Skuld - 24.02.1882, Blaðsíða 1

Árg., 32 nr., kostar 3 kr.;
borgist í sumar - kauptíð til
Einars prentara pórðarsonar.
Eftir að 3A árgangs eru út
komnir, gildir eigi uppsögn
á næsta árgangi.
II L D
1882.
Afgreiðslustofa í prent-
Smiðju Einars pórðarsonar.
Rit stjórnar-skrifstofa:
Aðalstræti Xr. 9, opin kl.
4—5 e.m. hvern virkan dag.
arg,
Reykjavík, föstudaginn 24. febrúar.
Nr. 144.
Jolrn Stuart Mill.'
Eftir Fox Bourne, Cairnes, Levy, Hunter, H.
Fawcett Og M. G. Fawcett.
,lohn Stuart ilill fæddist 20. dag oaaímán.
1806. «f>að gleður mig», skrifaði George Grotc
honum 1865, «að fá færi á að láta í ljósí álit
mitt um rit yðar: «System of Logic» (hugsan-
fræðina) og «Essay on Liberty» (þáttinn um
frelsið); en þó gleður hitt mig enn meir, að fá,
eða rjettara sagt, að geta notað tækifæri þetta,
til að tala nokkuð ura föður yðar. Áljer hefir
ávalt sárnað að svo andríkur gáfomaður og
sannarlegt mikiimenni, sem hann var, skul'
hafa leift sjer svo ónógar menjar í minning eftir-
komendanna». • þ>etta var mjög náttúrleg hugs-
un. En inn mikli og voldugi andi James Milh
leifði sjer þó injög ijósar menjar í inum heim-
spekilegu bókmentuin ættjarðar sinnar og þá
eigi síður í uppeldi þess sonar, sem það átti
fyrir að liggja að halda fram verki hans og
verða áhrifamesti leiðtogi nj,s skóla í hugsan-
anna og framkvæmdanna ríki, þess skóla, er að
líkindum mun valda meiri byltingum í mann-
legu íjelagi, en nokkur annar máttur hefir orkað
síðan á dögum Erasmusar og Álarteíns Lúthers.
Jamcs Mill var talsvert meira en blátt á fram
lærisveinn þeirra Benthams heimspekings Og
Rieardos þjóðmeganfræðings. Hann var sjálfur
djúpskygn og frumsýnn («original») heimspek-
ingur og voru rannsóknir hans fjölbreyttar; má
það því merkilegra þykja, sem hann hafði aldr-
ei annara tilsagnar notið, en mentað huga
sinn og afiað sjer fróðleiks og þekkingar ein-
göngu með eiginni ástundun. Hann var at
efnalitlum foreldrum kominn, en aðalsmaðurinn
Sir John Stuart styrkti bann til að geta hlýtt
á fyrirlestra í guðfræði í Edinburgh; en hann
sannfærðist skjótt um, að guðfræðin var eigi
atvinnuvegur, er við hann átti. Fór hann því
1) Vjer vonum lesendum^ vorum þyki lær-
dómsnkt að kynnast þeim manni, er mestur og
beztur hefir lifað á þessari öld — þeim manni,
er var skarpvitrari spekingur, en nokkur sá, er
samtíða honum lifði eða síðan hefir uppi verið
þeim manni, er svo var hreinn, að vjer ekki
segjum heilagur í dagfari, að sagan hermir eng-
an mann, er honum hafi fremri verið í því —
þeim manni, er frá vöggunni til grafarinnar var
ávalt postuli frelsisins 0g manmidarinnar, Og
hefii, auk alls annars, ritað bók þá uum frelsið»,
sem vitringar samtíðar vorrar hafa kallað «guð-
spjall 19. aldarinnaro. Gæti grein þessi leitt
einhverja, einkum af vorum yngri efnismönn-
um, til að kynna sjer eitthvað af ritum Mill’s,
þá þætti oss hún bera góðan ávöxt.
J. Ó.
til Lundúna árið 1800, eða þar um bil, og
reyndi hann að hafa ofan af fyrir sjer með því að
,rita fyrir blöð og tímarit. Honum Ijet þetta
svo vel, að gáfur bans áunnu honum maiga
vini, og mestur þeirra var inu viðfrægi Jeretny
Bentliam.
James Mill bjó í Pentonville, þá er sonur
hans John Stuart fæddist. Bæöi fyrir því, að
barnið sýndi brátt inar frábærustu gáfur, og
svo einnig fyrir þá sök, að James Mill hafði
ekki efni á, að veita honum aöra kenslu, er
jafngóð væri, þá rjeð liann með sjer að annast
sjálfur alt uppeldi og kenslu sonar síns.
Bentham veitti barninu og uppeldi þess mikla
athygli, og í brjefi, sem James Mill reit honum
1812, biður hann Bentham að taka barnið að
sjer, ef hann sjálfur (Mill) skyldi andast áður
en «veslings drengurinn» væri kominn á legg:
«þá getum við ef til vill vænzt þess, að fá
þann eftirmann, þar sem hann er, sem sam-
boðinn verði báðum okkur». J>að var djaif-
lega vonað; en sú von átti fyrir sjer að rætast
aö fullu. Eu þá er þetta var í ljósi látið, var
«veslings drengurinn» að eins sex ára gamall.
Heimakenslan hætti þó, þá er John Stuart
var 14 ára gamall, árið 1820. James Mill
hatði ritað ina ágætu bók síua «History of
India» (Indlandssögu). í þeirri bók hafði hann
að vísu ámælt talsvert «Austindía-ljelaginu»
(«the East India Company»)‘, en bókin varð
svo fræg og mikils metin, að forstjórar fjelags-
ins buðu honum 1817 embætti í Indlandsstjórn-
inni («the India House»). Hjer steig hann frá
einu embætti til annars hærra og bærra, og
efnahagur hans, sem áður hafði verið
heldur bágborinn, batnaði nú mjög; en em-
bættisstörf hans levfðu bonum minni tíma af-
gangs en áður, svo að hann varð að hætta við
að kenna sjálfur syni sínum 1820, og sendi
hann þvi það ár til Frakklands til dvalar og
náms um hálft annað ár. Hann dvaldi í
marga mánuði í Parísarborg hjá inum nafn-
kunna þjóðmeganfræöingi Jean Baptiste Say2.
1) Fjelag petta var stofnað um 1600 og rjettindi pess
staöfest með skrá 31. desbr. 1600, síðar endurskipað
1708 og 1773. Fjckk einkaleyfi til verzlunar allrar á
Indlandi, og hjelt pví til 1833. Forstjórar fjelagsins
fengu og full valdstjórnar-ráð yfir landinu og lijelt fje-
lagið peim til 1. nóvbr. 1852, að Bretastjórn tók sjálf
landið undir stjórn sína og setti par varakonung til
forráða. Meðan stjórn landsins var i fjelagsins hönd-
um, var hún .kölluð „the India House“ (Indlands-
stjórn). J. ó.
2) J. B. Say f. 1767, meðlimur akademísins 1814, f
16. nóvbr. 1832, var mjög nafnkendur vísindamaður
Aðalrit hans er „Traité d’ économie politique“, 2 bd.,
8. útg. 1876. Hann kom kenningum Adam Smiths
fyrstur í gott skipulag (,.system“). Hann var afi Jean
Baptiste Léon Say’s, pjóðmeganfræðings, er prisvar hefir
verið fjármála-ráðgjafi Frakklands inn síðasta ára-tug.
Hinn tímann af þá-veru sinni í Frakkiandi
dvaldi hann mest með Sir Samuel Benthnm,
bróður Jeremy Bentham’s. Snemma árs 1822
kom hann til Lundúna aftur og fjekk þá skömmu
síðar embætti í Austindía-fjelaginu, í inni sömu
stjórnardeild, sem faðir hans stýrði. I fjelagsins
þjónustu var h í 35 ár, og sýndi hann þar svo
mikinn dugnað, að hann hófst smám saman frá
inu lægsta embætti til ins alira-hæsta.
J>ótt hann kæmist nú þannig kornungur í
embætti, þá hætti hann þó eigi fyrir það að
nema. Snemma á morgnana, áður en hann fór
á skrifstofuna, stundaöi hann undir handleiðslu
föður síns dauð og lifandi tungumál og inar
ýmislegu greinar heimspekinnar. Á sumar-
kvöldin og á frídögum sínum gekk hann sjer
til skemtunar, oft all-langan veg, og hjelt
hann jafnan þeim vana síðar, svo að orð var á
gjört. Var það þá aðalskemtun hans að lesa
blóm og jurtir. Meðal annara fræðigreina hafði
hann lagt fyrír sig grasfræði, og var sú fræði
honum mikil yndis-uppspretta alla hans æfi.
J>að fyrsta, sem eftir hann liggur á prenti, eru
nokkrir þættir grasfræðilegs efnis, sem hann Ijet
prenta í tímariti nokkru, og var liann þá enn
fyrir innan tvítugt. í öðrum tímaritum finnast
nær jafnsnemma menjar um ástundun hans í
öðrum Iræðigreinum. Að hunn hafi eigi að eins
tekið snemma til að lita, heldur og verið, að
minnsta kosti í einni fræðigrein, svo prýðilega
að sjer, að hann var óvenjulegt afbragð annara
manna, það sjest bezt á því, að Jeremy Bent-
bam fól honum, meðan hann var enn á unglings-
aldri, að búa undir prentun annað eins verk
eins og «IIationaIe of Judicial. Evidence» (meg-
inreglur um sannanir i rjettarfari), 0g að rita
skýringar og athugasemdir við það. Kit þetta
kom ut 1827, og er þar í ið fyrsta ritverk
John Stuart Mill’s, sem vakti almenna eftirtekt
á sjer, enda ljet Bentham i Ijósi, að hann væri
mjög ánægður með það, hversu ÁIill hafði leyst
verk sitt af hendi.
Áíeðan MíII vann að þessu vaudaverki,
vamækti hann þó als ekki aðrar fræðigreinir.
1824 hafði hann orðið einn inn helzti meðlimur
í «málfunda-fjelagi Lundúnaborgar», en það var
«eitt ið merkilegasta fjelag ungra gáfu-manna,
er komu saman til að temja sjer andlegar hólm-
göngur». Að Mill varð einn helzti maður í
tjelagi þessu og aíbragð annara, það átti hann
ekki svo rojög að þakka neinni sjerlegri mælsku-
gátu, heldur miklu fremur þekkingu sinni og
fióöleik og því, hve skarplega hann hugsaði.
8álega samtíða haföi hann gjöizt meðlimur í
cöiu fjelagi, er stofnað var til heimspekilegra
afinga. Furdir þess fjelags voru haldnir
snemma á moigr.ana, því fjelagsmenn voru allir
bundr.ir skiilstcfu-slöilum á dagir.n. AukJchn
Millsvciu {eii í Ijelagi þessu: Giote. K< tv.ck
13