Skuld - 18.08.1882, Blaðsíða 3

79
6. Sumsfaðar er pað telsið vpp affur, er áð-
ur er komið. fannig er 8. greinin öll
satnan ekki nema endurtekning af því, sem
sagt er í 3., 6. og 40. greininni og er því
með öllu dþörf; hún hljóðar þannig: <'á
landi og í vötnum skulu veiði ráða rjett
landamerki hverrar jarðar» (en í 3. grein-
inni stendur: «hverri jörðu fylgir land
allt innan ahveðinna ummerlija, allar ár.
lækir og viitn — allar veiðar fugla,
tiska og dýra») »og í sjó á landeigandi
alla veiði í netlögum jarðar sinnar» (í 6.
greininni stendur: «netlög eru hluti lands
í sjó», það er því eðlilegt, að landeigandi,
sem eftir 3. greininni á alla veiði á jörð
sinni, eigi veiði á þessum hluta hennar)
«svo skulu og veiðiítök þau, er menn hafa
fengið að lögum fyrir utan landeign sína.
standa óröskuð með öllu» (í 30. greininni
stendur: «ítök í annara manna lönd skulu
haldast með þeim hætti, sem lög hafa
verið •>).
í 9. greininni stendur: «á almenning-
um er veiði jafnheimil öllum landsmönn-
um . . .» f>essi ákvörðun leiðir beinlínis
af því, sem stendur í 2. greininni: «al-
menningar eru lendur þær, er allir lands-
menn hafa jafnan rjett til» og er því með
öllu óþörf. — 22. greinin, er hljóðar þannig:
*Nú eiga fleiri menn á saman, þá má hvei
«þeirra veiða fyrir sínu landi út í miðjan
"árfarveg, þegar á er sem minnst», er
líka með öllu óþörf; því þegar á skilui
lönd manna, þá á hver þeirra, sem land á
að ánni eftir 4. greininni, út í miðjan ár-
farveg, og eftir 3. greininni á hver allai
veiðar á jörð sinni, og þetta er engin ný
ákvörðun.
7. þ>egar í frumvarpinu er verið að skýra frá
eða tiltaka rjettindi og skyldur manna sín á
rnillum, stendur víða: «nema öðruvisi sje
um snmið*, eða önnur slík orð við höfð,
er sýna, að hlutaðeigendur eru eigi bundnir
við ákvörðunina í frumvarpinu, heldur geti
haft það öðruvísi, ef þeim semur svo. En
þetta er með öllu óþarft, því þegar eitt-
hvað eigi er boðið eða bannað af umönn-
un fyrir almenningsheill, svo sem að leigu-
liði eigi megi nota skóg sinn frekar en lög
leyfa, eru menn látnir sjálf'áðir um það,
hvernig þeir semja sín á millum, því eins
og máltækið segir, þá *eru það lög, sem
sjálfmn semur», og Jónsbókin segir: «að
öll handsöluð mál skuli haldast, sem lög-
bók eigi mælir á móti». fetta gæti þar aö
auki vilt sjónir fyrir mönnum, og sumii
hugsað, að þeir væru bundnir við frum-
varpið, svo að allir samningar, er væru
móti því, væru ógildir, nema þar sem
mönnum með berum orðum væri leyft, að
semja öðruvísi, en þar stendur.
jþað eru ogfleiri setningar í frumvarpinu,
sem eru með öltu ópurfar. |>annig er til
að rnynda í 1. gr. með öllu óþarfi að geta
þess, að hjáleigur megi gjöra að jörðum á
þann hátt, er segir í 107. greininni; því
mann varðar ekkei t um að vita þetta fyrri,
en maður fer að lesa 107. greinina, þar
geta menn sjáltir sjeð það. Eins er það
hreinn og beinn óþarfi, að fara að segja
manni í 7. greininni, að fiskhelginni fylgi
þau rjettindi, sem segir í 16. og 17. grein-
inni, því menn geta sagt sjer það sjálfir,
er þeir lesa frumvarpið.
8. J>að er uokkuð óviðkunnanlegt, er sumstað-
ar stendur í frumvarpinu, að maður megi
nota eign sína eða gjöra það, er manni
hefir aldrei verið meinað að gjöra í þeim
lögum, er hjer hafa gengið á landi; /jen
þegar þetta er gjört í frumvarpinu, er um
leið gjörð takmörkun á þessum rjetti mans.
þ>að er langt um eðlilegra, að tala að eins
um takmörkunina, en hitt getur, ef til vill,
vilt sjónir fyrir mönnum, svo þeir haldi
að þeir ekkert megi gjöra, nema það sje
leyft í lögunum; þannig er sagt í 47. grein-
inni: «rjett er að sami maður búi á tveim
«jörðum eða fleirum, hvort er hann á þær
«sjálfur, eða loigir þær af öðrum, en við-
«halda skal hann öllum nytsömum mann-
«virkjum á útjörðunum» o. s. fr. En það
sýnist eðlilegra, að þelta hefði verið orð-
að þannig: «ef maður býr á tveim jörð-
um eða fleirum, hvort er hann á þær sjálf-
ur eða leigir þær af Öðrum, skal hann við-
halda öllum nytsömum mannvirkjum á út-
jörðunum». — Einsstenduri49.gr.: «Selja
«má hver maður jörð sína öðrum á leigu
• undir bú, sem vill, ef sá, er selt er, eigi
»er utanhreppsmaður, sem nýtur sveitar-
• styrks. Heimilt er að byggja slíkum ut-
»anhreppsmanni jörð eða nokkurn hluta
«hennar því að eins, að sveitarstjórn þess
«hrepps, sem jörð er í, vilji eigi leigjajörð
»til handa innanhreppsmanni» o. s. fr.; í
staðinn fyrir að geta að eins um takmörk-
unina í rjetti manns, að leigja öðrum jörð
sína, og orða þá klausu þessa hjerumbil
þannig: Eigi má maður selja jörð sína til
leigu utanhreppsmanni, er nýtur sveitar-
styrks, nema sveitarstjórn þess hrepps, sem
jörð er í, vilji eigi leigja jörðina til handa,
o. s. fr.
Jeg hefi nú stuttlega reynt til að sýna
að mjer finnast svo miklir gallar á skipu-
lagi frumvarpsins, að jeg held, að það sje
ókljúfanda verk, að laga það svo, að það
verði lagt til grundvallar fyrir nýjum land-
búnaðarlögum, og þess vegna álít jeg óþarfa,
að fara út í ákvarðanir þess, að því, er
efnið snertir, og sem jeg held, að margai
sje eigi hóti betri, en lög þau, er vjer höf-
um, heldur sumar talsvert lakari.
X + y.
U m í s 1 e n z k a t u n g u.
[Niðurlag].
Önnur stefna í ritmáli er enn, sem mynd-
azt hefir fyrir skömmu í Keykjavfk', og sýnist
fara moira og meira í vöxt. Hún er sú, aö
stytta orð með því að kippa úr samstöfum; til
dæmis að taka, að segja ^bóksafn’, ^orðbók’, ttrú-
brögð’, Jandfræði*, ^agnfræði’, ^stærðfræði’,
tplantfræðil, sem þar að auk er alveg rangt (hví
eigi eftir því bland- og rentreikningur?!eða «laun-
bækur og launbætur-, f. «launahækur og launa-
bætur?) Enn fremur ^embættmenn’, ^siöbót’ Jes-
bók‘, ^skilvitý2 og margt fleira þessu líkt; það má
1) Er það nú víst, ab Keykjavík sje sek í þessari
synd?! ltitstj.
2) þetta orð minnumst vjer eigi að hafa lieyrt fyrri;
inn vandlætingasami höf. nrun þó eigi hafa myndað það
sjálfur?' Kitstj.
fara svo langt í þessu, að öllu málinu verði
umrótað og umturnað, en — er það ráðlegt?
er það rjett? og er það samkvæmt ísl. málseðli?
— Vjer skulum fyrst athuga ið síðara; ef vjer
flettum upp íslenzkum orðabókum og blöðum í
reim dálítið, þá finnum vjer óðara ótal orð,
sem saknrgipt, sakurferli, (en ekki sak- eingöngu),
ristorliður, rimagarður, rausnr/rbú, rakkavíg,
nautafjós, mannagrein, málafylgjumaður, lungna-
sótf, jarðaraurar, handagervi, glæpamaður,
ermakápa, barnafæri, arkarsmíð, aflamunur o. s,
frv., o. s. frv.; þetta finst í inum elztu bók-
um á íslenzku, og jafnhliða því einnig orð, sem
sett eru saman af stofni orðs og öðru orði sem
ending; jeg hygg því, að því verði eigi neitað,
að hvorttveggja, ið fyrra, eigi síður en ið síð-
ara, hafi til verið í ísl. frá ómunatíö, og þar af
leiðir, að hvorttveggja er jafngott og gilt, jafn
samkvæmt eðli málsins, hvort heldur tekinn er
stofn orðs eða eignarfall þess, til þess að skeyta
saman við önnur; jeg sje ekki, að nokkur fróð-
ur maður geti neitað því, sem svo er sólunni
skýrara; enn hvor aðferðin hafi verið og verði
höfð við samsetningar, er komið undir fegurð
og lipurleik; enn þar er hæsti dómur eyrað; ef
því einhver nú á dögum vill smíða ný orð, þá
verður hann að gjöra það, eins og honum finst
bezt vera, og þar um er ekkert að tala, ef þau
eru mynduð rjett; enn til hins hefir hann eng-
anveginn leyfi, að breyta þeim orðum, sem hvert
mannsbarn kveður að svo og svo, og kubba og
flísa þau á ýmsan hátt; hjer í felst nú svarið
upp á hitt, hvort það sje ráðlegt eða eigi. In
nýju orð geta margvíslega valdið misskilningi,
og sum skiljast enda alls eigi. J>etta er ein
orsökin til þess, að það sje óráðlegt að fara
þannig að, og hún er enda einhlít; plantfræði
t. a. m. ætti þannig helzt að þýða «fræði um
hvernig planta (það er gróðursetja) skuli». [>ar
að auki er slíkt alveg óþarfi nú; sparnaður get-
ur það svo sem enginn verið á prenti og pappír.
í gamla daga hefði það getað verið sparnaður:
en ekki vildi þó pórddour rúnameistari, eða
hver sem það nú er, sem ritað hefir málskrúðs-
fræðina í Snorraeddu, taka pað ráð til þess að
«rit yrði skemmra og bókfell drjúgara», að stytta
orð á þennan hátt; hann skildi nú betur mál
sitt en svo, maðurinn sá. — Jeg vil þess vegna
»kora á alla yngri menn og aðra, sem ætla
að rita eitthvað á íslenzku, að þeir hafni
þessum bábyljum, og verjist öllum sóttarum-
leitunum í þessu efni, og þá, sem þegar eru
orðnir lasnir, að leita sjer sem fyrst ráðs og
lækninga, og sjái við því, að þessi sóttnæmi
kvilli breiðist út frekar en orðið er. En það
geta þeir gjört með því, að semja sig eftir hátt-
um þeirra manna, sem jeg hefi nefnt hjer að
framan, heinlínis og óbeinlínis (t. a. m. Svein-
björn Egilson, Konráð Gislason, o. fl.) og skrifa
eins og þeir, það er að segja, eins og menn
hafa drukkið málið inn í sig með móðurmjólk-
inni, og láti vera að afskræma það og afbaka,
hvort heldur er með útlenzkuprjáli eða ummynd-
un algildra íslenzkra orða.
En jeg er eKki alveg búinn enn. — f>öð
er enn einn óvandi, enn eitt skrýmslið til í
máli voru, sem þyrfti að sjá sig sjálft í spegli
til þess að hniga niður og devja, en það er
málið, sem er á brjefum, skjölum og bókum
embættismanna; það er enn þann dag í dag
eins, eða lítið skárra, en það var á vorum
dönskustu dögum eymdar og kvalræðis í