Skuld - 07.04.1880, Blaðsíða 3

Skuld - 07.04.1880, Blaðsíða 3
IV., 103.] S K U L D. l7U 1880. _____ _________31 lýtr; ég sá líka að ég hafði nægan tíma til að ferðast um inn fyrirsetta hluta af (Norðrm.)sýslunni, þó ég færi norðr á slættinum, pví um pann tima vissi ég ekki til að nokkur austan Smjörvatnsheiðar ætlaði að vinna að jarðabótum, að minsta kosti hafði eng- inn beðið mig að vera við pær. Frá 7. til 17. september ferðaðist ég um Vopnafjörð, einkum Hofsárdal og nokkra bæi í Vestrárdal. IHofs- árdal kom ég á íiestalla bæi og sagði fyrir um túnrækt, meðferð á áburði og vatnsveitinga, sem ég á nokkrum bæj- um mældi halla á, par sem tvísýnt var, livort verkið væri vinnandi eðr ekki. Að túnrækt hefir meira verið gjört í Vopnafirði en noklcurstaðar hér fyrir austan; 1 kring um flest tún hafa verið hlaðnar girðingar, sem lýsa bæði framkvæmd og dugnaði, jafn- vel pó pær hafi ekki alstaðar vejið sem traustast gjörðar; einnig hafa menn á peim tímum, sem jarðabóta- félag Vopnfirðinga stóð í blóma, gjört sér mikið far um að færa út tún sín, svo nú eru á mörgum bæjum alt að priðjungi stærri tún, en par voru fyrir 20 til 30 árum; pví að tilgangr fé- lagsins var einkum sá, að vinna að túnrækt og garðyrkju, enda sjást nú gömul garðstæði á mörgum bæjum, sem á fyrstu árum peirra gáfu tals- verða uppskeru, en nú eru orðin ónýt. J>etta eru vissulega fagrar menjar eftir framkvæmd og félagsskap, en pví miðr eru pær nú farnar að hrörna. Tún- garðarnir eru ekki orðnir gripheldir nema á stöku bæjum, pví sjaldan hefir verið bætt upp á pá aptur par sem peir hafa bilað. Teigar peir, er plægðir liafa verið upp og sléttaðir kring um túnin, eru óvíða orðnir svo grasgefnir að vinnandi sé til að eyða áburði á pá. Maturtagarðarnir eru orðnir ó- , hæfir til ræktunar, en hver er orsökin til als pessa? ætli fólkið yfir höfuð sé orðið ónýtara eða áhugaminna en pað var fyrir rúmum 20 árum ? |>essu pori ég algjört að neita; margir sömu mennirnir, sem pá voru í broddi lífs- ins, og unnu með kappi að pví sem peir álitu að mætti verða til heilla og framfara, lifa enn, með óbreyttu sálar- fjöri, pótt ellin sé nú farin að beygja líkamann; en aðalorsökin er sú, að peir hafa ekki séð inn eftirvænta á- vinning verka sinna; en hvers vegna? J>essu vil ég í fáum orðum reyna að svara. — Túngarðarnir munu óvíða hafa verið brúkaðir til að gjöra pað gagn, er peir hefðu átt að gjöra og getað gjört; pví viðast hvar munu öll hlið hafa staðið opin nema ein- Ungis tímann frá pví túuin fóru að spretta á vorin, pangað til búið var að slá pau, og hefir pví kostnaðrinn i'ið hleðsluna ekki verið til annars, en spara vökumann fáar vikur ár hvert, i staðinn fyrir að pað einuugis mætti __________________32 álítast sem aukahagræði. — Aðaltil- gangr með túngarðahleðslu ætti að vera sá, að varna gripum (einkum aestum) að bíta túnin, alt árið um kring, en pó allra helzt á haustin, pegar menn pó venjulega eru kæringar- minstir með að verja pau. J>að mun naumast vera auðvelt að reikna til peninga skaða pann, sem menn gjöra sér með pvi, að láta fénað og stór- gripi naga hvert háarstrá, sem upp úr túnunum kemr, eftir að búið er að slá pau og liirða, og ekki einasta stráin, heldr líka grassvörðinn með, svo oft er svart flagið eftir á stórum blettum. Nú vitum vér að haustið er sá tími, sem allar margra ára grastegundir hafa til undirbúnings undir ið næst- komandi sumar, með pví að pá mynd- ast augu pess og spírur, sem á vorin verða að blöðum og leggjum. |>að er pví mjög auðskilið, að pví berari sem pessir ungu og óproskuðu hlutar plönt- unnar liggja fyrir frostum og veðra- brigðum, pví kraftaminni hljóti peir að verða ef peir ekki algjörlega deyja út. |>að er mjög líklegt, að pegar hestar ganga mikið á túnunum, bæði á haustin og framan af vetrinum, og sverfa upp grasrótina, að peir líka skaddi pessar nýjurætr, sem einkum liggja mjög grunnt við rótina. J>að var minnst á hér aðframan, að teigar peir, er 'plægðir hafa verið ujjp úr óræktaðri jörðu og gjöra hefir átt að túnum, væru enn mjög svo í órækt, jafnvel pó talsverðum áburði hafi verið varið til peirra árlega, nú yfir 20 ár. Aðal-orsökin til pessa er einkum sú, að of lítill gaumr hefir verið gefinn að pví, hvort jarðvegrinn, sem rækta átti, væri í færum um að geta framleitt grastegundir pær, er menn ætluðust til að fá, nem með pví meiri tilkostnaði af áburði, sem pó ó- viða er svo í aflögum að mikið megi missast frá inum eldri túnum, ef pau eiga ekki að missa ofmikið við pað. Yíðast hvar eru pessir túnpartar rækt- aðir upp úr óræktar móum, með svo lélegum jarðvegi, að á peim hefir al- drei vaxið annað en lyng og inar nægjusömustu grastegundir. Móar pessir munu óvíða liafa dýpri jarðveg en 2—3 puml., en par undir kemr rauðr járnleir, með lögum af finum sandi, sem er pví nær óhæfr til rækt- unar, nema með fjarska miklum á- burði af efnum peim, er auka og bæta jarðveginn; auk pessa eru móarnir víðast hvar mjög pýfðir, og hefir pví eklci verið auðvelt að plægja pá eins grunt og nauðsynlegt væri til pess, að in litla skán. sem á peira er af gróðrmold, geti orðið að notum, heldr hefir orðið að róta öllu upp, svo pað skásta hefir lent undir, en mest aur og sandr ofan á. Sá eini vegr til að koma pessum lélegu túnpörtum í rækt er, að bera 33 á pá vel moldblandaðan áburð, bæði mykju og úr safnhaugum, líka væri salernisáburðr sjálfsagt mjög góðr til skiptis við ið fyrr talda; einnig ættu menn að reyna að breiða bletti pessa á haustin, par sem ekki er svo mik- ill hallandi að hætt sé við, að á- burðrinn renni burt á klökum á vetr- na; bezt væri að breiða svo snemma að taðið gæti rignt áðr en jörðin frýs á haustin, eða strax og slætti er lokið. Norskr búfræðingr gamall og reyndr sagði mér, að hann hefði ráðlagt bænd- um efst í fjallbygðum í Noregi, að breiða tún sín strax á sumurin hér um bil 14 dögum eptir að pau væru slegin, og hefði pað pótt reynast vel; sama sagðist hann ímynda sér að mundi eiga vel við á íslandi. Áðr en ég skilst algjört við petta efni, vil ég leyfa mér að láta í ljósi pað álit mitt, að menn ættu að vera mjög varkárir í að stækka mikið tún sín, úr pví sem pau nú eru; pví til hvers er stærðin, ef afrakstrinn er ekki meiri, nema til erfiðisauka. |>eg- ar búið er að koma peirri rækt i tún- i» sem unt er, (og sé p á nægr á- burðr fyrir hendi), er í fyrsta tími til að færa pau út, pví betra er að láta sér nægja lítið og gott enaukakostn- að til einskis. Bg hefi áðr lauslega minzt á garðræktina, bæði í Vopnafirði og aust- an Smjörvatnsheiðar, og skal nú fara um pað nokkrum fleiri orðum. Yíð- ast hvar, par sem ég hefi komið og garðrækt boristí tal, hefi ég fengið ið sama að heyra, nefnil.: Byrstu árin sem sáð var í garðana óx mikið vel í peim, en árlega hafði pað farið mink- andi, og oftast endað með pví að ekki var tekið upp úr peim síðasta haust- ið; pá hafa menn álitið að nú væri reynt til prauta og ekki til neins að lialda áfram. Helztu orsakir sem ég hef heyrt marga telja til pessa, er einkum tíðarfarið, sem peir segja að nú sé orðið miklu harðara, en pað var á peim tímum, sem garðyrkjan lukk- aðist bezt. En mun ekki petta fella sig sjálft, með pví að sama raun hefir orðið á in síðustu árin par, sem sáð hefir verið í nýja garða, og garðstæði, sem fengið hafa hvíld um nokkur ár, pví í peim hefir ætíð vaxið mikið betr, en görðum peim, sem yrktir höfðu verið árlega, jafnvel pó ipeir lægju fast saman og með sömu meðferð og pöss- un. En liverjar eru pá orsakirnar? munu margir spyrja. Fyrstu og helztu tálmun garðyrkjunnar álítum vér pekk- ingarslcort manna yfir höfuð á pörfum urta peirra er ræktaðar hafa verið, og lýsir pví ekkert betr en in gömlu garðstæði, sem nú eru niðrlögð, og á mörgum stöðum blásin upp í flög og mela. Gfarðar pessir hafa viða (eink- um í Vopnafirði) verið lagðir utantúns í mela og móa, par sem lítill eða

x

Skuld

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Skuld
https://timarit.is/publication/109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.