Skuld - 10.09.1878, Blaðsíða 2

II. ár, nr. 24.]
SKULD.
í‘% 1878.
280
til þess væri, að prestarnir byðu sig
fram eins og peir gjöra nú, en söfn-
uðirnir kysi pann, sem peir vilduhelzt,
af peim sem byðu sig. Söfnuðrinn sæi
fyrir kyrlcju sinni, prestarnir veldu pró-
fasta og byskup.
|>essi uppástunga er ekki lengr
ný, hún hefirverið borin upp betr og
með sterkari sönnunum áðr. Bæði hefir
verið ritað um petta mál í iN'ýjum Fé-
lagsritum, og líka hefir pessi skoðun
komið fram á alpingi. Eg vil hér
benda mönnum til álits pess, sem
kom frá minni hluta nefndarinnar, sem
sett var í prestamálið, pað voru peir
séra Arnljótr Ólafssoa og Eggert
Gunnarsson.
Að sá, sem petta skrifar, ekki fer
lengra en að benda á eitt eða tvö at-
riði uppástungunnar, kemr mest af
pví, að ég álít að svo margir og marg-
ir séu betr færir að skrifa um pað. —
J>ó að ég hafi á móti að setja presta
áföst laun, pensíónera uppgjafapresta
o. s. frv., pá er pað engan vegin ætl-
un mín að skaða prestana á íslandi;
margir af peim eru leik- og skóla-
bræðr mínir, og margir peirra eru
heiðrsverðir menn. En ef frelsið er
gott fyrir alpýðu, pá getr pað ekki
verið böl fyrir mentaða menn, eins og
pá, sem ættu að geta farið svo vel
með pað.
Bókmentafélagid
og f*jóðvinafélagið.
Bftir Eirík Magnússon, M. A.
[Niðrlag].
Mitt álit um Félagsritin er nú
petta: J>að eru rit, sem hver maðr
skyldi lesa, er vita vill nokkuð til
hlítar um helztu velferðarmál lands
síns. í engu íslenzku riti er saga
peirra skrásett eins vel og greinilega
og i pessum ritum. Hvað ísland á
Jóni Sigurðssyni að pakka fyrir rit-
gjörðir hans í peim er ómetanlegt.
|>etta veit eg ekki betr en sé líka á-
lit allra skynsamra manna á íslandi
og erlendis, er lesið hafa ritin með
athuga.
Sagan um f>jóðvinafélagið er að
sannsögli eg skynsemi í engu eftir-
bátr pess, er pér hafið rítað um Bók-
mentafélagið og Félagsritin. Svo er
að sjá sem pér viljið helzt gefa í
skyn, að tilgangr forgöngumanna hafi
verið frá fyrstu til síðasta, að tæla
alpýðu með fögrum loforðum í peim
eina tilgangi, að hafa fé út úr henni.
f>að hljóta pessi orð yðar að pýða,
ef pau eiga að pýða nokkuð:
„Mönnum var talin trú um að
pað ætti að efla mentun peirra og
framfarir í andlegu og verklegu og
gjöra undrin öll til að efla heill lands
og lýðs. Menn trúðu, og lögðu fram
féð — og tilganginum var náð“.
í nánu sambandi við pessi orð stendr
__________________281___________________
öll in hálfklúra röksemdaleiðsla um
alpýðu hafða af félaginu fyrir mjólkr-
kú, og tælda til að leggja fé sitt í
pólitisk mál o. s. fr.
Eg má nú spyrja: Hefir ekki
félagið haldið orð sín við lands-
menn? Hefir pað ekki gefið út parf-
leg alpýðurit — hafa ekki öll pess
rit verið miðuð við parfir alpýðu og
hefir alpýða styrkt félagið svo, að
pað gæti aikastað meiru, enpað hefir
gjört? Að alpýða haíi verið tæld til
að leggja fé í pólitík, eru botnlaus ó-
sannindi. En að heimta að slíkt fé-
lag, sem |>jóðvinafélagið er, sneiði sig
hjá pví að skýra in merkustu póli-
tisku mál landsins, er botnlaus fásinna;
pað eiga blöðin að gjöra, segið pér.
Mikið satt. En svo er að sjá sem
sumum peirra Pyki pað ósvinna og
einskonar ókurteisi við stjórnina. Og
ekki man ég betr, enn að Skuld lýsti
yfir pví, pegar hún hóf fyrst höfuð
meðal alpýðu Islands, að hún mundi
ekki gefa sig að pví, að rekast í
rannsóknum um stjórnarmálið — aðal
pólitiska mál Islands — neitt að
marki; enda hefir hún enn sem kom-
ið er efnt pað. Eg sé pað með undr-
un, að sum bjöðin heima kalla alla
rannsókn pólitískra mála prefogpað-
an af verri orðum, hvað stillilega og
skynsamlega sem skrifað er. Nú er
auðvitað, að ekki tjáir að ætla á slík
blöð til pess, að færa alpýðu ritgjörð-
ir um pólitísk mál. |>að tjáir pví
ekki að telja öll íslands stóru blöð
flytjendr slíkra mála. Ég verð að bæta
hér við peirri athugasemd, að ég hefi
hvergi, par sem ég hefi kynzt dag-
blöðum, sóð eitt einasta enn, nema á
íslandi, lýsa yfir pví, að pau mundu
ekki fara með petta mál eða hitt;
pau mundu ekki rita með aðfinningu
um pað og pað mál. Enda gefr öll-
um að skilja, að par sem frjáls hugsun
ræðr mestu um undirtektir og úrslit
pólitískra mála, par yrði blað að
skammlífu athlægi, er bindi sínar eigin
hendr og hefti málfrelsi sitt frá
fyrstu í nokkru, I>ví að politísk mál
eru, öldungis eins og mannlífið, á sí-
feldri breytingu, sem öllum sjáandi
mönnum er allra hluta skyldast að
hafa sívakandi auga á. J>ví að hver
einasta breyting hefir sina stefnu og
sínar afleiðingar, er allt fer annað-
hvort í átt sem óhult er, eða í átt
voðans. Inn gætni og athugali maðr
hyggr að í tima í livora áttina
breytingarnar stefna. Inum gálausa
eru allar stefnur jafn kærar. Enn
enginn skyldi hlíta forustu hans né
formennsku. |>að er pví pakkarvert
i sannleika, að þjóðvinafélagið hefir
fært alpýðu inar skynsamlegustu rit-
gjörðir um pólitísk mál, sem út hafa
komið á islenzku síðan pað var stofnað.
TTr engu tilræði pjóðvinafélagsins
282
gjörið pér pó eins alvarlegt mál, eins
og og úr pví, að pað gefr út „And-
vara“, sem félagið kostar útgáfuna á,
og lætr síðan alla fólagsmenn kaupa
ritið. J>að gengr hreint yfir mig, að
pér skylduð ekki geta komið auga á
pað, hvernig félaginu eiginlega hátt-
aði. Tillagið til pess var sett önd-
verðlega svo lágt, að engan gæti eigin-
lega munað um pað, 24 sk. (50 aura).
Getið pér nú sýnt veg til pess að gefa
út rit, er kostar 1 Kr, 35 Au., og gefa
pað öllum er lagt hafa til, eða leggja
til, minna enn pað kostar, svo að fé-
lagið sé skaðlaust af — eða réttara,
svo félagið geti staðizt. Ef pér ekki
getið sýnt ráð til pess, pá fellr öll
röksemdafærsla yðar um pað atriði
um koll af sjálfu sér. Ef pví verðr
svarað, að margir hafi. lagt fram
miklu meira, enn svari verði Andvara,
pá liggr par við beint pað andsvar,
að peir hafa aldrei gjört pað í peim
tilgangi, að fyrir peirra tilskot skyldi
Andvari verða gjafarit hinna eða allra.
Með pessu ætla ég að ummælum yðar
um J>jóðvinafélagið sé svo svarað, að
óparfi sé að fara lengra með pað efni.
En synd og skömm er pað fyrir ís-
lendinga, að láta svo pjóðnauðsynlegt
félag deyja út.
Ég get ekki skilizt svo við petta
mál, að ég ekki láti í ljósi undrun
mína yfir inum ódrenglynda anda er
ritgjörð yðar er skrásett í. Hér er
öllu beint að Jóni Sigurðssyni per-
sónulega, pó Bókmentafélag, Félagsrit
og J>jóðvinafélag sé að yfirborði höfð
að skotspæni. J>essi maðr, sem allir
útlendíngar, er unna frelsi, mentun
og lærdómi, ekki nefna nema með að-
dáan og lotningu; pessi maðr, sem í
vopna- og verjuleysi blárrar fátæktar
hefir afrelcað fóstrjörð sinnimeð inum
miklu yfirburðum anda síns og hjarta
pann sigr, er, ef til vill, var aldrei
unninn fyrr, síðan saga sannleik-
ans og frelsisins hófst;pessi maðr
skal nú settr, svo sem í nafnialpýðu,
í gapastokk íslenzkra blaða, og bíða
par af svipum, er íslenzkir unglingar
búa sér til úr hans beztu verkum —
og pað nú, er mikilmennið, er engin
fékk á kné komið á æfinni, hnigr
protið fyrir elli og pungri kröm! Er
pað mögulegt, að alpýða íslands gefi
slíkum ódæmum ódrenglyndis fylgi sitt?
Ef svo væri, pá væri íslandi sú
skömm að pví íllpýði, er ekki tæki
tárum !*)
Cambridge, 27. mai 1878.
Málfrœðislegíir athugasemdir.
[Böð-varr— Böðv-arr.---I^irkja—kyi-kja.
----Kristni—kyrkja-----Utnorðr—-land-
norðr—útsuðr—landsuðr.-----(Fargan?).]
pað er auðvitað, að málfrœði er og verðr
aldrei eftir eðli sinu alþýðleg vísindagrein,
sizt með þeirri uppfræðslu, er almenningr á
nú kost á. Yér mundum þvi að visu álíta
það oeskilegt, að lærðir menn ættu eittbvert
rit, er væri þeim hœfilegr vígvöllr fj’rir lær-
*) pað af þessari ritgjörð, er svars þarf,
skal fá það rsekilega næst. Ritstj.