hefir sýnt sig óhæfllegt til»,
þá gat yður sízt af öllum hlutum dottið í hug að skora á nokkurn
mann með viti að eyðileggja efni félagsins: höfuðstól, bóka, hand-
rita og landabréfa söfn o. fl. Hitt var heldur tiltökumál (og leiðir
beint af áskoruninni: að eyðileggja lélagið til þess, að ná þeim
tilgangi er það með sinni stjórn hefir sýnt sig óhæfilegt til), að eggja
menn á að verja kröptum þess, efnum þess, til að efla þjóð-
vinafélagið, sem einmitt skyldi fá því framgengt, er bókmentaíélag-
ið með illri stjórn hafði vanrækt að framkvæma. þetta liggur svo
beint í orðum yðar, að ekki verður á því villzt, enda fæst með
þessum eina skilningi nokkurt vit út úr áskoran yðar það sést
bezt á því, að þér haldíð fast við það alt í gegn, að bókm.fél. eigi,
eptir lögum Og statútum sínum að vera alþýðu-uppfræðingarfélag.
það sést lika glögglega á því, að sé alt rétt með bókmentafélagið
eins og það er getur víst enginn skynsamur maður ætlað, að það
standi nokkru alþýðu-uppfræðingarfélagi með nokkrum móti I vegi
En eigi það að réttu lagi, að vera alþýðu-uppfræðingarfélag, eins
og þér segið, þá liggur opið fyrir, að þér verðið eptir yðar hugs-
unarhætli, að skora á menn að verja kröptunum, o: efnum
bókmentafélagsins sem eiginlega lieyra til alþýðu-uppfræðingarfélag-
inu, í þarfir þess félags. Og enn glöggvast sést þetta á svari yðar
sjálfs í nefndri neðanmálsgrein. þér segist «skiljanlega» hafa tal-
að um, «að verja því af sínum eigin efnum til hags þjóðvina-
fél. sem menn áður hafa lagt til bókm.fél.» Nei, herra ritstjóril
þetta dugar ekki. þetta nefnið þér hvorki né hugsið i allri grein-
inni; enda má eg til að taka svari yðar hér móti yöursjálfum, því
xneð skýringu yðar gjörið þér áskorunina að þeirri nautsheimsku
sem sæti illa á ritstjóra Skuldar. Hvaða rétt hafið þér eða nokkur
annar til að stofna félag og heimta að félagsmenn annara félaga
styrki yðar félag einungis af samskotum þeim er þeir leggja fram
lil þeirra félaga? Menn gætu ekki annað en hlegið að jafn fífia-
legum alsherjar fjárhaldsmanni alþýðu, er kveddi hana fjárfrainlaga
en fyrirbyði henni að hafa frjálsan vilja og vit um það hvaðan hún
tæki þau. þðr hafið skorað á menn, að eyðileggja bókmenta-
félagið. Hvað ætluðust þér til þá að gjört yrði við efni þess?
Að eyðileggja það til þess, að ná í tvær krónur hjá liverjum íélaga
þess — og þó ekki fleirum, býst eg við, en vildu góðl'uslega slá
til að láta þær úti — handa alþýðu-uppfræðingarfélaginu, rniunir
á orð Boiatíusar: parturiunt montes, nascetur ridiculus mus*; en
livað neyðarlega heimskulegt það er, að stofna nokkurt félagáþann
hátt, er óþarfi að eyða prðum að. Nei, herra ritstjóri! þaðerauð-
séð, að þér viljið ekki standa við áskorun yöar, og það er eðlilegt.
En það er ekki af því, að eg hafi misskilið hana eða lesið grein
yðar «afar-lauslega» eins og þér segið. fleldur af því, að eg liefi
skilið hana rétt og rakið hugsun yðar beint eptir því sem yðar eig-
in orð og réltar hugsunarreglur til vísa. Með því móti fæst þó
hugsun með viti úr áskoruninoi, þó hún sé, eins og eg hefi áður
eagt, dauðans gálaus. En skýringar-tilraun yðar sem ekkert á að
•) FJöllin taka fablngarhríbir,
fæbist mjsla kátleg um tíbir. E. M.
styðjast við f yðar eigin orðum, gjörir áskorunina að óviti einu og
fíflaskap. það er ódrengilegra bragð en eg bjóst við af yður, að
kenna mér um misskilntng og iausa-lestur, þegar engin önnurhæfa
er fyrir því en sú, að yður verður bylt við, að sjá réttan skilning
minn og athugulan lestur fletta ofan af gáleysi hugsunar yðar og
sýna hana f allri sinni nekt; því að hverju sem líður um yðar
greinilegu hugsun, þá eruð þér í þessari grein er hér ræðir um,
svo bermáll, að hvorki verju né vafningum verður við komið nema
enn verr fari. (Framhald).
B R É F
frá Eiríki Magnússyni, M. A. til frú K. K. Iíjerúlf
að Ormarstöðum í Fellum.
(Framh). Hið Norræna fornm enjasafn hefir fengið Dönum
verðugrar frægðar meðal állra fornfræðinga um mentaðan heim.
Hvergi sjá menn söfnum af þessu tagi betur niðurskipað en hér.
Salnið byrjaði fyrst árið 1807, en þegar það var átta ára gamalt varð
það svo lánsamt að fá fyrir forstöðumann þann, sem eiginlega má
segja að hafi gjört það það sem það hú er. þessi nafnfrægi mað-
ur, C. J. Thomsen, stóð fyrir safninu frá 1815—1865, þá var það
orðið auðugra að íornmenjnm en nokkurt annað safn af sama tagi
og úr því sem þá skorti á um vísindalega niðurskipun fornmenj-
anna hefir eptirmaður Thomsens, hinn víðfrægi fornfræðingur Wor-
saae ágætlega bætt Ekki fæ eg nðgsamlega þakkað þessum ágæt-
ismanni og þeim herrum aðstoðarmönnum hans justitsráðum Strunk
og Herbst velvild þeirra og greiövikni við mig. Eg vildi lita yfir
rúnstafa-safnið, og fann að það var gagnauðugt og að það mundi
laka mig lengri tíma að gjöra það til nokkurs gagns, en eg gat
mist frá sænsku rúnaríms-stöfunum, ef eg sætti að eins þeim dög-
um er safnið væri opið. En Worsaae bauð mér að koma hvenær
sem eg vildi og lét tína saman það að stöfunum er mér lék helzt
forvitni á í eitt herbergi og þangaö mátti eg ganga hvern tima
dags og rýna í rímstaurana eins og eg vildi. það eru margar
tegundir góðgjörða til, en eg þekki fáar notalegri en slíkar viðtök-
ur þegar manni riður mest af öllu á að nola tíma sinn sem bezt.
Safn Dana af rúna-rímum er allmerkilegt, og vona eg að eg verði
því einhverntíma gagnkunnugri en eg er nú. þar fann ég rím á
löngum staf dagsettum 1457, og voru sunnudagsbókstafir ekki rúnir,
heldr settaskriptar stafir. það er sá elzti rimstafur sem eg hefi
íundið með dagsetningu. Annan rímstaf fann eg þár með daga-
tali hins heiðna árs, 364 dögutn. Tíminn leyfði mér ekki að viuna
annað né meira við þetta safn en að fara fljótt yflr hvérn staf og
kynna mér aðaleinkenni merkidaga-merkja sér í lagi, og rúnanna, til
þesa að komast fyrir það með timanum, hvaða óbrigðul einkenni til
væru að sanna að stafr væri danskur, en hvorki sænskur né norskur.
Meðan við slóðuin við í Höfn var frístundunum varið til að sjá
íslendinga. Meðal þeirra seih eg tíðast sókti heim var Jón Sig-
urðsson. Eg hitti hann hressari en eg hafði búizt við, en óhress-
ari miklu en eg vildi hafa kosið. í viðræðu var hann mjög að
vanda; glaðmáll og gagnorður, skemtinn og smákíminn. Andlitið
var líkt því sem það átti að sér, á því öllu lék hinn sami glað-
væri höfðingssvipur og augað var hvast og mannúðiegt að venju.
En nú brá meira til fölva af og til á kinn hans en eg mundi til
að hafa áður séð. Sem við mátti búast var hann nú eigi sá göngu-
garpur sein hann var áður. En þótt hann að ásýndum væri þannig
líkari ósjúkum manni en sjúkum var haun ei að síður langt frá
heilum manni og er það mikill skaði laridi og lýð. Til hans urðu
göngur rnínar enn sern fyrri tíðastar, því engan mann getur fróð-
ari en Jón, né ijúfari á að láta fróöleik sinn ítéþeim erhansleita,
Hjá aðstoðarprófasti á Garði, frænda mínum og nafna og frú
hans fengum við hinar beztu viðtökur, þar kyntumst við ýms-
um elnilegum íslendingum, svo sem jötunvaxna snyrtimenninu frá
Laufási, þórhalla Bjarnarsyni, þorvaldi Thoroddsen, sem hefir mik-
ið orð á sér fyrír vísindalega þekkingu, og Guðmundi þorlákssyni,
sagnamanni og fornfræðingi, glöggum og greindum vel. þar kynt-
umst við líka sænsku skáldi ungu, stúdent frá Lundi, að nafni A.
U. Bááth, sem mér fanst mikið um. Hann hefir gefið sig all-mjög
að íslenzkum sögum og bókmentum yfir höfuð, og hefir þýtt ýms
fslenzk kvæði, og þau er eg heyrði, svo sem Sigrúnarljóð Bjarna
Thorarensens og sonar torrek Egils, ágætlega. Skáld þetta mun
enn lítt kunnugt á íslandi, því hann hefir enn ekki safnað kvæðum
sínum í eina heild. Eg heíi lesið ýms kvæða hans, og af þeim
að dæma þykja mér allar líkur til að hann muni verða orðlagðast
skáld jafnaldra sinna. Fyrir mig hefir að minsta kosti ekkertborið
í kveðskap yngri sænskra skálda jafn mergjað og það er flest alt
er eg hefi séð eptir Bááth. Eg set hér til sýnis kvæði, er hann
orti 6. maí í vor er leið, við dánar-hátíð, er haldin var í Lundi í
minningu Runebergs!