Skuld - 10.09.1878, Blaðsíða 4

II. ár, nr. 24.]
S Ií U L1).
[>% 1878.
286
bókmetir frá gullöld máls vors til
þessa dags.
Og með því nú orð petta, eins og
séra S. G. játar, er „ofr handhœgt“
— og með pví enn fremr, að mál vort
á ekkert eitt orð, sem hvervetna verði
sett í stað þess, allra sízt ncegilega
ákveðin orð (en á pví ríðr, ef hugs-
unin er glögg, að orðin sé nœgilega á-
kveðin til að tákna hvorki meira,
minna né annað, en hana) — pá sé
ég eigi minstu átyllu til að útbyggja
svo handhœgu orði, sem hefir nærfelt
700 ára hefð á sér, úr málinu nú, og
pað fyrir eintóman hugarburð.
Ur pví ég á annað borð er far-
inn að „kritíséra“ grein prófastsins,
pá vil ég minnast á pað, er hann í
lok greinar sinnar finnr að orðinu út-
suðr=suðvestr og kallar sveita-
mál fyrir sunnan, og eignar innleiðslu
pess í ritmál Reykjavíkrbókunum. Eg,
sem er borinn og barnfæddr aust-
firðingr, kannast vel við pað, að hér
er útsuðr haftum suðaustr, og út-
norðr um norðaustr. Hvortveggja
má nú verja, pví útsuðr pýðir: suðr
og (um leið) út (til hafs). En rangt
er pað, að sunnlendingar eðr Reyk-
víkingar fari með sunnlenzku eina,
er peirláta útsuðr tákna suðvestr.
J>eir hafa alt fornmálið fyrir sér
og alt bókmálið fram á pennan dag.
Séra S. (t. verðr að minnast pess, að
málið okkar (norrœna) er eldra en ís-
lands bygging. Orðin útsuðr og út-
norðr hafa sögulegan uppruna að
nokkru leyti. jpau voru mynduð og
höfðu náð festu í málinu áðr en land
vort bygðist; pau eru upp komin í
Noregi. En nú liggr Norogr svo
við, sem allir vita, að út til hafs er
par í vestrátt, en upp til lands í
austr; pví kölluðu peir útsuðr =
suðr og út (til hafs) o: suðvestr; en
landsuðr = suðr og (upp) til lands
o: suðaustr. Á sama hátt útnorðr
og landnorðr. |>etta vann festu í bók-
málinu, svo að allir rithöfundar á ís-
landi létu orðin halda peirri merking,
sem var orðin föst i málinu í Noregi.
J>að eru pví við Austfirðingar,
sem eiginlega tölum að pessu leyti
mállýzku, sem er frábrugðin ritmálinu
að fornu og nýj u.
En við höfum pað til okkarmáls,
að við höfum fylgt upprunanum.
|>arfast væri nú, ef til vill, að
leggja alveg niðr orðin útsuðr, út-
norðr, landsuðr, landnorðr — en
pá ætti að leggja pau niðr alveg um
alt land. Skyldi pað vinnast? Ætli
pað væri ekki léttara fyrir oss Aust-
firðinga, að láta í pessu undan öllum
hinum fjórðungunum og öllu bókmáli
landsins að fornu og nýju? |>etta hefi
ég getað lært, svo vorkenni ég ekki
krökkum mínum að læra pað líka!1)
1) Höí kemst á einum stað svo að orði:
287
Af pví höfundrinn hefir sjálfr i
lok greinar sinnar beðið pá, er betr
pættust sjá, að leiðrétta sig, ef pað
væri hégóma-mál, er hann hefði sagt
um orðin kyrkja og kristni, pá
pykist ég eigi purfa annarar afsökunar
við, pótt ég dirfðist að reyna að sýna
fram á, að hann hefði rangt fyrirsér;
ég hefi reynt að verða við tilmælum
hans, hversu sem pað hefir tekizt.
Eg veit að hann og aðrir mér fróðari
taka viljann fyrir verkið.
Jón Ólafsson.
Fáeinar atliugasemdir um
prestamálið.
Stjórnfræðingr Indriði Einars-
son hefir hér í blaðinu ritað um mál
petta — og ritað vel um pað. Vér
erum í aðalatriðunum samdóma
honum. — En vér viljum engu að síðr
leyfa oss að bendaáfáein atriði í rit-
gjörð ins gáfaða höfundar, sem vér
ætlum að hann líti miðr rétt á, og
vonum vér að hann taki oss pað eigi
illa upp.
T upphafi II. kafla ritgjörðar sinn-
ar segir höf.: „íslenzku prestarnir hafa
lítil laun“. —Hvað eru lítil laun?
— Höf. svarar oss, að uppeldiognám
prestsins kosti svo og svo mikið, prestr-
inn eigi að hafa pau laun, að ef hann
nær meðal-aldri í embætti, fái hann
auk fata og fæðis endrgoldnar rentur
af pví, sem hann hefir kostað upp á
sig á námsárum sínum, og höfuðstól-
inn aftr smátt og smátt; og eftir pví,
sem hann reiknar, verðr prestrinn pví
að hafa í laun á íslandi að minsta
kosti 1000 Kr.\ lítil laun eru pað, ef
hann fær minna.
Ileikning höf. skulum vér ekkert
vefengja; en ályktun hans álítum vér
ranga. — Fyrir pað fyrsta má færa
pað til, að eftir pessu fengju fleiri en
embættismenn of „lítil laun“. Höf.
reiknar, að 15 ára unglingr kosti 2000
Kr. (áðr en hann fer að læra undir
skóla). petl a kostar drengrinn á pess-
um aldri, hvort som hann verðr vinnu-
maðr, eða hann verðr byskup. Verði
hann nú vinnumaðr, á hann að fá
rentuna af pessu í kaup (laun) auk
fatnaðar og fæðis. En pví skyldi hann
ekki eiga að fá eins háa rentu af pess-
um peningum, eins og hann getr feng-
ið af gulli eða silfri, ef hann á pað?
Og allir vita, að menn fá nú hver-
vetna 6 af hundraði í leigu. J>að eru
varla nema landssjóðr og opinberar
stofnanir, sem minna fá. Eftir pví
ætti rentan að vera 180 Kr. um árið
„ef sama fargani fer fram“. Hvað þýðir
þetta orð: fargan? Er það fornt eða nýtt?
Útlent eða af innlendri rót? Bókmál eða
sveitamálJýzka? Ég þekki það eklti. Far-
gagn heyri ég oft, en í annari merking, en
hér geti átt við.
288
(af 2000 Kr.). Við skulum svo gera
meðalaldr vinnumanns 50 ár, og verðr
hann pá kauptækr í 35 ár í mesta
lagi; og nú á hann vlst að fá endr-
goldinn kostnaðar-höfuðstólinn (2000
Kr.) á pessum árum eins og prestr-
inn, en pað verða um 55 Kr. á ári.
180 -(- 55 = 235. Meðal-vinnumanns-
kaup hér á landi á pví að vera 235
Kr. á ári auk fatnaðar og fæðis.1)
Vér erum hræddir um, að hvert
mannsbarn áíslandi fái „of lítil
laun“ eftir pess háttar reikningi. Og
ef allir íslendingar hafa „of lítil laun“,
pá má annar í vorn stað vorkenna
prestunum að búa við sams konar
kjör og öll pjóðin býr við.
____________ (Framh.)
1) Og með því kvennmaðr á 16 ára aldri
mun kosta jafnt og karlmaðr (að minsta kosti
er aldrei meðlag með stólkubörnum reiknað
lægra, en með drengjum), þá ættu vinnukonur
að fá sömu laun sem vinnumaðr.
F R É T T I R.
í s 1 a n d.
Að austan. — Látnir. Oss hefir
gleymzt síðan í vor að geta tveggja manna-
láta: 1.) merkishóndans Einars Erlinds-
sonar á Hafranesi í Fáskrúösfj.hrepp; hann
var valinkunnr maðr, greindr og atorkusamr,
einn með merkustu bœndum í sveit sinni á
sinni tíð, fjörmaðr og afburðamaðr einhver
inn mesti í œsku, en þrotinn að heilsu in síð-
ari ár. — 2) húsfrayju Kristínar Jónodótt
ur á Svínaskála, f 7. júní, 81. árs að aldri,
hafði þá lifað 62 ár í hjónabandi með manni
sínum Símoni Ámasyni. Einkabarn þeirra
hjóna er Jónas bóndi Simonarson á Svína-
slcála, er eina tíð var hér hreppsnefndar-odd-
viti og hreppstjóri, alkumir hagleiksmaðr ti^
allra smíða.
Fjárkaupaskipift á að koma hér á
Eskifjörð á Fimtud. 12. þ. m., og hafa þá ver-
ið á Djúpavog. — pað mun óefað að skip-
stjóri verði sektaðr hér fyrir slíkt brot móti
v erzlunarlögunum.
Augíýsingar.
— Auglýsinga-verð (hvert letrsemer):
heill dálkr kostar 5 Kr.; hver 1 þuml. af
lengd dálks: 60 Au. Minst auglýsing: 85Au.
Baðmcðal á saiiðfc.
Bezt af öllum baðmeðulum á sauðfé er
PATEííT SANITÆli
CltEOSOTE.
pað er ágætasta meðal við kláfta
og öðrum útbrotum, og drepr jafn-
framt alskyns lús.— það fæst ásamt
brúkunar-fyrirsögn hjá undirskrifuðum,
sem einir hafa sölu-umboð pess í Dan-
mörku.
Fyrir 10 Kr. má baða yfir 100 fjár.
M. L. 3Ioller & Meyer,
Gothersgade Nr. 8.
Woiff & Co., 3 s.] Kjobcnhavn.
Eigandi og ritstjóri: J Ó11 ()1 afSSOll.
Prentsmiðja „Skuldar". Th. Olementzen.