Skuld - 02.08.1882, Blaðsíða 3

75
á þjóðólfsku hjeti ’tilbakaþróun’), nei, orðið
tþróun’ felur sjálft í sjer Jram’sóknina: þróunin
getur aldrei gengið aftur á bak; jeg ætla nú
ekki að tala um ^karakter’; og eftir þessu var
alt orðalagið. Eins er um orð sem ^akt’ og tsena’;
mjer er spurn: hvaða sennileg ástæða er til
þess, að hafa slík orð, úr því að til eru fieiri en
eitt á ísl., sem hafa fengið nokkurn veginn festu.
t. a. m. þáttur (= akt); ein heild er samansett
af aðalhlutum, og hver slíkur heitir einmitt
^þáttur’ (sbr. snæri og snærisþátt.ur o. fl.), og
það skilur hver maður, en takt’ enginn, nema
Jærðu’ mennirnir. Úr 3 eða 4 pjóðólfsblöðum
heti jeg tínt saman nokkur orð og orðatiltœki,
til þess að sýna frekari lit á því, sem jeg hefi
sagt um hann. þar má t. a. m. finna: politík
(víða) spekulatiónir, galeas, jakt, skonnortur,
luggarar, garði (Napoleons), socíaldemokratar,
socíalistar, telegrafsamband, stadshauptmand,
pláss; ekki skilst mjer hvað hver óbreyttur ís-
lendingur skilur betur orðið haffær þiljuskip, þó
að í svigumstandi «sogaaende Dæksfartoier», eða
ríkislán (statslán), vörpuútgerð (notebrug), veið-
arstjórinn (basinn), ferðir (expeditioner). Til
ins síðasta íiokks mætti meðal annars telja:
i'hvaða mögulegleikar kunna að vera (nefnil. í
manni)», (hvilke muligheder; á ísl. t. a. m.
hvað í honum kunni að búa), «hvort það sje
virkilega alvara», «menn eru komnir í hreyf-
ingu» (hreyfing er komin á menn, færi fað
minsta kosti betur), «setia sig í samband við
(fyrir: að koma sjer í), «að fyrir falla«, «þessu
máli viðvíkjandi», «gegnumþrengir alheiminn»,
sjerhver karakter er framkominn af náttúru
og uppfœðslu (!!), «stutt og gott», «það er mik-
ið náttúrlegt». «Jeg slæ því föstu» að «föst
standandi sena», «er sláandi tragiskt». £>etta
er nú ekki svo lítið sýnishorn af þjóðólfsku
orðalagi1, og þó er það fátt 'eitt af öllu því,
sem finna má með lítilli fyrirhöfn, en það et
eigi fyrir tilbera að tína það allt, og er heldur
eigi nein fagnaðarvinna. Menn, ekki sízt þeir.
sem einhverja nasasjón höfðu af skólanámi, og
aðrir «lærðir» menn, hlógu að ferðabók Eiríks
á Brúnum og máli hans, en hvað gera þeir nú?
Hafi þá verið orsök til þess að hlægja, mætti
þá eigi nú tárast yfir því, að einmitt «Iærðu»
mennirnir leggjast sumir á eitt að spilla mál-
inu og láta sjer enda um munn fara, að svo
eigi það að vera og ekki öðruvísi. það er hka
leiðinlegt, að sá maður, sem lastar og það með
rjettu Magnús Stephensen fyrir að hafa skrifað
«stirt, dönskublandið og óviðkunnanlegt mál»,
haft «víða þýzka orðaskipun» og «leitt stund-
um íslenzkar hugmyndir í ljós með hálfíslenzk-
um orðum og þýzkum blæ» (Tímarit bókm.fjel.
II, 170), hann lætur sjer sumt ið sama á verða.
sem honum þó var gefið að komast hjá, og það
því fremur, sem hann skrifar lipurt mál og lið-
ugt; jeg hef af bandahófi tekið t. a. m. eftir
1) Oss virðist höf. ekki als kostar rjettlátur við
„pjóðólf", f pví aö taka dæmi úr lionum einum. Mundi
ekki „Norðanfari“, „Isafold11, já öll blöð vor meira og
minna eiga sömu ávítur skilið? — prátt fyrir lofsorð
pað, er höf. lýkur á oss, megum vjer með blygðunjáta,
að ,,Skuld“ á talsvert ámæli skilið í þessu efni eins og
hin blöðin. — „Tímaritinu" (bókm. fjel.) getum vjer
sízt bót mælt, því að pað leiðir af öllum ástæðum, að
menn hafa sjaldnast tíma til að hugsa lengi um orð-
færi á blaðagreinum; en af peim ritgjörðum, er í bók-
um birtast, er meira heimtandi. IJlaðamaður er oft
neyddur til að ftaustra (flýtirinn er þar aðalatriðið),
en slíkt þarf sá eigi, sem í bækur ritar.
Ritstj.
orðum sem «form»-fegurð (178) «hið frumlæga
í lífinu» (= det subjektive í livet?) (181), “Ijós
sammiðan hlutanna og tilverunnar“ (s. bls)
«þvingaður» (185 og 189); «breiður» (189) o. fl.
Alþýða manna skilur heldur ekkert betur orðin
leiks«form» (187), «íþróttlegt smíði» (189).
"dæmandi'. (172) «menning» (s. bls), þó að í
svigum fyrir aftan standi «dramatiskt», «kunst-
stykke», «kritisk•>, »kultur». «Alheimskerfið frá
sjónarmiði tilsvörunar hins einstaka til hins
gjörvalla, og gengur sömuleiðis út frá» (bls. 197)
hefði betur verið ósagt, eða hugsað og orðað
íslenzkulegar. Jeg verð að minna menn á, að
það er líka alþýða, sem á að hafa gagn af því,
sem skifað er, ekki sízt í tímariti, sem henni er
ætlað ; og henni er vorkunn, þótt hún kaupi
ekki þær bækur, sem óaðgengilegar eru málsins
vegna; sjerstaklega verð jeg að minna tíma-
ritið á þriðju grein laga bókmentafjelagsins, er
byrjar svo: «Fjelagið á að vanda orðfæri . . . .
á bókum þeim, sem það lætur prenta, eins vel
og unt er». (Niðurl. síðar).
Ú 11 ö n d.
|)ýzkalan(I. — J>að pykir mega á
mörgu sjá, að Bismarck er nú tekinn að
gamlast, því að eigi er liann nú lengnr
svo alvaldur gegn þjóð og þingi, sem hann
hefir verið. Tóhaks-einkaleyfislögin, sern
hann lagði mikið kapp á fram að koma,
til að aulca tekjur ríkisins, fjellu fyrir
honum, og nú er enn á ný fallið fyrir
lionum á þingi annað frumvarp, er liann
hefir lengi verið við að streytast að koma
fram í nokkur ár. Svo er mál með vexti,
sem öllum mun auðsætt, að því lengra,
sem milli þess líður að þing eru haldin, í
hverju landi sem er, því lausari hendur
hefir framkvæmdarvaldið. petta hafa all-
ar þjóðir sjeð, sem á framfarareki eru;
pannig áttu Norðmenn langa baráttu um
það við stjórn sína, að koma þvi á, að
stórþingið væri háð árlega; fram að 1869
var stórþingið háð að eins þriðja hvert
ár. En nú þykir Bismarck að stjórnin
hafi eigi nógu frjálsar hendur, er þeir
„frelsisskjalararnir“ (þingmenn) koma sam-
an ár hvert. Hefir hann því lengi verið
að streita við, að fá framgengt á þingi
lögum í þá átt, að keisaradæmið skuli
þing heyja að eins annaðhvort ár. Ber
hann fyrir, að þar sem hvert ríki á þ>ýzka-
landi hafi þing sjer (,,landdag“), þá sje
eigi unt yfir að komast þessi tvöföldu
þingstörf árlega, þar sem alríkið heyr og
árlegt þing (,,ríkisdag“). Svo ber liann
og kostnaðinum við, sem vita mátti. En
pjóðverjar sjá það vel, að sá sparnaður,
sem hjer gæti á skildingum orðið,
væri eyðsla á frelsinu. þ>au kaup
vilja þeir ekki hafa. Feldi því þingið
þetta frumvarp fyrir Bismarck. En Bis-
marck er maður þjettur og þybbinn og
úrár við sinn keip. Er nú mælt, að hann
nafi í huga, að fá sitt mál fram með nýrri
venju í kyrþey, er hann fær því eigi
Tam komið með lögum. þ>að kvað núfyr-
irætlun hans, að leggia fyrir ríkisdag þann,
er næst kemur saman, fjárlög fyrir tvö
árin næstu í einu. Iíaldist honum það
uppi eða vinnist, að fá þingið til, að veita
fje fyrir tvö ár í senn, þá er auðsætt, að
hann mun lofa þingi því, er það árið
kemur saman, er engin fjárlög þarf að
ræða, að glamra sem það vill, og mun
ætla sjer að skeyta litið gjörðum þess.
Mun liann með því móti þykjast vinna
það, er honum þykir mest um vert. En
það má sjá af inum frjálslyndari blöðum
öllum, að þjóðin mun eigi ætla að láta
leiðast sofandi í þessa gildru.
Noregur. — Konungur ljet enn af
nýju bera upp á síðasta stórþingi, að auk-
inn væri lífeyrir norska og sænska krón-
prinsins (Gustav); hann kvæntist í fyrra,
og hefir það vandi verið, að auka lífeyri
prinsa, er svo hefir á staðið. En Norð-
menn synjuðu þessu enn sem fyrri. Yjer
gátum í vor (Skuld, nr. 148.) um „þjóð-
varnarfjelagið“ (D en nationale for-
svarsfor e ning“). Veitti stórþingið
þessum fjelögum mikinn fjárstyrk (20,000
kr.), en konungur hefir synjað þessari
veiting samþykkis. En eftir stjórnarskrá
Norðmanna hefir konungur ekkert nei-
kvæðisvald, ekki einu sinni frestandi, í
fjárveitingamálum. Er neitun þessi því
beinasta stjórnarskrárbrot, enda dregur nú
æ ljósara til fulls fjandskapar með kon-
ungi og þjóð þar í landi. Eftir miðjan
júní spurði einn af ráðgjöfum konungs
forseta þingsins, sem siður er til, hve nær
þiugið byggist við að geta lokið störfum
sínum, kvað konungs vera von til Ivristi-
aníu og ætlaði hann að „segja þingi slitið"
í þeirri ferð. Forseti svaraði þá — þetta
var í vikunni fyrir 18. júní — að hann
gæti ekki eindagað það í dag, kvaðst
þurfa að bera sig saman við þingmenn,
en fyrri en á fimmtudag (22. júní) gæti
það með engu móti orðið. Ráðgjafi Ijet
sjer það vel líka og sagði nægt, að forseti
Ijeti sig vita tímann fastákveðið á mánu-
dag (19.) u m liádegi. Enárladags
þann dag (mánud.) komu þau boð frá
konungi, að hann mundi slíta þingi á mið-
mikudaginn (21. júní). Ákvað konungur
þannig daginn á sitt eindæmi, án þes.>
að biða svars þingsins. pótti þetta in
mesta óhæfa gegn þinginu, er nú neydd-
ist til að flaustra af ýmsum málum í
skyndingu. 21. sleit svo konungur þingi
með þungum átöluorðum til þjóðar og
þings. Ljúka öll frjálslynd blöð bæði í
Svíþjóð, Danmörku og Noregi sjálfum ein-