Fróði - 19.04.1881, Qupperneq 1

40. blað.
Akureyri, þribjudaginu 19. apríl
na
114
þarf að breyía kosuingarlugunum^
Ef lögiu eru hagfeld og ef þau
ná tiigangi síuurn, þá þarf ekki aö
breyta þeim, en ef einhver brestur er
á þessu, þá þarí að bæta þann brest.
Menn raunu segja, að kosningarlög vor
sjeu lijálsleg, og að eigi sje það þeira
að kenua, þó tnenu eigi vilji nota þann
rjett er þau veita og vernda; en ineð
þessu kannast þeir við, að lögin nái
ekki tilgangi sínum enn sein koinið er,
og þetta hljóta allir að játa. Tilgang-
ur iaganna er eilaust sá, að vernda
þann meðíædda rjett, setn hver niaður
á til að taka þátt í löggjöf og iand-
stjórn; en þessi rjettur verður svo
bezt verndaður, að reglur þær, sein
nauðsynlegar eru gegn vanbrúkun og
inisbrúkun, sjeu svo hagfeldar sein auð-
ið er, til þess aö rjetturinn komi að
tilætluðum notum. það hlýtur að vera
þveit í inóti tilgangi iöggjafans, að
rneiri hluti kjósenda — jaínvel | eða
iieiri — hafni rjetti sínum og van-
brúki hann svo liraparlega, og svíki
þannig skyldu síita við sjálí'a sig og
þjóðfjelagið. Menn segja, að þetta sje
ekki lögunum að kenna, og að eingin
lög geti ráðið við þetta; hið fyrra játa ■
jeg, en hið síðara ekki. þjóöin er |
búin að sýna og sanna, að hún vill j
ekki neyta þessa rjettar síns á þann:
hátt, setn liigin retlazt til, þau eiga j
því ekki við háttu eða hugsun hcnnar,
og því þarf að breyta þeim; en á
iivern hátt á að breyta þeim ? Eigi
iná kreppa að kosningarfrelsi inanna,
segja menn, og því er jeg líka fuli-
komlega samdóma; það má því til með
að breyta kosningarreglunni í þá átt,
sem kjósendum veitir hægara og geð-
feldara að neyta rjettar síns, og upp-
fylla skyldu sína, og þetta mætti ef
til vili með mörgu móti, svo sem: að
haida kjörfundi í hverjum hrepp og
telja svo sainan atkvæöin, o. il. En jeg
ætla eigi að halda lijer fram neinni nýrri
kenningu, heidur eiuungis nefna hinar
svo nefndu tvöföldu kosningar, þaunig,
að í hverjuni lirepp sjeu kosnir kjör-
menn, t. a. m, \ al kjósendum, er sjeu
lögskyidir til að mæta á kjörþingi sýsl-
unnar. Jeg býst við að sumir segi,
að þetta sje óþolanda band^ á kosning-
arírelsinu, með því sje mönnum mein-
að að njóta kosningarrjettar síns á kjiir-
þingi, en hið saina niá segja um þing-
setuna sjálfa; kjósendurnir eiga allir
saraa rjett til að taka þátt í löggjöf
og landstjórn, en þó væri það eigi
hagfelt að aliir væru skyldir til að
sitja á þingi, enda mundu menn eigi
rækja þann rjett betur enn kosningar-
rjettiun. I raun rjettri væri kosningar-
rjettinum ekkert þröngvað ineð tvö-
földuin kosningum, þvert í inóti inundu
menn miklu betur nota rjett sinn. Um
þetta lielir áður fyrri verið talsvert
rætt og ritað, en eiukuin heíir aint-
maður P. sál. Melsteð ritað uin þessa
kosningarregiu, og ætla jeg að eigi
verði með rjettsýui eða rökuin neitað,
að þjóðin sjáií sje þegar búin að sýna
og sanna, að ineining hans var í þessu
efni, sem lleiru, rjett og viturleg. Hjer
við mætti bæta athugasemd, eða spurs-
tnáii um, hvert eigi mundi ráðlegt að
kjósa tii þings úr stjettum, ákveðna
þinginannatölu úr hverri stjett; þetta
hefði eílaust nokkra kosti, en mundi
jafnframt útheiinta nokkuð margbrotnar
Hasiuus Mris4jáu Mask.
Hinn víðírægi danski málfræðingur
Rasmus Kristján Rask var fæddur 22.
dag nóvembermánaðar 1787, og var son-
ur fátæks húsmanns í Brennikeldu ná-
lægt Óðinsvje á Fjóni. 1801 komst hann
í skóla í Óðinsvje og stundaði þar skóla-
nám sitt af hinu mesta kappi. Honurn
nægði eigi sem mörgum öðrum að læra
það sem koiium var fyrir sett, keldur
leitaðist kann við að skiija það út í æs-
ar, og las því og ígrundaði mikið auk-
reitis og af sjálfsdáðum.
Rask var snemma gefinn fyrir að
læra tungumál, og sjerstaklega lagði
kann kapj) á í skóla að læra íslenzku í
kjáverkum sínum, þó það væri ekki ijett
verk fyrir kann. Hanu kaíði engann
að segja sjer til, enga orðbók, enga
málfræði, og fæstar Islenzkar bækur
voru þá til nema í óvönduðum útgáfum.
En með óþreytandi ástundun tókst kon-
um þó að grafa upp allar reglur máls-
ins og læra það ketur enn fiestir Islend-
ingar kunnu það á þeim dögum. Enn
fremur lærði kann af sjálfum sjer, meðan
kann var í skóla, færeysku, engilsaxnesku,
mösogotnesku og Heiri mál, auk þeirra
er í skólanum voru kennd. þessu tungna
námi kjelt kann áf'ram meðan kann kfði.
jpess má geta, að meðan kann var í skóla
vildi kann óvægur geta komið því til
vegar, að nýlenda yrði stofnuð á Nýja-
Sjálandi í Eyjaálfunni, og að íslenzka
yrði þar aðalmálið, því íslenzka var sú
tunga, er hann unni mest og þótti inest
til kama, í brjefi til eins aí' vinum
1881.
115
kosniiigarreglur; en jeg ætla eigi að
fara leugra út í það, en optirláta öðr-
um sem vilja athuga það.
Búast má við þeirri mótbáru, að
þingið muni óíúst til að breytu svo
nýjum og lítt reyndum lögum; en þessi
mótbára sýnist eigi hafa giid rök að
styðjast við. Þinginu þarf eigi að
þykja minnkun að því að breyta þeim,
því eðliiegt var að það ætlaðist til og
teldi sjálfsagt, að þjóðiu mundi rniklu
betur rækja kosningarrjett sinn eptir
að þingið hafði fengið löggjaíarvaldið,
iieldur enn áður, á raeðan það hai'ði að
eiiis ráðleggingarrjett, og verk þess
voru opt lítils inetin; enda var gott
og rjett að reyna þessa kosningarreglu,
því við reynsluna heiir þekkingin feng-
izt. Eu úr því þessi reynsla iiefir nú
sýnt, að iöggjafarvald þingsins hefir
engin áhrif haft á hugsunarhátt þjóð-
arinnar í þessu efni, sízt til hins betra,
þá er þetta næg og gild ástæða fyrir
þiugið að reyna að breyta til.
Eins og áður er sagt, munu lög
þessi aliuennt álitin frjálsleg, þó er
cin ákvörðun, sein mjer finnst verða
að vera hjer uudan skilin, en það er
að eigi má kjósa neinn, sem eigi hefir
boðið sig, en nú vilja lleiri eða færri
kjósendur eigi hafa þá, sem bjóðast,
og eiga þeir þá tvo kosti, hvorugan
góðan; annar er að kjósa í móti sann-
færingu, hinn að hafna kosningarrjetti
sínum. Ptítta álít jeg ótækan galla á
lögunum, og vii jeg því neina hann
burt, en iofa liverjuin að kjósa hvern
er hann vili, eigi þarf að banna íram-
boðin íyrir það, og getur reglan um
þau að öðru leyti staðið, ef þess þyk-
ir þuria; en náttúriegast sýnist þó, að
sínum segir kann: „það er mjer til
kugkreystingar og gleði að læra íslenzk-
una og sjá af riturn þeim, er samin kafa
verið á þessa tungu, kversu menn kafa
fyrrum með hreysti borið mannraunir
þær, er þeim mættu. Jeg læri ekki
eiginlega íslenzku til þess að geta numið
stjórnfræði, kerfræði eða því um líkt,
keldur læri jeg kana til þess að geta
kugsað sem dugandi maður og útrýmt
þeim kotungs- og ófreisisanda, er mjer
kefir verið innrættur í uppvextinum frá
blautu barnsbeini. Jeg læri kana til
þess að geta orðið kugrakkur ogkraust-
ur og fær til að mæta öruggur kættum
og fylgja fram hverju því, sem jeg er
sannfærður um að er satt og rjett, án
þess að hopa, en f'alla heldur“.
|>egar liask var orðinn stúdent 1807,.