Skuld - 12.01.1883, Blaðsíða 2

122
sonar verður ekki sjeð, að hann hafi not-
að; hann hlýtur jió að hafa þekkt liana,
pví að hennar er getið í formálanum hjá
ívari —; en pað er að minni hyggju að-
alókosturinn við bók hans; jeg er sann-
færður um, að hefði hann notað hana
kappsamlega, hefði bók hans orðið miklu
betri og notasælli. Jeg heíi blaðað all-
mikið í bókinni og tekið eftir ýmsum þýð-
ingum, og þeim, „íslenzkum“ orðum, sem
jeg hefi sjeð. Mýmörg af „fornnorskum“
og „íslenzkum“ orðum eru rangrituð, eða
rangprentuð rjettara sagt, t. d. skedja
(afklippe), nyte (anvende), vinnjfærr (ar-
bejdsfur); gandrejd (Asgardsrej) tarflaus
(unudig) fyrir þarflaus; (tarflaus væri: sá,
sem engan tarf á); natftskógur (noddeskov)
f. hnotskógur er slæmt, og ótal önnur
fleiri. Hverri reglu höf. fylgi í að gjöra
mun á „fornnorskum1 og „íslenzkum“ orð-
um, verður eigi sjeð; mjer er næst að halda
engri, enda eru nokkur takmörk þar á
milli ómöguleg; hann sannar þetta bezt
sjálfur, þar sem hann kallar t. a. m. óvilja-
verk, „íslenzkt“ undir „vanvare“, en „forn-
norskt“ undir ,.ufrívillig“, Oss Islending-
um þykir og kátlegt að sjá önnur
eins orð, sem t. d. sálaður, afskurður,
sundra, sætt, dagsetur, hlífa, reitur, æsing,
gildur, alvara, áminning, hugboð, angur, tregi,
koddi, og ótal fleiri vera nefnd fornnorsk,
(eins og þau væru ekki íslenzk), enn orð
sem handaskömm(á að vera handar-), strokk-
ur, hreppur, ógeðslegur, hlumur andnögl
(sem þýðir ekki „neglerödder“, heldur
sama sem „annagl“ á norsku), hnoð, svepp-
ur og fleira talin „íslenzk“; sum „íslenzk"
orð eru rangrituð: seglsteinn f. segul-
(Magnet); lang-gamma f. lang-amma (olde-
moder) o. fl.; íslenzkt orð seila = liulning
(hule) og klura (krog) þekki jeg ekki.
pað þykir mjer og undarlegt, að hann
skuli segja, að ’fornnorskt( á (= flad)
liafi verið borið fram sem g, (þ. e. stutt o),
sem vitanlega hefir aldrei átt og ekki get-
að átt sjer stað. þ>að er víst og rangt
að höf. undir ’Hil’ lætur ’hil’ í ’hil bonde’
vera nafnorðið (heill, hvk); hjer mun það
heldur vera ávarpsfall (vokativ) af einkunn:
heill = salvus (heill bóndi = sæll bóndi,
myndum vjer segja). Auk þessara smá-
galla og annara eins, sem varla verður
hjá komizt að öllu í öðru eins verki og
þessu, er það aðalgalli í þessa stefnu, að
höf. hefir ekki borið saman nándarnærri
öll þau orð, sem hægt væri, heldur að
eins allmörg, hvers vegna verður eigi sjeð.
Hins vegar vildi jeg óska þess, að Norð-
mönnum skildist, að íslenzkan eins og hún
er nú, hefir mjög mikla þýðingu fyrir
þá, einmitt þegar þeir eru að vinna að
þessu, að smeygja af sjer útlenzkuhelsinu.
Ið öruggasta og bezta hjálparlið þeirra er
íslenzkan auk þeirra eiginna mállýzka. Jeg
gæti tekið hjer til dæmis ótal orð upp á
það, að höf. hefði tekizt betur orðasmíð
sín, ef hann hefði þekt (eða hirt um?)
íslenzku orðin, en jeg læt það lijá líða, af
því að jeg sje ekkert verulegt gagn við
það; það yrði ekki nema örfá af ótali.
Yíða er ónákvæmni og ef til vill
rangt í bókinni. “Ballon’ þýðir höf. með
’ve(j)rbal’, veður- böllur (á ísl. kallað loft-
skip, loftbátur) en að ’ve(j)r’ þýði loft, er
mjög efasamt; vejr- í ’vejrboge’ þýðir víst
nokkuð annað; nfl. stormur, óveður. Að
’dári’ sje komið af dá í ’dánsel’ (afmagt),
sýnist varla að vera rjett; ’rund’ sýnist
höf. ekki að vita eða viðurkenna, að sje
komið af ’rotundus’, og þá er það fullskilj-
anlegt, að það sje eigi fornt í gotnesku
málunum og als ekki til í íslenzku. þess-
ir og þvílíkir smágallar eru reyndar of
margir, en þeir rýra þó ekki ina stór-
kostlegu þýðingu, sem bókin í heild sinni
hefir, þá, að kennaNorðmönnum að brjóta
af sjer útlenzkt málhelsi, en taka upp í
staðinn eiginleg norsk orð, sem eru sann-
arleg gullkorn hjá hinum, og að þessibók
verði bjargvættur norskunnar og bani
dönskunnar í Noregi fyrr eða síðar, þar
um þykist jeg sannfærður. En það er
ekki þar með nóg. Bókin hefir eða get-
ur haft mjög mikla þýðingu fyrir oss Is-
lendinga; hún getur verið oss uppspretta
orða og orðasmíðar á ótal vegu. Fyrst
er það, að hún getur alveg komið í stað-
in fyrir orðabók Meyers yfir evrópeisk
orð, í öðru lagi gefur hún oss leiðbein-
ingu til þess að firrast útlend (dönsk) orð
og talsháttu, sem smám saman eru að læð-
ast inn í mál vort og reyna að spilla
hreinleik þess. Ollum þeim, sem láta sjcr
annt um, að málið haldist hreint og ó-
blandið, ræð jeg til þess að eignast þessa
bók, sem þar að auk er mjög ódýr.
Jeg vil svo ekki orðlengja þetta meir
að sinni, en enda greinarkorn þetta með
því að óska þess af alhug, að Norðmönn-
um gangi vel og auðnist að lyktum að
sigra í „málstreitu“ sinni, og hefja sitt
eigið ’bænda og byggðamál’ til bókmáls,
og annars þess, að oss íslendingum sjálf-
um takist að koma fyrir þeir sendingum,
þeim voðagestum, sem einstakir og það
enda lærðir menn gjöra sitt til að veita
friðland á Isíandi, sem þeir eiga alt ann-
að en góðar þakkir skildar fyrir, og ins
þriðja þess, að íslendingar og Norðmenn
bindist sterkum fjelagsböndum til þess að
að vinna að þessu, verndan máls og þar
með þjóðernis1.
Ritað í septembermán. 1881.
Finnur Jónsson.
Mjer brá við þegar jeg las greinina í
„Skuld“, nr. 166 og 167, með fyrirsögn-
inni: „uppgjörðarhallærið á íslandi“, eftir
dr. Guðbrand Vigfússon, og get því ekki
leitt hjá mjer að senda yður, herra rit-
stjóri, línur þessar, sem eiga að bera vitni
um það, að kvartanir manna lijer í Iíang-
árvallasýslu út af harðærinu og afleiðing-
um þess sjeu ekki ástæðulausar. Skóla-
stjórinn á Möðruvöllum hefir líka látið til
sín heyra, engrein hans gengur mest út á
Norðurland, sem mjer er ókunnugra um. En
þess hefi jeg orðið var, að sumir launamenn,
sem ekki fást við búskap, koma því miður
stundum of ókunnuglega að ástandi alþýðu.
Staða þeirra villir sjónir fyrir þeim, því
þeir hafa allir nægta nóg, hvað sem ábját-
ar. pað er sitthvað að geta leikið sjer að
launum sínum innan fjögra veggja og þurfa
ekki annað en fara í vasann til að uppfylla
þarfir sínar, sem almannafje streymir jafn-
óðum í aftur um hver mánaðamót; eða
hitt, að vera að berjast við óblíðu náttúr-
unnar, vetur, sumar, vor og haust, til þess
eftir mætti að reyna til að halda atvinnu-
vegum sínum í horfinu, og verða þar á
ofan að sjá og reyna stórkostlegann brest
á þeim í öllum greinum. En hinum, sem
ekki starfa að neinum atvinnuvegi, en hafa
jiióg lianda sjer og sínum, hættir við því,
að hugsa annað en er um hagi alþýðu og
bjargræði hennar; þeir að vísu heyra tal-
að um bágindi í hörðu árunum, en það er
1) Til þess að sýna, hvernig bókin er rituð
og sniðin, set jeg hjer, áu þess að velja, tvö
orð og meðferð þeirra.
„^elbreö (@unhl;eb), hejl-brigð (helbr.), f„
hælse (eg. hejlse, av. heil) h.-far, n. Sv. hel-
bregda. Jfr, gl. n. heilbrigðr, adj., o: "web
goö <5eIbreD". @om sm •&. (frifF) * *hejl,
hælseleg; hælsog(e), hejlsam. Mk. "han hæv
ikkje ejn hælse daga. «Ho vart ikkje hælse-
mænneskje mejra. rív bet »el meö n? (paa
nxonte 6teö), *er det man-hejlt? Jfr. 6unt»
þeb, funb. Mk. hælsebot, f. (o: JÍÆgeöoni),
dryk’, m.,- laus, 1. nieö neö»bruöt ý>„ 2. fav=
hg foc ý.n,, *h.-lojse, f., ^elfelosbeö; b»aö
foiti ineöforec ýielfelosbeö. Fræmdeles* hælse-
mærke, o: <£egn til en »is e(elbreÖ|tilft(Uiö,
onö el goö.-, *h. rád, f„ o: éunöbeösregler;
h.-slægen(e), = skam-sl.; - stærk,- vatn,- vejk.
Ipoluniinos, *romfræ’k(e), *rom-stor, *ruv-
en, ruvsam, tyk; svær, omfangsrik, *stor-roma,
*uven ; bindstærk.
Stjarnan þýðir,að þauorð, sem hún stendur
við, eru tekin úr mállýzku; e milli sviga táknar
að ívar í Ási skrifi þar e, sem Knútur ritar æ,
Mk. = merk.
Hjer af gætum vjer lært ekki svo lítið. Vjer
gætim eftir þessu þýtt voluminos, rúmfrekur,
rúmstór, þykkur, ummálsmikill, stórrúmaður o.
s. frv.