Skuld - 12.01.1883, Blaðsíða 3

123
ntan við |)á og liggur peim í ljettu rúmi
og álíta of mikið úr pví gjört, af pví pað
snertir ])á ekki persónulega. Hefði jeg
ekki lesið grein doktorsins, mundi jeg ekki
hafa trúað pví, að maður hjer uppalinn
mundi vera jafn ónærgætinn um, hvernig
hjer hagar til, og að maður jafn ókunn-
ugur, eins og grein hans her ljósan vott
um, skuli hlaupa til og skrifa slíka grein,
sem miðar til þess, að gjöra að helberum
ósannindum skrif og skýrslur frá kunnug-
um og merkum mönnum.
]>að er eins og doktorinn kannist ekld
við mismunandi árferði hjer á landi. Hann
segir, er hann talar um sig hjer á fyrri
dögum sínum: „aldrei sá jeg hungraðan
mann, ])ó allir værum vjer full fátækir“;
hann játar fátækt pjóðarinnar, en getur
ekki trúað því, að hún líði neyð fyrir ó-
áran; en auðsætt er, að ]jví fátækari sem
ein pjóð er, jm' minna harðæri polir hún,
og pví minna má út af bera til pess að
hún verði ekki svöng. Doktorinn talar
um auðsuppsprettu af síldarveiðinni, en
liann vantar að vita, að hún er ekki farin
að fita Suðurland enn pá, pví pað sem
menn eru farnir að byrja hjer í pá átt,
er ekki nema kostnaður einn í peninga-
framlögum, og par á meðal er talsvert af
verði hrossanna sem hann vitnar til.
Hann talar um fjársöluna á líkan hátt,
en pað má fullyrða að fjársala í ár, bæði
hjer í Kangárvallasýslu og víðar, var sann-
kallað neyðarúrræði, sem auðvitað er, peg-
ar búpeningurinn fellur eða fækkar um of,
pá verður afraksturinn af pví, sem eftir er,
ónógur til bráða-parfarinnar, og pá neyð-
ast menn til að grípa til pess óyndis-úr-
ræðis að verja nokkru af stofninum fyrir
korn og aðrar nauðsynjar, sem pá er ekki
annað fyrir að láta, en sem pörfin pó út-
heimtir, bæði til viðurværis og gjalda-
greiðslu. Á líkan hátt var með hrossa-
söluna í ár, að margir neyddust til, venju
fremur, að selja hross sjer til mikils baga
í búnaði sínum.
pað er satt, að landssjóður er til, meir
en að nafninu, en pað er ekki tiltökumál
pó íslendingar vilji ekki jeta hann upp á
einu eða tveimur árum, eða ekki fyr en í
síðustu lög. Hann hefir líka á næstliðn-
um árum verið brúkaður til annars, sem
ekki er aðfinningarvert, t. a. m. til upp-
fræðingar alpýðu, vegabóta, búnaðarefl-
ingar og fleira, sem er ekki enn kom-
inn tími til að geti borið sýnilegan ávöxt.
Híbýli og húsakynni manna hafa tekið stór-
um umbótum á næstl. 20 árum, og hefir
margur kostað talsverðu fje til peirra, og
óhætt að segja, að doktornum mundi nú
ekki svo mikil hætta búin af köfnunarlofti
í peim.
pað er vitaskuld, að pað er gott og
gle ðilegt að vera’sjálfbjarga, og hafa hug
og dug til allrar menningar, til pess að
vera ekki upp á aðra kominn, en pað er
líka gott að taka pví, ef út af pví ber að
geta hjáfpast af eigin rammleik, að færa
sjer í nyt hjálp annara, sem af mannúð og
mannkærieika hlaupa undirbagga pegar til
vandræða horfir.
Ef maður lítur til baka yfir liðnar
aldir, pá parf ekki langt að grafa til pess
að finna hvern mannfellirinn á fætur öðr-
um af hallærum og harðrjetti, sem ekki
átti yfir höfuð rót sína í meira harðæri
heldur en verið hefir pessi tvö árin, held-
ur meðfram og mikið í öðru, sem nú er
breytt. til batnaðar, og par á meðal pað,
„að deyr svo margur að enginn bjargar“, að
nú eru margir fljótir til samskota handa
peim, sem nauðstaddir eru, og nema pau
ekki við neglur sjer, til pess að vera vissir
um að geta afstýft háskanum. ]>að er
sem betur fer, fáheyrt að nokkur leggi
pað eitt til, pegar fregnir berast um neyð
annara, að kalla pað „hallærisfroðu“.
Eins og pcir gjöra mjög parft verk og
nauðsynlegt, sem af velvilja og með skör-
ungskap taka í pann streng að fyrirbyggja
hungursneyð með samskotum, eins er pað
eitthvert ið óparfasta og óvinsælasta verk,
að andæfa á móti slíkri framtakssemi; með
pví er bæði ranglega kastað skugga á pað
sem gjört er, og gefið tilefni til pess, að
slíkt komi að notum í tækan tíma, „en
seint er frið að festa, pá fjendur ríða um
hlið“.
Jeg á nú cftir að minnast á pau tvö
óár, sem nú eru pegar hjá farin og sem
„kvæðið er um gjört“, hvernig pau komu
íyrir í Rangárvallasýslu eða verkuðu á
hana.
Fyrst var pað, að inn minnisstæði frost-
grimdar-vetur 1880—81, sem alt ætlaði
um koll að keyra, fór alveg með heyföng-
in, bæði ný og gömul. ]>essi vetur, pó
harður væri, hafði pó ekki til muna fellir
í för með sjer, pví bæði heyjaðist vel að
vöxtunum sumarið áður, pó pað væri rosa-
samt, og líka voru miklar fyrningar undir.
Eftir pennan mikla gaddavetur varð dæma-
laus grasbrestur, jörðin var með klaka alt
sumarið, tún og valllendi með stór-skemd-
um af kali, áveitur brugðust, kálgarðar og
fleira. Heyföng urðu um haustið (1881)
liálfu minni hjá mörgum en vant var, og
paðan af minni hjá sumum, prátt fyrir
beztu nýtingu á peim. ]>egar svona var
komið, að ekki var á annað að setja en
pennan sárlitla nýja heyforða, pá varð sú
niðurstaðan, að menn hlutu að skera priðj-
ung og helnúng af kúm sínum, flestir öll
lömbin og í tilbót að farga í mesta lagi
af ám og hrossum. Yeturinn, sem pá tók
við (1881—82), varð mesti illviðra-vetur.
sem menn muna og inn gjaffeldasti, og
ofan á hann bættist ið voðalega vorkast.
sem mörgum mun minnisstætt, og sem reið
baggamuninn með fellirinn um vorið, pví
hann liefði annars ekki orðið mjög mikill.
Um pær mundir hefði doktorinn átt að
vera horfinn á Landið eða Rangárvellinu
til að smakka á froðunni.
En hvað fellirinn snertir, pá munu vera
komnar fram skýrslur um hann úr mörg-
um sveitum sýslunnar. -Hjer í Yestur-
Eyjafjallahreppi var sauðfjárfellirinn un:
1000 og unglambadauði að pví skapi und-
an ám peim, sem eftir voru. Hross fjellu
hjer ekki til muna. pessi hreppur varð
betur úti en í meðallagi í samanburði við
bina, sem síðar segir. Bjargarskortur varð
talsverður venju framar manna í milli í
sýslunni pennan vetur (næstliðinn), prátt
fyrir allan haustskurðinn, kýrnar voru
miklu færri en vanalega, kálgarðar brugð-
ust um haustið, eins og áður er getið, lít-
ill sjávarafli og kornvara dýr. pegar vor-
aði, fór skorturinn fyrir alvöru að kreppa
að, öll matföng voru protin og á förum,
kýrnar nytlausar af fóðurskorti og gróður-
leysi o. s. frv. Skorturinn varð \oðalegastur
í Landmanna- og Rangárvallahreppum, pví
sandfokin í illveðrunum, sem á undan voru
farin, bættust par ofan á annað, sem bæði
eyðilögðu jarðirnar og gjörðu fellirinn enn
pá hrikalegri en annarstaðar, bæði á sauð-
fje og hrossum. Komu pá Landmannahreppi
vel í parfir samskotin frá Eyrarbakka, seni
inn góðfrægi verzlunarstjóri par gekkst
fyrir.
Nú er eftir að minnast á fjórða miss-
irið (næstl. sumar). pegar vorharðindin
fóru að rjena, og menn fóru að geta hugs-
að til aðdi’átta og annai’a nauðsynja, pá
dundi yfir drepsóttin (mislingaveikin) og
setti alt í nxát á ný, bæði aðdrætti og ann-
að, sláttnr hindraðist um hálfan mánuð og
meira, sumir fjellu alveg úr sögxxnni, sum-
ir lágu lengi og surnir gátu ekki á verki
tekið sláttinn út. Töður nxanna skemdusf
af rigningunx og rosa; lyktir sláttarins pvi
unx veri’i, pví pá tók við in mikla rign-
ingatið fram til veturnátta, senx öllxxnx er í
fersku minni, sem skenxdi stórunx heyforð-
ann í görðunum og gjörði að engu pað,
senx úti var.
Af öllix pessu má sjá, að pegar alt
petta var á dagana di’ifið, pá hlaut hagxxi
manna að vera orðinn bágboi’innog útlitið
ískyggilegt; enda var nú lítið orðið xxpp á
að hlaupa hjá mörgum, lítið í kaxxpstað
að láta, kýr og kindur í fæsta lagi, sum-
ai’safn lítið og ekkcrt, kálgarða uppskera
enn á ný með rírasta móti, taðan ljettvæg
J