Skuld - 18.08.1882, Blaðsíða 4

öllu1; en hve lengi á að þola enn þá þesía ó-
vætt? hvenær mun hún sjá þá sólu, að hana
dagi uppi og verði steinn? Jeg sný máli mínu
til allra ungra lögfræðinga, og skora á þá að
taka þetta að sjer og smámsaman koma því
svo fyrir, að þess sjáist aldrei framar merki of-
anjarðar; það er aumt til þess að vita, að vje.
skulum eiga eins fullkomið, skírt og fallegt mál,
og svo að sjá það svívirt og vanvirt um svo
margar aldir. Láti inir ungu lögfræðingar nú
á sjá dug og þrek, og hræðist þeir eigi að sumir
eldri menn gjöri gis að þeira fyrir viðleitni
þeirra; jeg er líka sannfærður um, að þeir af
þeim, sem skynsamir eru, og eigi heillaðir af
neinum töfrakrafti handan um haf, munu fagna
viðreisninni og styðja hana. Hjer væri það
hæfilegt að sýna dæmi þessa máls og svo, hvað
í stað hvers orðs ætti að koma, en það væri
nóg efni í aðra ritgjörð, og það ólitla; en af
því að því verður eigi við komið hjer, læt jeg
mjer nægja í þetta sinn þau ummæli, sem jeg
nú hefi haft, með því að líka flestir skilja, hvað
hjer er átt við.
Jeg ætla mjer svo eigi að fara fleirum
orðum um þetta að sinni, en fela málið til at-
hygli og umönnunar öllum sönnum fslending-
um, og leggja ríkt á við þá, að bera undir
hjartarótum sínum in gömlu gullfallegu orð, er
standa fyrir framan grein þessa, «að, ef þeir
vilja vera fullkomnir í fróðleik, þá nemi þeir allar
tungur, enn — gleymi pó eigi sinni tungu«.
Kitað í K.höfu þ. 29, d maímán. 1882.
Finnnr Jónsson.
* *
*
— Vjer erum alveg samdóma höf. um nauð-
synina á því fyrir rilhöfundana að vanda mál
sitt, og einkum að forðast útlendar og máli
voru óeðlilegar setningaskipanir. pær eru mál-
inu meira eitur, en einstök orð af útlendri rót,
er upp kunnu verða tekin, svo sem «pólitík».
Vjer eigum ekkert orð í málinu, er jafn hand-
hægt sje sem <• pólitík*> og hver maður skilur
það nú orðið. «Stjórnfræði» er alt annað, miklu
þrengri hugmynd. «Póstur» er líka útlent orð,
og mun þó naumast neinn fara fram á nú að
útbyggja því. Mál vort hefir og á öllum tím-
um (eins og öll önnur mál) tekið upp einstöku
orð erlend. — Að því er til hins kemur, að
fella úr eignarfallsending eða annan bandstaf í
fyrri hlut samsettra orða, þá hefir enginn setl
það fram sem algilda reglu, að taka ávalt ina
styttri mynd. Sumir tíðka meir inar styttri
myndir (t. d. Jón forkelsson, sjera Arnljótur
o. fl.), sumir inar lengri. Höf. játar að hvoit-
tveggja sje málrjett, og þá er það undir smekk
komið, hve langt eða skamt menn fara í þess
konar. Höf. vill fylgja þeirri reglu, að taka
aldrei ina styttri mynd, þar sem in lengri er
áður til í málinu. Algild regla ætlum vjer þó
að þetta ætti eigi að vera. Sumstaðar fer svo
auðsjáanlega betur á inni styftri mynd, að eigi
er hikandi við að breyta til batnaðar. «Plant-
fræði» sjáum vjer eigi betur en að sje rjett og
óaðfinnanlegt orð, og eina orðið, ei vjer höfum
sjeð nýtilegt á íslenzku til að tákna þá fræði-
grein («botanik»); «grasafræði» er ótækt orð,
því að grösin eru að eins flokkur plantna (öll
grös eru plöntur, en allar plöntur eru ekki grös).
1) Gaman þætti oss að sjá liöf. bera saman t. d. málið
á stjórnartíðindunum nú við t. d. 40—50 ára gamlar
brjef'abækur á ritstofum embættismanna. Ritstj.
Misskilningi þarf það oið heldur eigi að valda,
því að orðið «planta» er íslenzkt orð eins og,
«plantan» (í sömu merking sem *planta», en
okki sama sem «gróðursetning» — sjá Stjórn);
en sögnin «að planta» er ótíðkuð og óþörf í
raáli voru. Enda gefur vaninn merkingunum festu
með tímanum. Eftir þýðing orðanna væri varla
gott að greina «geografia» frá «geologia» — en
tízkan hefir fest merkingarnar. «Landfræði» þykii
ossfegraorðen «landafræði», sbr. «landgæði», eigi
«landagæði». Tizkan, að stytta orð, þar er vel fer
á því, er ekki heldur alveg ný. Sumir þeir, er höf.
eins og vjer, metur manna mest, hafa þegar
gjört það fyrir löngu, t. d. Konráð Gíslason, er
þýðir (í orðbók'sinni) «Zoolog» með «dýrfræðing-
ur». — Ymsar aðrar styttingar er og oft fagurt og
þarft að gjöra, t. d. «hæfileiki» fyrir «hæfiieg-
leiki» o: að vera «hæf(ileg)ur»; það orð hefir
höf. þessara lína ritað svo um rnörg ár, og nú
eru ýmsir farnir að taka það upp. Ella ættu
menn að rita «göfuglegleiki•> af «göfug(leg)ur»;
oss virðist «göfugleikur» göfugra. — Y'fir höfuð
virðist oss hr. F. J. fara nokkuð einstrengings-
lega í þerinan hlut málsins. Má vera, að stöku
bandstafslausar nýmyndanir sjeu eigi sem heppi-
legastar, en þær eru þá ekki hættulegar, því að
þær ílengjast þá varla í málinu. Menn eru svo
tregir að taka upp nýgjörvinga, að jafnvel rjett
og fögur orð eiga örðugt að ryðja röngum og
ljótum orðum úr sæti; það er því varla hætt
við að annað festist í malinu af þessum ný-
gjörvingum en það, sem fegurðartilfinning þjóð-
arinnar knýr hana eða laðar tii að taka upp.
Ki ts t j.
— Bókmenntaíjelagið hjelt ársfund (í Keykja-
víkurdeildinui) 11. þ. m. Forseti (Magnús Steph-
ensen), skrifari (Helgi Helgesen) og tje-
hirðir (Árni Thorsteinsson) voru endur-
kosnir sömu og áður. Til bókavarðar var
kosinn Kristján bóksali porgrímsson. Einn úr
ritstjórnarnefnd «tímaritsins» (Jón bókav. Árna-
son) beiddist lausnar frá starfa sínum, og var
i hans stað kosínn (það sem ef'tirer ársins)Jón
alþm. Olafsson. 8ú uppástunga var samþykkt
á fundi, að í ritstjórnarnefnd tjelagsins skyldu
eftirleiðis (frá nýári 1883) vera fimm menn:
forseti fjelagsins og fjórir menn aðrir kosnir ár-
lega fyrir árgang í senn. pessir 4 hlutu kosn-
íngu til næsta árs: Steingrírnur kennari Thor-
steinson, Jón alþm. og ritstj. Úlufsson, Tált
lögfræðingnr Melsteð og Eiríkur prestaskóla-
kennari Iíriem. — Endur^koðunarmenn voru
kosnir sömu sem áður (Jón háyfirdómari Pjet-
ursson og Halldór kennari Guðmundsson). —
Varaembættismenn voru allir endurkosnir.
— Landshöfdingt ililmai' Finsen sigldi hjeð-
an til Hafnar með póstskipinu 6. þ. m. ásamt
ijölskyldu sinni. Hefir hann fengið orlof til að
dvelja erlendis í vetur, er kemur; en mun vænt-
anlegur hingað aftur í apríl eða maí næsta vor
1 fjarveru hans geguir Ilergur amtmaður
Tltorbery störfum hans á lians ábyrgð, nema í
ieim málum, er úrskurði amtmannsins í suður-
og vesturumdæmunum eður stiftisyfirvaldanna
er skotið til landshöfðingja, þá gegnir Jón há-
yfirdómari Tjetursson þar landshöfðingjastörfum,!
1) „Orðbók1’ sbr. „orðgnótt"; „lesbók" sbr. “lesmál'1.1
með því að hr. Bergur Thorberg er amtraaður
í nefndum umdæmum og annar liður stiftis-
yfirvaldanna.
— Með manni, sem að norðan kom um
helgina, frjettist,að ís lægi nú fyrir norðurlandi
hvervetna, nema hvað skipgengt væri inn á
Húnaflóa vestanmegin. 1 skip komið á Borð-
eyri.
A u g; 1 ý s i n g a r
Á s k o r u n.
pareð jeg hefi ekki enn fengið nema 36
hugvekjur af þeim 90, sem jeg vildi fá, er út-
sjeð ura, að hugvekjusafn þetta verði hjeðanaf
prentað sumarlangt. En af því að mig langar
til, lofi Guð, að láta því verða framgengt næst-
komandi vetur, bið jeg þá, sem þegar hafa
heitið mjer hugvekjum, að senda mjer þær svo
fljótt sem verður, og með því mjer er það kunn-
ugt, að margir andlegrar stjettar menn hjer á
landi, sem jeg enn þá ekki hefi getað náð til
eða skrifað um þetta mál, eru góðir og ritfærir
ræðumenn, þá eru það vinsaraleg tilmæli mín,
að sem flestir þeirra vilji styðja þetta fyrirtæki
með því að senda mjer hugvekjur eftir sig, og
mun jeg jafnskjótt og jeg fæ fulla tölu af hæfi-
legum húslestrarhugvekjum, fara að semja um
prentun þeirra hjer eða í Kaupmannahöfn. Höf-
undur hverrar hugvekju mun verða nafngreind-
ur, nema einhver þeirra biðjist undan því.
Keykjavík, 15. dag ágústm. 1882.
P. Pjetursson.
pann 24. júnímánaðar næst liðinn týndist
á leiðinni af Álftanesi inn í Hafnarfjörð nýleg
ólarreipi með bornhögldum brennimerktum I. M.
Við þau var bundið kaðalreipi nokkuð brúkað.
Hver, sem finnur, er beðinn að koma þeim
annaðhvort til verzlunarstjóra C. Zimsens í
Hafnarfirði, eða til mín undirskrifaðs að Smjör-
dölum í Flóa.
I’orkell Jnnsson.
rciðanlegt verzlunarhús i Leith á Skotlamli leyfir
sjer að tilkynna íslendingum, að þeir eru viljugir
að seija bæði fisk, ull og lýsi eður aðrar íslenzkar
vörur við þvt liæsta verði, sem fæst á inum enzka
markaði, fyrir vcnjuleg ómakslaun (Commission). And-
virðið sendist aftur í peningum eður vlxlbrjefum, sem
borgast á Skotlandi eður í Kaupmannahöfn eftir því,
sem viðskiptamenn óska, eður vörum, scm þeir geta
tiltekið.
Ádressa:
Messrs Gillespie & Catlicart,
Beruard Street,
Leith.
Kaupmaður porlákur Ó. Johnson hefur viðskipti við
icssa kaupmenn, og gefur hverjum, sem óska, nákvæm-
ari upplýsingar.
Ennfremur geta menn fengið upplýsingar viðvíkj-
andi þessu liúsi hjá:
Herra C. K. Hansen í K.höfn og
Herra Harry Levin sst.
Clydesdale Bankanum, Leith og Lontlon.
Kitstjóri og ábyrgðarmaður:
Jóu Ólafsson, alþingismaður.
I Prentuð bjá Einari pórðarsyni á hans kostnað.